Biến bản sắc văn hóa thành sức mạnh kinh tế: Con đường kiến tạo đất nước từ những làng nghề Việt Nam

Trong bối cảnh Chính phủ đặt mục tiêu phấn đấu đạt một triệu doanh nghiệp tư nhân đến năm 2030, câu hỏi đặt ra là làm thế nào để hơn 5.400 làng nghề truyền thống của Việt Nam không chỉ tồn tại mà còn trở thành động lực phát triển kinh tế bền vững.

Nghệ nhân ưu tú Vũ Mạnh Hải, chủ tịch của Công ty vàng bạc đá quý Bảo Tín Mạnh Hải, trong buổi trò chuyện tại talkshow "Kiến tạo Đất nước – Tự hào Việt Nam", đã chia sẻ những kinh nghiệm thực tiễn về hành trình biến bản sắc văn hóa thành lợi thế cạnh tranh trên thị trường.

Với kinh nghiệm khởi nghiệp từ chính gia đình rồi từng bước xây dựng thành mô hình doanh nghiệp có hệ thống, ông Hải khẳng định rằng làm nghề truyền thống không chỉ là sinh kế mà còn là gìn giữ một phần hồn cốt quan trọng của dân tộc. Chuyển mình để phát triển không có nghĩa là đánh mất bản sắc, ngược lại, chính bản sắc mới là gốc rễ tạo nên sự khác biệt mà các doanh nghiệp hiện đại luôn nỗ lực tìm kiếm.

Giữ được bản sắc văn hóa chính là nền tảng để vươn lên

Theo ông, yếu tố cốt lõi đầu tiên để một cơ sở truyền thống vươn lên bền vững chính là phải giữ được cái gốc văn hóa, linh hồn của sản phẩm. Ông minh họa bằng thực tế tại làng gốm Bát Tràng, nơi vẫn giữ phương pháp truyền thống của các cụ để lại, bảo tồn những dòng men cổ như men lam, men da lươn, men dạ.

Trong ngành kim hoàn, sản phẩm vàng được chế tác bằng công nghệ tiên tiến nhưng cốt lõi vẫn nằm ở ý tưởng thiết kế gắn liền với văn hóa dân tộc. Những món quà tặng vàng được khắc họa bằng các biểu tượng như Khuê Văn Các, Rồng thời Lý, Chim Lạc Việt, hoa sen không chỉ khẳng định giá trị vật chất mà còn tôn vinh tinh hoa văn hóa Thăng Long.

Tuy nhiên, giữ được bản sắc văn hóa chưa đủ. Ông Hải nhấn mạnh rằng nghề truyền thống sẽ không thể đi xa nếu chỉ dừng ở sản xuất thủ công manh mún, thiếu chiến lược và kỹ năng quản trị. Cơ sở làm nghề cần học cách vận hành như một doanh nghiệp thực thụ với quy trình rõ ràng, chất lượng ổn định, định hướng thị trường và đặc biệt là áp dụng công nghệ số.

Ông chia sẻ rằng doanh nghiệp của mình đã phát triển nhiều sản phẩm phong phú hơn như đồng tiền vàng ép vỉ, gắn tem chứng nhận, vừa bảo toàn giá trị tích trữ, vừa nâng cao tính thẩm mỹ và tôn vinh biểu tượng văn hóa Việt Nam.

Điều quan trọng không kém là phải mở rộng các khối liên kết. Ngành nghề truyền thống không thể chỉ quanh quẩn trong lũy tre làng mà phải cởi mở hợp tác với nhà thiết kế, chuyên gia thương hiệu, nền tảng số và thị trường quốc tế. Doanh nghiệp của ông đã hợp tác với các bạn trẻ từ các trường mỹ thuật để tạo ra mẫu mã phù hợp với xu hướng tiêu dùng hiện đại. Về phân phối, ngoài hệ thống cửa hàng, họ mở rộng sang mạng xã hội và thương mại điện tử, nhờ đó doanh số tăng trưởng rõ rệt.

Biến các làng nghề thành động lực kinh tế cho cả nước

Để đóng góp vào mục tiêu có thêm một triệu doanh nghiệp tư nhân đến năm 2030, ông Hải cho rằng ngành sản xuất thủ công mỹ nghệ với hơn 5.000 làng nghề trên cả nước có thể trở thành một động lực lớn thúc đẩy kinh tế.

Chiến lược phát triển cần tập trung vào năm định hướng trọng tâm: tái định vị ngành mỹ nghệ là ngành kinh tế văn hóa với chính sách cụ thể về vốn, đào tạo và truyền nghề; hình thành các trung tâm sáng tạo và cụm liên kết tại những vùng có thế mạnh; xây dựng lộ trình số hóa toàn diện từ thương mại điện tử đến tem truy xuất nguồn gốc; xây dựng thương hiệu quốc gia Made in Vietnam như các nước Italia, Nhật Bản, Hàn Quốc đã làm; và phát triển chuỗi kinh doanh với các doanh nghiệp chuyên biệt trong từng khâu.

Ông minh họa sức mạnh của công nghệ số qua thực tiễn doanh nghiệp của mình, nơi mỗi sản phẩm trang sức được gắn mã tem điện tử cho phép truy xuất đầy đủ thông tin. Chỉ với một thao tác quét mã đơn giản, có thể xác định ngay sản phẩm đang lưu ở kho nào, được bán ra vào ngày nào. Toàn bộ quá trình kiểm kho chỉ mất vài giây, qua đó đáp ứng nhanh chóng mọi nhu cầu của khách hàng.

Khi được hỏi về việc nâng cao năng lực cạnh tranh, ông Hải khẳng định rằng chất lượng sản phẩm tốt là điều kiện tiên quyết nhưng chưa đủ. Để đứng vững và chinh phục được trái tim người tiêu dùng thì cần nhiều yếu tố hơn, đặc biệt là tinh thần thương hiệu, nơi câu chuyện văn hóa được kể lại bằng ngôn ngữ hiện đại, chạm đến cảm xúc của người Việt hôm nay.

Điều đáng tiếc là nhiều doanh nghiệp hiện nay vẫn dừng lại ở làm nghề chứ chưa thực sự làm thương hiệu. Doanh nghiệp cần bắt đầu từ sự hiểu biết sâu sắc về vùng đất, phong tục, triết lý sống gắn với nghề của mình, đồng thời chủ động tiếp cận người tiêu dùng mới, đặc biệt là thế hệ trẻ, bằng ngôn ngữ thị giác, kỹ thuật số và trải nghiệm thực tế.

Gia tăng giá trị các làng nghề

Với tư cách là Chủ tịch Hội Nghệ nhân, ông Hải mạnh dạn kiến nghị ba hướng đi dựa trên bản sắc văn hóa và truyền thống. Kiến nghị đầu tiên là phát triển hệ sinh thái thủ công mỹ nghệ gắn với du lịch trải nghiệm. Thủ công mỹ nghệ không chỉ là sản phẩm văn hóa mà còn là đại sứ mang hình ảnh đất nước đến với thế giới. Nếu được tổ chức bài bản, đây sẽ là ngành có khả năng tạo sinh kế cho hàng triệu lao động nông thôn, đồng thời trở thành động lực phát triển du lịch.

Ông đề xuất hình thành các cụm làng nghề, trung tâm trải nghiệm tích hợp với du lịch, nơi du khách không chỉ mua sản phẩm mà còn trực tiếp tham gia vào quy trình sản xuất. Tại triển lãm kỷ niệm 70 năm Giải phóng Thủ đô, khu trình diễn thao tác nghề thủ công như làm quạt, dệt tơ tằm, vuốt đất làm gốm đã tạo sự hào hứng cho khách tham quan. Chính sự tham gia này khiến du khách trân trọng hơn giá trị thủ công truyền thống và sẵn sàng chi trả mức giá cao hơn cho sản phẩm.

Về địa danh có thể triển khai mô hình điểm đến di sản, ông liệt kê các địa phương tiêu biểu như Hà Nội với gốm Bát Tràng, lụa Vạn Phúc, dát vàng Kiêu Kỵ; Huế với nghề làm nón, đúc đồng; Quảng Nam với làng mộc Kim Bồng và phố cổ Hội An; cùng các tỉnh miền núi phía Bắc như Hà Giang, Lào Cai với nghề dệt thổ cẩm, làm giấy dó. Người dân cần được đào tạo để trở thành những người kể chuyện, bởi không ai truyền cảm hứng tốt hơn chính những nghệ nhân, người thợ. Khi du khách trực tiếp tham gia vào công đoạn làm nghề như nhào đất, nhuộm vải, vẽ tranh thì trải nghiệm ấy sẽ in đậm trong ký ức.

Câu chuyện của nghệ nhân Vũ Mạnh Hải trong chương trình "Kiến tạo Đất nước – Tự hào Việt Nam" là minh chứng rõ nét cho việc văn hóa, khi được đầu tư và khai thác đúng cách, hoàn toàn có thể trở thành nền tảng phát triển kinh tế. Ông khẳng định rằng sản phẩm đẹp thôi chưa đủ mà phải mang giá trị văn hóa, phải biết kể câu chuyện của mình thì mới đứng vững trên thị trường.

Khi doanh nghiệp hiểu và chuyển hóa được bản sắc văn hóa vào sản phẩm, thì đó sẽ trở thành bản lĩnh cạnh tranh để thương hiệu Việt Nam tự tin, vững vàng không chỉ trên sân nhà mà cả ở thị trường quốc tế. Nếu làm đúng, đây sẽ là đôi cánh để làng nghề Việt Nam vừa được bảo tồn, vừa có thể cất cánh bay cao, bay xa trên hành trình kiến tạo đất nước.