Cá mập Greenland: Một sinh vật bí ẩn và hấp dẫn đại dương

Còn được gọi là "cá mập ngủ", cá mập Greenland là một loài săn mồi khổng lồ và là động vật có xương sống sống lâu nhất mà chúng ta biết.

Nó có thể dài tới 6,4 mét và sống hơn 500 năm, chúng thường sinh sống ở khu vực có độ sâu dưới 2.200 mét và trong vùng nước đóng băng.

Nhưng bất chấp kích thước khổng lồ và tuổi thọ cao, người ta thực sự biết rất ít về loài cá mập này.

Đi ngược lại xu hướng tiến hóa của các loài cá mập khác

Cá mập tiến hóa khoảng 450 triệu năm trước, trước khi khủng long hay thậm chí là cây cối xuất hiện. Cá mập Greenland là một phần của họ cá mập cổ xưa, hơn 100 triệu năm tuổi. Họ này được gọi là Somniosidae, được đặt tên theo Somnus là vị thần giấc ngủ của người La Mã.

Chúng được gọi là cá mập ngủ vì chúng di chuyển rất chậm trong nước. Cá mập Greenland (Somniosus microcephalus) thường bơi với tốc độ khoảng 1,2 km/h, với tốc độ nhanh nhất của nó chỉ đạt 2,6 km/h. Tốc độ này chậm hơn so với hầu hết các loài hải cẩu và các loài cá, điều này khiến một số nhà nghiên cứu đặt câu hỏi làm thế nào chúng có thể săn mồi.

Ngoài tốc độ chậm chạp thì thị lực của chúng cũng thường bị suy giảm do ký sinh trùng tấn công mắt chúng. Điều đó khiến cho cá mập Greenland hầu như không có thị giác — nhưng chúng vẫn có thể điều hướng bằng khứu giác.

Trên thực tế, hầu hết cá mập Greenland được cho là bị nhiễm ký sinh trùng (một loài chân chèo có tên là Ommatokoita elongata) ảnh hưởng đến thị lực của chúng. Một số nhà nghiên cứu thậm chí còn suy đoán rằng vì ký sinh trùng này có thể phát quang sinh học nên nó có thể hình thành mối quan hệ tương hỗ với cá mập Greenland bằng cách thu hút con mồi, nhưng điều này vẫn chưa được xác nhận.

Cá mập Greenland cũng đi ngược lại với một quan điểm phổ biến về cá mập: cá mập cần phải bơi liên tục. Trên thực tế, một số loài cá mập, bao gồm cả cá mập Greenland, có thể bất động trong một thời gian.

Hầu hết các loài cá mập cần phải bơi liên tục để mang nước giàu oxy đến mang của chúng, nhưng một số vẫn có thể thở khi đứng yên. Hệ thống tuần hoàn của cá mập Greenland được điều chỉnh đặc biệt cho việc này, chúng có thể tự hút oxy khi bơi ở tốc độ thấp.

Sự thích nghi đặc biệt của nó cũng cho phép loài này tồn tại trong vùng nước lạnh giá, đôi khi là ở nhiệt độ dưới mức đóng băng (nước biển không đóng băng ở điểm đóng băng của nước ngọt).

Nhưng có lẽ điều đặc biệt nhất của loài này là tốc độ tăng trưởng cực kỳ chậm và tuổi thọ đáng kinh ngạc của cá mập Greenland. Chúng thậm chí không trưởng thành về giới tính cho đến khi được 150 tuổi và chúng có thể sống trên 400 hoặc thậm chí 500 tuổi. Điều này đã khiến chúng trở thành một trong những loài động vật có xương sống sống lâu nhất mà chúng ta biết.

Tuy nhiên, bất chấp kích thước và tuổi thọ của chúng, cho tới nay, chúng ta vẫn không có nhiều thông tin về hành vi và hệ sinh thái của loài này.

Một kẻ săn mồi chậm chạp nhưng đầy đáng sợ

Mặc dù di chuyển chậm chạp, cá mập Greenland là một kẻ săn mồi đáng gờm — một kẻ săn mồi đỉnh cao dưới độ sâu của đại dương. Nó ăn nhiều loại con mồi từ cá và hải cẩu đến cá voi và thậm chí cả tuần lộc hoặc ngựa. Một con cá mập Greenland được giải phẫu đã cho thấy có cả xác gấu Bắc cực trong bụng của nó.

Không rõ liệu cá mập Greenland săn và giết tất cả những con mồi này hay chỉ đơn giản là chúng ăn xác của các loài này khi rơi xuống đại dương. Có một số suy đoán rằng chúng là một loài ăn xác thối. Các nhà khoa học tin rằng hành vi ăn xác thối và chiếc mũi nhạy bén của nó cho phép loài này sống sót trong vùng nước lạnh giá, nơi không có nhiều con mồi. Nhưng vì cá mập Greenland rất khó quan sát trong môi trường sống tự nhiên của nó nên mọi sự phỏng đoán đều không có căn cứ khoa học chắc chắn.

Tuy nhiên, cá mập Greenland dường như không ngại tấn công những sinh vật lớn. Có những quan sát cho thấy rằng cá mập Greenland săn được một con nai sừng tấm, tuy nhiên kích thước của con mồi này đã khiến nó suýt mắc nghẹn (con cá mập sau đó đã được cứu bởi con người).

Giống như hầu hết các loài cá mập khác, nếu nó đã xác định đâu là con mồi của mình, nó sẽ không dễ dàng từ bỏ cuộc đi săn. Loài cá mập này có 48-52 chiếc răng ở hàm trên và 50-52 chiếc ở hàm dưới - những chiếc răng nhọn giúp cá mập giữ thức ăn lớn hơn. Những con cá mập có thể di chuyển đầu của chúng theo chuyển động tròn. Tuy nhiên, vì bơi chậm nên nó có khả năng chúng sẽ săn con mồi đang ngủ.

Ngoài ra, mặc dù được cho là loài săn mồi đỉnh cao, nhưng cá mập Greenland có thể không an toàn trước những kẻ săn mồi khác. Đặc biệt, cá nhà táng (Physeter macrocephalus) dường như là loài thường xuyên săn lùng chúng. Người ta đã quan sát thấy cá mập Greenland chạy trốn khi nghe thấy tiếng gọi của cá nhà táng và các nhà nghiên cứu cũng tìm thấy bằng chứng gián tiếp khác có thể gợi ý rằng một số con cá nhà táng thường xuyên săn cá mập Greenland.

Cá mập Greenland có thể sống bên ngoài Greenland

Tên gọi của loài này có thể đánh lừa bạn. Cá mập Greenland, một sinh vật đơn độc hiếm khi được nhìn thấy theo nhóm, là một vận động viên bơi lội đường dài cừ khôi và đã được phát hiện ở bất cứ đâu từ phía đông Scandinavia đến Caribe.

Loài cá mập này cũng có thể lặn sâu đáng kể, được phát hiện ở Vịnh Mexico ở độ sâu 1.749 m, nơi nhiệt độ nước là 4,1 độ C. Loài cá mập này dường như hiếm khi di chuyển xuống thấp hơn 1.500 m, nhưng nó không né tránh môi trường sâu khi tìm kiếm môi trường nước lạnh ưa thích (âm 0,6 đến 12 độ C).

Mặc dù có tiếng là hung dữ và kích thước lớn, nhưng cá mập Greenland không phải là mối đe dọa đối với con người. Mặc dù một số nền văn hóa có những câu chuyện về con người bị cá mập Greenland tấn công, nhưng không có tài liệu nào đề cập đến việc này xảy ra (cũng có thể do cá mập thích vùng nước lạnh, nơi mọi người hiếm khi bơi). Ngoài ra, cá mập Greenland thường chủ động tránh tiếp xúc với con người.

Theo một số ước tính, cá mập Greenland có thể sinh hơn 200 con non cùng một lúc. Những con cá mập này dài khoảng 35 đến 45 cm khi chúng được sinh ra và như đã đề cập, chúng sẽ mất hơn một thế kỷ cho đến khi chúng có thể đủ trưởng thành để sinh ra con cái của riêng mình.

Tuy nhiên, không có nhiều thông tin khác về quá trình sinh sản của chúng — các nhà khoa học vẫn chưa biết có bao nhiêu con trong số này sống sót.

Quá trình mang thai của loài này cũng diễn ra trong một thời gian rất dài: một nghiên cứu ước tính rằng có thời gian mang thai từ 8 đến 18 năm nhưng điều này vẫn còn gây tranh cãi vì chúng ta không có đủ thông tin quan sát về loài này.

Cá mập Greenland là một loài vô cùng kỳ lạ. Bất chấp những nỗ lực của các nhà nghiên cứu, nó vẫn là một sinh vật hấp dẫn và bí ẩn dưới đáy sâu đại dương.

Các nhà nghiên cứu không thực sự biết tại sao những con cá mập này sống lâu như vậy, hay mối quan hệ của chúng với những kẻ săn mồi khác là như thế nào...

Chúng ta đã khám phá được rất ít bí ẩn của đại dương, và sẽ thật đáng tiếc nếu khiến những loài động vật này tuyệt chủng trước khi chúng ta có cơ hội hiểu rõ ràng về chúng.