Bill Gates: Dịch bệnh tiếp theo sắp bùng phát và chúng ta vẫn chưa hề sẵn sàng

Thế kỷ 20, điều mà chúng ta sợ hãi nhất, đó là phải đối mặt với chiến tranh hạt nhân. Khi ấy, nhiều gia đình ở Mỹ có những chiếc thùng chứa đầy thức ăn và nước trong tầng hầm. Nếu chiến tranh xảy ra, họ sẽ sống ở đó và sử dụng đồ thiết yếu đã được dự trữ.

Tuy nhiên, ngày nay, một thảm họa không phải là những trái bom nữa. Thay vào đó, chúng là những vi sinh vật mà mắt thường không thể nhìn thấy. Nếu có một điều gì có thể tước đi 10 triệu mạng sống trong vài thập kỷ tới, nhiều khả năng đó sẽ là virus chứ không phải là chiến tranh.

Hôm nay, chúng ta sẽ phải sợ vi sinh vật nhiều hơn là tên lửa. Lý do ư? Những khoản tiền khổng lồ đã được đầu tư cho dự án ngăn chặn phát triển hạt nhân và chiến tranh. Tuy nhiên, chỉ một nguồn khiêm tốn được sử dụng cho hệ thống ngăn ngừa dịch bệnh.

Kết quả là chúng ta luôn sẵn sàng cho một cuộc chiến, nhưng chưa bao giờ đủ sẵn sàng cho một dịch bệnh lớn đang đến!

Bill Gates: Dịch bệnh tiếp theo bùng phát? Chúng ta vẫn chưa hề sẵn sàng

Chúng ta đã thất bại như thế nào với Ebola?

Hãy nhìn vào đại dịch Ebola. Khi bạn theo dõi nó qua tin tức trên phương tiện truyền thông, hay kể cả những công cụ phân tích dịch bệnh tiên tiến, vấn đề được bộc lộ rõ. Không phải là hệ thống của chúng ta làm việc không hiểu quả để kiểm soát dịch bệnh. Vấn đề chính là chúng ta chẳng có một hệ thống nào cả.

Chúng ta đã đối mặt với Ebola bằng những hành động rời rạc. Những mảnh ghép quan trọng để hình thành nên một hệ thống kiểm soát dịch bệnh bị thiếu sót.

Chúng ta không có một đội đặc nhiệm của các chuyên gia vi sinh học, đặt trong trạng thái luôn luôn sẵn sàng. Những người sẽ đi đến tận nơi một dịch bệnh bùng phát để kiểm tra xem nó thực sự là cái gì và nó đã lây lan đến đâu. Những ca bệnh chỉ được báo cáo trên báo chí. Thông tin thì đến quá trễ và cực kỳ thiếu chính xác.

Bỏ lỡ rất nhiều điều trong dịch bệnh Ebola, chúng ta đã làm nên một thất bại mang tính chất toàn cầu

Chúng ta không có một đội ngũ y sĩ được đặt trong trạng thái sẵn sàng, những người được huấn luyện và chuẩn bị đầy đủ. Trong đại dịch Ebola, Tổ chức Bác sĩ không biên giới đã điều phối khá tốt những tình nguyện viên của họ. Nhưng cho dù như vậy, chúng ta còn chậm trễ hơn rất nhiều so với những gì chúng ta nên làm khi đó.

Lẽ ra, phải có tới hàng ngàn người làm nhiệm vụ được đưa vào những quốc gia Châu Phi, nơi dịch bệnh bùng phát. Một đại dịch yêu cầu chúng ta phải cung cấp hàng trăm ngàn người làm việc bên trong đó. Nhưng rồi đã chẳng có ai ở đó để tìm ra một phương án điều trị. Không có ai chẩn đoán các triệu chứng cho người dân. Không có ai tìm hiểu xem nên sử dụng những thiết bị y tế nào.

Lấy ví dụ, chúng ta lẽ ra đã có thể lấy máu của những người sống sót qua Ebola, xử lý và truyền lại huyết thanh vào cơ thể người dân, giúp họ phòng bệnh. Nhưng rồi những điều này chưa từng được làm thử. Bỏ lỡ rất nhiều điều đáng ra có thể làm trong dịch bệnh Ebola, chúng ta đã tạo nên một thất bại mang tính chất toàn cầu.

Trong tương lai, sẽ không có may mắn

Bây giờ, nói về tương lai. Nếu chúng ta không chuẩn bị tốt, dịch bệnh kế tiếp sẽ tàn phá thế giới khủng khiếp hơn Ebola gấp nhiều lần. Hãy nhìn tình hình phát triển của Ebola trong giai đoạn 2014-2015. Khoảng 10,000 người đã chết, và hầu hết chỉ ở ba nước Đông Phi.

Có 3 lý do tại sao Ebola không lan rộng hơn thế. Đầu tiên phải kể đến sự đóng góp của nhiều nhân viên y tế dũng cảm. Họ đã làm việc trực tiếp với người dân và ngăn ngừa dịch bệnh lan rộng.

Thứ hai là bản chất của virus. Ebola không lây nhiễm qua đường không khí. Và khi mắc bệnh, hầu như những người bị bệnh đều nằm liệt giường. Thứ ba, dịch bệnh đã không lan tràn vào khu đô thị. Nhưng đó chỉ là may mắn đã ủng hộ chúng ta. Nếu nó lan tràn vào các khu đô thị, số lượng các ca nhiễm sẽ lớn hơn rất nhiều.

Cho nên lần tới, hãy chuẩn bị cho một sự không may mắn. Có thể ngay cả khi bị nhiễm virus, chúng ta vẫn cảm thấy đủ khỏe mạnh để đi máy bay hay đi chợ. Nguồn bùng phát của virus có thể từ tự nhiên, giống như Ebola, mà cũng có thể từ khủng bố sinh học.

Nếu một virus có thể lây nhiễm qua không khí, đại dịch sẽ trông như thế này

Có những thay đổi nhỏ cũng sẽ làm mọi việc trở nên tồi tệ đi gấp ngàn lần. Ví dụ một mô hình thực tế, nếu virus có thể lây lan qua đường không khí. Năm 1918, dịch cúm Tây Ban Nha đã lây lan khắp thế giới với tốc độ rất rất nhanh. Hơn 30 triệu người đã chết chỉ trong vòng 263 ngày.

Dịch bệnh như một cuộc chiến, vậy hãy chuẩn bị như một quân đội

Trở lại thực tế, ngay lúc này chúng ta đã đủ khả năng để xây dựng một hệ thống thực sự tốt. Chúng ta sở hữu rất nhiều tiến bộ khoa học và công nghệ. Chúng ta có điện thoại di động để thu thập thông tin từ cộng đồng và đưa thông tin trở lại họ.

Chúng ta có bản đồ vệ tinh có thể xem mọi người đang ở đâu, và họ đi đến nơi nào. Chúng ta có nhiều tiến bộ về sinh học có thể rút ngắn đáng kể thời gian từ khi tìm hiểu về mầm bệnh, tới khi tổng hợp được thuốc và vắc-xin phù hợp với mầm bệnh đó.

Vậy là chúng ta hoàn toàn có các công cụ cần thiết. Nhưng những công cụ này cần được đặt vào trong một hệ thống y tế toàn cầu. Và chúng ta cần chuẩn bị mọi thứ sẵn sàng.

Bài học tốt nhất về công tác chuẩn bị, một lần nữa, chính là những gì chúng ta chuẩn bị cho tình huống chiến tranh. Chúng ta có những người lính làm việc trực chiến chỉ đợi lệnh xuất phát. Một đội ngũ dự bị có thể sử dụng để tăng mạnh quân số.

Tổ chức hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) có một lực lượng lưu động có thể điều động và phản ứng nhanh chóng. NATO cũng tiến hành nhiều cuộc tập trận, nơi những người lính được huấn luyện tốt nhất. Họ là những người luôn sẵn sàng.

Tất cả những điều trên chính xác là những gì chúng ta cần xây dựng để đối phó với dịch bệnh.

Chúng ta cần có một đội y tế dự phòng đặt trong trạng thái luôn luôn sẵn sàng

Vậy những mảnh ghép quan trọng nhất ở đây là gì?

Thứ nhất, chúng ta cần có những hệ thống y tế mạnh ở các quốc gia nghèo. Đó là nơi các bà mẹ có thể sinh nở an toàn, trẻ em được tiêm đủ vắc-xin. Nhưng, cũng nơi đó chúng ta sẽ chứng kiến sự bùng phát dịch bệnh từ rất sớm.

Thứ hai, chúng ta cần có một đội y tế dự phòng bao gồm rất nhiều người đã được đào tạo và có nền tảng vững vàng. Họ phải được đặt trong trạng thái luôn luôn sẵn sàng lên đường với các chuyên gia.

Tiếp đến, chúng ta cần kết hợp đội y tế với quân đội, tận dụng năng lực của quân đội như khả năng di chuyển nhanh, làm hậu cần và tạo khu vực an ninh. Chúng ta cần xây dựng nhữn mô phỏng, tình huống giả định với những mầm bệnh, không phải một cuộc tập trận, để xem sai sót có thể xảy ra ở đâu.

Cuối cùng, chúng ta cần nhiều nghiên cứu phát triển trong lĩnh vực vắc-xin và chẩn đoán.

Hành động ngay, chúng ta mới có thể sẵn sàng

Chuẩn bị cho những dịch bệnh, chúng ta sẽ không cần phải hoảng sợ

Hiện tại, chưa có thống kê chính xác rằng những điều này sẽ tốn hết bao nhiêu tiền, nhưng chắc chắn con số sẽ nhỏ hơn nhiều so với thiệt hại mà những dịch bệnh trong tương lai đang treo trên đầu chúng ta. Ngân hàng thế giới ước tính nếu chúng ta gặp phải một đại dịch cúm toàn cầu, tổng tài sản của cả thế giới sẽ giảm xuống hơn 3 nghìn tỉ USD. Hơn thế nữa là hàng triệu triệu người sẽ chết.

Những gì chúng ta đầu tư ngày hôm nay xem ra sẽ đem lại lợi ích to lớn, chỉ cần chúng ta sẵn sàng chiến đấu với dịch bệnh. Bên cạnh đó, những dịch vụ chăm sóc sức khỏe thiết yếu, nghiên cứu phát triển còn làm giảm đi bất bình đẳng y tế trên toàn cầu và làm cho thế giới trở nên an toàn hơn rất nhiều.

Vì thế, hãy chuẩn bị cho những dịch bệnh. Những điều này cần phải được thực sự ưu tiên. Khi đó, chúng ta sẽ không cần phải hoảng sợ, cũng không cần tích trữ mỳ ăn hoặc trú dưới tầng hầm. Nhưng có một thực tế rằng chúng ta cần bắt tay vào làm ngay vì thời gian không chờ đợi một ai cả.

Trên thực tế, nếu có một điều lạc quan nó có thể rút ra từ dịch bệnh Ebola, nó đã mang đến cho chúng ta một lời cảnh báo sớm. Đó là tiếng gọi cảnh tỉnh để sẵn sàng. Chỉ khi bắt đầu chuẩn bị ngay từ bây giờ, chúng ta mới có thể sẵn sàng cho dịch bệnh sắp tới.

*Bài viết được biên tập từ diễn thuyết của Bill Gates tại một sự kiện của TED năm 2015.

Tham khảo TED