Leica M EV1- Khi biểu tượng từ bỏ kính ngắm quang học: Cú chuyển mình hay lời tạm biệt di sản?

Leica chưa bao giờ là hãng đi theo số đông. Mỗi lần thay đổi, dù chỉ một chi tiết nhỏ, đều đủ sức khuấy động cả cộng đồng nhiếp ảnh. Nhưng lần này với Leica M EV1, chiếc máy M đầu tiên không còn kính ngắm quang học (OVF) mà thay bằng kính ngắm điện tử (EVF), phản ứng không chỉ dừng ở tò mò. Có người coi đó là sự phản bội, có người lại xem đó là bước tiến tất yếu. Và dù thuộc phe nào, ai cũng phải công nhận: Leica đã chạm tới phần nhạy cảm nhất trong di sản của mình.

Trước hết, cần nói rằng M EV1 vẫn giữ trọn ADN của dòng M: cảm biến full-frame 60 megapixel tương tự M11, ngàm M cổ điển, thân máy kim loại nguyên khối, thiết kế tối giản, tinh tế. Nhưng thay đổi lớn nhất và gây tranh cãi nhất nằm ở việc loại bỏ hoàn toàn cơ cấu rangefinder cơ học, thứ từng là linh hồn của Leica suốt hơn 70 năm. Thay vào đó là một EVF độ phân giải cao, độ trễ cực thấp, hiển thị chính xác ánh sáng và màu sắc. Với một thương hiệu được xây dựng trên truyền thống quang học, đây không chỉ là quyết định kỹ thuật, mà là một bước ngoặt triết lý.

Điều dễ nhận thấy đầu tiên là khả năng "thấy trước" bức ảnh. Với OVF, người chụp M xưa nay phải tưởng tượng trong đầu tông sáng, màu sắc, độ sâu trường ảnh hay hiệu ứng filter. Mọi thứ chỉ thật sự biết sau khi bấm chụp. Còn EVF của M EV1 cho phép bạn nhìn ngay kết quả trước khi bấm: từ vùng cháy sáng/tối, đến độ sâu trường ảnh hay hiệu ứng đen trắng. Trong điều kiện ánh sáng phức tạp, đây là lợi thế lớn, giúp giảm đáng kể sai lệch phơi sáng và cho phép người dùng chủ động sáng tạo hơn.

Khả năng lấy nét chính xác cũng là một điểm cộng không thể bỏ qua. Rangefinder truyền thống vốn khó khăn khi dùng với ống tele: khung ngắm hẹp, frameline nhỏ, và việc canh nét ở tiêu cự dài dễ sai do lệch cơ học. Với EVF, M EV1 mở ra hai công cụ hỗ trợ mạnh mẽ: focus peaking và phóng đại điểm nét. Chỉ cần xoay nhẹ vòng lấy nét, vùng nét nổi bật lên rõ ràng; phóng đại giúp căn chỉnh chính xác đến từng sợi tóc. Nếu đã từng thử gắn 90mm hay 135mm lên M10 hay M11, bạn sẽ hiểu việc lấy nét bằng rangefinder truyền thống là một thử thách thực sự - điều mà EVF giải quyết triệt để.

Không chỉ vậy, EVF của M EV1 hiển thị toàn bộ khung hình 100%, thay vì giới hạn ở một vài frameline như các đời M cũ (28, 35, 50, 75, 90, 135mm). Điều này giúp người dùng tự do chọn bất kỳ tiêu cự nào mà không phải gắn thêm viewfinder ngoài hay ước lượng khung. Với những ai thích thử nghiệm ống kính vintage, hoặc thường xuyên đổi tiêu cự, đây là sự giải phóng rõ rệt.

Ngoài ra, chính vì không tự động zoom khung ảnh lên (vì là OVF mà!) nên bạn phải hoàn toàn tự căn nét rất khó trong khung ảnh nhỏ, với người thị lực bình thường thì không sao, nhưng với những người bị thị lực kém thì sẽ là một vấn đề khó khăn.

Tuy nhiên, không phải ai cũng thích ngắm qua EVF. Một số người có thể nói rằng họ có thể dùng LCD để thấy trước ảnh, nhưng trong điều kiện chụp ngoài trời nắng gắt - thứ mà các nhiếp ảnh gia đường phố gặp hàng ngày - việc nhìn màn hình gần như bất khả thi. Lúc này, EVF trở thành cứu cánh: bạn vừa quan sát được chính xác ảnh sẽ ra sao, vừa tránh được ánh sáng chói và phản xạ.

M EV1 cũng mở ra cơ hội cho những người từng bị giới hạn bởi chính rangefinder, đặc biệt là các nhiếp ảnh gia lớn tuổi. Như đề cập ở trên, rangefinder yêu cầu mắt phải tinh, khả năng phối hợp tay - mắt phải nhanh, trong khi thị lực giảm sút sẽ khiến việc canh song ảnh trở nên khó khăn. Với EVF, họ vẫn có thể tiếp tục chụp, vẫn giữ cảm giác vặn vòng nét trên ống kính M, mà không cần chuyển sang dòng Q hay SL vốn khác biệt hoàn toàn.

Một điểm khá hay là hôm ra mắt M EV1, một "cây đại thụ" trong làng nhiếp ảnh là Joel Meyerowitz đã xuất hiện trong video giới thiệu chiếc máy này. Ông là người từng ca tụng rất nhiều về hệ thống rangefinder của Leica M, thậm chí sử dụng suốt 60 năm qua nhưng sao giờ đây lại chuyển hướng với chiếc máy ảnh có EVF này? 

Theo tôi, tuổi tác có thể là một trong những lý do. Với một người hiện đã 87 tuổi, liệu có thể lấy nét chuẩn xác bằng rangefinder như trước đây hay không? Tôi nghĩ rằng điều đó không khả thi lắm, và chính vì lẽ đó, ông cũng nhìn nhận chiếc máy mới này theo một góc nhìn mới, ở một thời điểm mới trong cuộc đời của mình.

Đáng chú ý hơn, thân máy M EV1 còn nhẹ hơn cả M11-P, điều mà nhiều người chỉ nhận ra khi cầm thử. Với khung thân nhỏ gọn, nó gần như mang lại cảm giác cầm "chuẩn Leica" hơn cả SL series, vốn nặng và thiên về hệ mirrorless chuyên nghiệp. Vì thế, nói rằng "ai cần EVF thì cứ mua Q hay SL" là chưa công bằng, vì M EV1 vẫn giữ hình dáng, cảm giác thao tác, và triết lý của dòng M, chỉ thay đổi cách nhìn vào thế giới mà thôi.

Tất nhiên, cái giá phải trả là sự mất mát về trải nghiệm truyền thống. OVF không chỉ là công cụ, mà là một cách sống, nơi người chụp nhìn thế giới thật, cả phần ngoài khung hình, để dự đoán khoảnh khắc sắp diễn ra. Với những người theo đuổi street photography, chính sự "không thấy hết" đó lại tạo nên độ nhạy cảm và phản xạ độc đáo. EVF, dù trung thực đến đâu, vẫn chỉ là hình ảnh qua xử lý điện tử, và sự trễ dù nhỏ vẫn khiến nhiều người cảm thấy "thiếu linh hồn".

Mất đi rangefinder đồng nghĩa mất đi một phần nghi thức chụp ảnh từng làm nên bản sắc Leica. Nhiều người yêu M không chỉ vì chất ảnh, mà vì cái cách nó buộc họ chậm lại, tập trung, và kết nối với khoảnh khắc. Khi mọi thứ trở nên "tiện lợi" hơn, Leica có thể đang đánh đổi phần cảm xúc thiền định đó lấy hiệu năng và đó chính là điều khiến cộng đồng chia rẽ nhất.

Là một người sở hữu Leica M series, Leica Q2, Leica SL2-S và sử dụng chúng gần như mỗi ngày cho từng nhu cầu cụ thể, sau khi trải nghiệm M EV1, tôi nhận ra nó hoàn toàn có một chỗ đứng riêng mà không cần phải "chen chân" thay thế bất kỳ line-up nào trước đây của hãng.

Cũng vì thế, tôi cho rằng Leica hiểu rõ họ đang làm gì. Thế hệ người dùng trẻ không lớn lên cùng OVF, họ quen với EVF, với live view, với workflow nhanh và chính xác. Nếu Leica chỉ bám mãi vào truyền thống, dòng M sẽ dần trở thành món đồ sưu tầm hơn là công cụ sáng tạo. Leica M EV1 vì thế hướng đến nhóm khách hàng rất rõ ràng: những người cần một chiếc M "dễ sống" hơn, đa dụng hơn, nhưng vẫn muốn trải nghiệm ngàm M và triết lý tối giản của Leica. Đó là nhóm người yêu Leica thật sự, chứ không phải chỉ yêu hình ảnh hoài niệm của thương hiệu.

Về mặt kỹ thuật, M EV1 là bước tiến rõ ràng. Về mặt cảm xúc, nó chắc chắn gây tranh cãi. Nhưng nhìn từ góc độ chiến lược, đây là cách Leica song hành với cả quá khứ và tương lai. Họ vẫn có thể duy trì M11-P cho những ai muốn "nghi lễ" truyền thống, đồng thời mở ra M EV1 cho thế hệ mới - những người muốn sự chính xác và hiệu quả nhưng không rời bỏ chất Leica.

Và cuối cùng, có lẽ câu hỏi không nằm ở chỗ "Leica còn là Leica không", mà là "chúng ta muốn Leica sống theo cách nào". EVF không giết chết tinh thần Leica, nó chỉ chuyển linh hồn ấy sang một ngôn ngữ khác, phù hợp với thời đại. Khi ánh sáng, khoảnh khắc và cảm xúc vẫn thật, thì dù nhìn qua khung OVF hay EVF, Leica vẫn là Leica - chỉ là đang nhìn thế giới bằng một đôi mắt mới.