Các nhà khoa học xác nhận rằng sau khi tim ngừng đập, một người có thể ý thức được cái chết của chính mình

Cái chết luôn là một chủ đề khiến con người vừa sợ hãi vừa tò mò. Trong suốt lịch sử, nhân loại đã cố gắng lý giải điều gì xảy ra sau giây phút cuối cùng của sự sống, từ những học thuyết tôn giáo cho đến các nghiên cứu khoa học hiện đại. Liệu con người tan biến hoàn toàn hay bước sang một trạng thái tồn tại khác? Trong những năm gần đây, khoa học thần kinh bắt đầu cung cấp những dữ liệu đáng chú ý, cho thấy ý thức có thể không biến mất ngay lập tức khi tim ngừng đập.

Ngày càng nhiều bằng chứng cho thấy não bộ vẫn duy trì hoạt động trong vài phút sau khi cái chết lâm sàng xảy ra. Điều này dẫn đến một kết luận gây tranh cãi và cũng đầy ám ảnh: con người có thể ý thức được cái chết của chính mình. Đáng chú ý, mỗi năm trên thế giới có rất nhiều người được tuyên bố tử vong và một số trong đó tham gia hiến tặng nội tạng.

Nếu ý thức vẫn tồn tại trong những phút ngắn ngủi sau khi tim ngừng đập, câu hỏi đặt ra là liệu họ có thể đã chứng kiến toàn bộ quá trình đó hay không. Đây không chỉ còn là một bí ẩn khoa học, mà trở thành một vấn đề đạo đức y học nghiêm trọng.

Theo thời gian, định nghĩa về cái chết đã liên tục thay đổi. Từ chỗ chỉ dựa vào việc tim ngừng đập, y học hiện đại chuyển sang khái niệm chết não. Ngày nay, cái chết không còn được xem là một khoảnh khắc tức thời mà là một quá trình diễn ra theo từng giai đoạn.

Các bác sĩ phân biệt giữa chết lâm sàng và chết sinh học. Chết lâm sàng xảy ra khi tim và hô hấp ngừng hoạt động, nhưng các tế bào não chưa hoại tử hoàn toàn, thường kéo dài khoảng 4 đến 6 phút. Chết sinh học là giai đoạn các tế bào não bị tổn thương không thể hồi phục do thiếu oxy.

Chính khoảng thời gian chuyển tiếp này đang trở thành tâm điểm của các nghiên cứu. Các nhà khoa học cho rằng sau khi tim ngừng đập, một số vùng não, đặc biệt là hồi hải mã, vẫn có thể duy trì hoạt động điện ở mức thấp trong vài phút.

Điều này đã được chứng minh thông qua các thí nghiệm thực địa trên khoảng 100 bệnh nhân bị ngừng tim. Kết quả cho thấy khoảng 20 phần trăm trong số họ xuất hiện hoạt động sóng gamma trong não từ 30 giây đến 2 phút sau khi tim ngừng đập. Sóng gamma thường liên quan đến các trạng thái nhận thức cao như tập trung, ghi nhớ và xử lý thông tin.

Không chỉ dừng lại ở dữ liệu điện não, nhiều bệnh nhân từng rơi vào tình trạng ngừng tim nhưng được hồi sức thành công đã kể lại những trải nghiệm tương tự nhau. Họ nhớ rõ các cuộc trò chuyện xung quanh, âm thanh của thiết bị y tế, thậm chí cả màu sắc đồng phục của bác sĩ trong lúc được cấp cứu. Những ký ức này xảy ra trong thời điểm họ được cho là không còn dấu hiệu sự sống, cho thấy đó không đơn thuần là những giấc mơ hay ảo giác.

Từ góc nhìn khoa học, điều này gợi ý rằng họ không ngủ mê mà đang chứng kiến chính cái chết của mình. Nếu giả thuyết này đúng, nó buộc y học hiện đại phải đối mặt với một khả năng đáng lo ngại: trong một số trường hợp, việc lấy nội tạng có thể diễn ra khi bệnh nhân vẫn còn ý thức. Mặc dù họ đã được tuyên bố chết lâm sàng, não bộ của họ có thể vẫn đang hoạt động trong thời gian ngắn.

Vấn đề trở nên phức tạp hơn khi đặt trong bối cảnh hiến tặng nội tạng. Do yêu cầu phải bảo toàn chất lượng cơ quan, các ca phẫu thuật thường phải tiến hành rất nhanh sau khi tuần hoàn ngừng lại. Điều này dẫn đến giả thuyết rằng nội tạng có thể bị lấy đi trong khi người hiến vẫn còn nhận thức, dù không thể phản ứng hay giao tiếp. Từ góc độ đạo đức, đây là một câu hỏi cực kỳ nhạy cảm, bởi nó chạm đến ranh giới giữa cứu sống người khác và tôn trọng phẩm giá của người đã ra đi.

Hiện nay, hầu hết các quốc gia áp dụng tiêu chuẩn chết não hoặc hiến tặng nội tạng khi ngừng tuần hoàn. Với quy trình hiến tặng sau ngừng tuần hoàn, người bệnh được ngừng hỗ trợ sự sống theo quyết định của gia đình, tim ngừng đập và được theo dõi trong khoảng 2 đến 5 phút trước khi tuyên bố tử vong và tiến hành lấy nội tạng. Chính khoảng thời gian chờ này đang làm dấy lên tranh luận, bởi nó trùng với giai đoạn mà não bộ có thể vẫn còn hoạt động.

Các nghiên cứu hiện nay chưa có bằng chứng trực tiếp cho thấy bệnh nhân cảm thấy đau đớn trong quá trình lấy nội tạng. Tuy nhiên, khoa học cũng chưa thể khẳng định điều ngược lại. Ngay cả khi cảm giác đau tồn tại, bệnh nhân có thể hoàn toàn không có khả năng biểu đạt, trở thành những nạn nhân thầm lặng trong một quá trình vốn được xem là nhân đạo.

Song song với đó, các nghiên cứu về trải nghiệm cận tử đã được tiến hành trong nhiều năm. Nhiều người sống sót sau ngừng tim kể lại những hiện tượng như cảm giác rời khỏi cơ thể, nhìn thấy ánh sáng mạnh hoặc gặp lại người thân đã mất. Dù các trải nghiệm này khó kiểm chứng, chúng cho thấy những tín hiệu yếu ớt của ý thức trong thời khắc cận kề cái chết.

Trong bối cảnh công nghệ phát triển nhanh chóng, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo và giao diện não máy tính, vấn đề xác định cái chết càng trở nên phức tạp. Một số nhà khoa học đặt câu hỏi liệu AI có thể được sử dụng để phân tích sóng não sau khi tim ngừng đập nhằm xác định mức độ tỉnh táo của bệnh nhân hay không. Nếu điều đó khả thi, nó có thể buộc y học phải xem xét lại các quyết định hồi sức hoặc tuyên bố tử vong.

Những phát hiện này cho thấy cái chết có thể không phải là sự chấm dứt đột ngột của ý thức. Trong khoảnh khắc cuối cùng, con người có thể vẫn hiện diện, nhận thức và ghi nhớ. Nếu xã hội tiếp tục dựa vào những tiêu chuẩn cũ để vội vàng kết luận một người đã ra đi, điều đó có thể vô tình làm tổn hại đến giá trị của sự sống. Câu hỏi đặt ra không chỉ là khoa học cần làm gì tiếp theo, mà còn là con người cần đối xử với ranh giới mong manh giữa sống và chết như thế nào.