Vạch trần công cụ giúp Uber "qua mặt" giới chức toàn cầu

Chương trình có tên Greyball, sử dụng dữ liệu thu thập từ ứng dụng Uber và các kỹ thuật khác để xác định và tránh né các quan chức muốn tiếp cận dịch vụ. Uber sử dụng phương pháp này để trốn tránh nhà chức trách tại các thành phố như Boston (Mỹ), Paris (Pháp) hay các nước như Úc, Trung Quốc và Hàn Quốc.

Greyball là một phần trong chương trình VTOS (violation of terms of service, vi phạm điều khoản dịch vụ), được Uber tạo ra để loại bỏ những người mà họ cho rằng đang lợi dụng hoặc nhằm vào dịch vụ với mục đích không đúng đắn. Chương trình, bao gồm cả Greyball, bắt đầu từ năm 2014 và vẫn đang tiến hành, phần lớn ngoài nước Mỹ. Greyball được bộ phận pháp lý của Uber phê duyệt.

4 nhân viên của Uber đã tiết lộ về Greyball và VTOS cũng như tài liệu cho Thời báo New York.

Greyball bị video ghi lại cuối năm 2014 khi Erich England, một nhà điều tra tại Portland, Oregon (Mỹ), cố gắng gọi một chuyến Uber trong chiến dịch “giăng lưới” Uber. Khi ấy, Uber mới bắt đầu chạy dịch vụ tại Portland mà không được phép từ thành phố. Để chống lại công ty, các sỹ quan như England đóng giả làm khách gọi xe, mở ứng dụng Uber và theo dõi các xe trên màn hình.

Tuy nhiên, England và các nhà chức trách khác không biết rằng một vài chiếc xe họ thấy trong ứng dụng không đại diện cho xe thật. Tài xế Uber được gọi cũng nhanh chóng hủy chuyến. Đó là bởi vì Uber đã đánh dấu England và đồng nghiệp dựa trên dữ liệu thu thập được từ ứng dụng và các cách khác. Sau đó, họ phục vụ phiên bản giả mạo của ứng dụng với những chiếc xe “ma” để đánh lừa.

Trong một tuyên bố, Uber cho biết chương trình nhằm từ chối các yêu cầu gọi xe của những người vi phạm điều khoản dịch vụ, dù là họ muốn tấn công tài xế, đối thủ muốn làm nhiễu hoạt động kinh doanh hay các cá nhân liên kết với nhà chức trách trong các chiến dịch “giăng lưới” nhằm cài bẫy lái xe.

Thị trưởng Portland, ông Ted Wheeler, bày tỏ quan ngại khi Uber có thể cản trở công việc bảo vệ dân chúng của quan chức thành phố có chủ đích.

Uber đang điều hành nhiều loại dịch vụ, trong đó có Black Car hạng sang. Dù vậy, dịch vụ Uber “đụng” với các luật gia nhiều hơn chính là UberX. UberX cho phép bất kỳ ai qua được vòng kiểm tra gia cảnh và xe cộ đều trở thành tài xế Uber nhanh chóng. Trong quá khứ, nhiều thành phố cấm dịch vụ và tuyên bố UberX phạm pháp. Theo New York Times, để khai phá các thị trường mới, Uber lợi dụng quản lý lỏng lẻo để thu hút tài xế Uber và cho họ làm việc trước khi các giới chức địa phương buộc họ dừng lại.

Sau khi nhà chức trách biết về những điều đang diễn ra, Uber và họ thường xuyên xung đột. Uber gặp phải nhiều vấn đề pháp lý với UberX tại các thành phố như Austin, Philadelphia, Tampa (Mỹ) cũng như toàn thế giới. Sau cùng, các thỏa thuận đạt được trong đó nhà quản lý phát triển khung pháp lý cho UberX.

Cách tiếp cận này rõ ràng rất tốn kém. Quan chức một số nơi tịch thu xe hoặc ghi vé phạt với tài xế UberX và Uber là người chịu trách nhiệm nộp phạt. Ước tính, công ty tổn thất hàng ngàn USD doanh thu cho mỗi xe bị tịch thu và vé phạt.

Đây chính là lúc chương trình VTOS và Greyball xuất hiện. Khi Uber chuyển sang thành phố mới, họ bổ nhiệm một giám đốc để kiểm soát. Người này, dùng nhiều công nghệ và kỹ thuật khác nhau, để cố xác định nhà chức trách.

Một kỹ thuật liên quan có tên “geofence”, khoanh vùng quanh các cơ quan công quyền trên bản đồ kỹ thuật số của thành phố. Công ty theo dõi ai thường xuyên đóng và mở ứng dụng gần các địa điểm đó như bằng chứng người dùng có thể liên quan đến chính quyền. Kỹ thuật khác còn có xem thông tin thẻ tín dụng và xác định xem nó có liên hệ trực tiếp tới đơn vị nào như cảnh sát hay không.

Những nhà hành pháp tham gia vào các chiến dịch giăng lưới quy mô lớn thi thoảng mua nhiều điện thoại để tạo nhiều tài khoản khác nhau. Để ngăn chặn, nhân viên Uber phải đến các cửa hàng điện tử để tra cứu mã số điện thoại rẻ nhất đang bán bởi đây là những thiết bị sỹ quan có ngân sách hạn hẹp thường mua.

Nhìn chung, có ít nhất một tá “mánh khóe” trong chương trình VTOS mà nhân viên Uber có thể dùng để xem người dùng là khách hàng thật sự hay quan chức thành phố.

Nếu các mẹo mực kể trên vẫn không xác nhận được danh tính người dùng, nhân viên Uber sẽ tìm kiếm tài khoản mạng xã hội của họ và các thông tin khác trên mạng. Nếu họ bị nhận định liên kết với nhà hành pháp, Uber Greyball sẽ đánh dấu họ bằng đoạn code ngắn kèm theo một dãy số. Khi người này gọi xe, Uber sẽ tạo ra một bộ “xe ma” trong phiên bản giả mạo của ứng dụng để người đó nhìn thấy hoặc không hiển thị xe nào. Thi thoảng, nếu sỹ quan may mắn gọi được xe thật, Uber sẽ gọi cho lái xe để hủy chuyến.

Các nhân viên Uber cho biết các công cụ sinh ra như biện pháp bảo đảm an toàn cho tài xế tại một số nước. Chẳng hạn, tại Pháp, Ấn Độ và Kenya, các hãng taxi và lái xe taxi thường tấn công người lái Uber. Tại vài thành phố như Tampa, Greyball là một cách để đối thủ không tìm ra được tài xế Uber.

Tuy nhiên, khi chuyển sang thị trường mới, các kỹ sư Uber xem đây là phương thức trốn tránh các nhà hành pháp. Một khi Greyball được thử nghiệm, kỹ sư Uber tạo ra cuốn sổ với danh sách các mẹo và phân phát chúng cho giám đốc tại hơn 10 nước trên 5 châu lục.

Ít nhất 50 người của Uber biết về Greyball, một số đặt nghi vấn về việc nó có đạo đức hay hợp pháp hay không. Greyball được bộ phận pháp lý, đứng đầu là luật sư Salle Yoo, phê duyệt. Ryan Graves, Phó Chủ tịch kinh doanh toàn cầu, thành viên Ban quản trị, cũng biết về chương trình.

Các chuyên gia luật bên ngoài không chắc chắn về tính hợp pháp của chương trình. Greyball có thể xem như hành vi vi phạm Luật Lạm dụng và lừa đảo máy tính liên bang hoặc cố tình chống người thi hành công vụ, phụ thuộc vào luật địa phương.

Cho tới nay, Greyball tỏ ra khá hiệu quả. Tại Porland cuối năm 2014, England, viên sỹ quan trong câu chuyện kể trên, không thể gọi được xe Uber nào. 2 tuần sau khi thu hút tài xế Portland, công ty đạt thỏa thuận với quan chức địa phương rằng sau 3 tháng tạm ngừng, UberX cuối cùng cũng được hoạt động hợp pháp trong thành phố.