Cấy chip vào não – Cuộc cách mạng thật sự hay cú "PR" đậm chất Elon Musk?

Elon Musk và giấc mơ hack não – khi giáo dục chỉ còn là một bản cập nhật phần mềm?

Tưởng tượng bạn đang chuẩn bị thi đại học, thay vì "cày ngày, luyện đêm", bạn chỉ cần cắm một con chip vào đầu và tải toàn bộ sách giáo khoa vào não – đó là điều mà Elon Musk đã từng gợi ý một cách không chính thức, và Neuralink là chiếc cầu nối giữa trí tưởng tượng và hiện thực đó.

Câu hỏi đặt ra là: Liệu học 100 trang/phút bằng chip cấy não có thật sự khả thi không?

Dù Elon Musk là cái tên nổi bật nhất trong lĩnh vực cấy chip não, nhưng ông không đơn độc. Các ông lớn công nghệ như Meta (Facebook), Google (via DeepMind), hay thậm chí Apple đều đang nghiên cứu các phiên bản giao diện não – máy.

Thị trường này được dự đoán có thể đạt 6 tỷ USD vào năm 2030, theo báo cáo của Grand View Research. Tuy nhiên, cạnh tranh không chỉ đến từ công nghệ, mà còn ở niềm tin người dùng – ai sẽ là người đầu tiên khiến công chúng sẵn sàng “trao não”? Musk, với phong cách "thần tượng công nghệ" đầy kịch tính, có thể thu hút sự chú ý, nhưng để người ta sẵn sàng “cấy thứ gì đó vào sọ”, vẫn còn là chuyện rất xa vời – ít nhất là với người tiêu dùng bình thường.

Nhìn từ phía khoa học: Còn lâu mới "não mới như USB"

Theo các chuyên gia thần kinh, não bộ con người không giống máy tính, không thể "tải dữ liệu" theo kiểu copy-paste từ sách vở vào vùng trí nhớ dài hạn. Việc học bao gồm phân tích, hiểu, liên kết thông tin và vận dụng – những điều mà chip hiện tại chưa đủ khả năng hỗ trợ.

GS. David Eagleman – nhà thần kinh học tại Đại học Stanford – từng nói rằng: “Bộ não không chỉ lưu trữ, nó suy nghĩ. Việc ghi nhớ không đơn giản là đưa dữ liệu vào, mà là làm cho dữ liệu đó có ý nghĩa”. Vì vậy, kể cả khi chip giúp con người tiếp cận nhanh hơn với thông tin, nó không đảm bảo người dùng sẽ hiểu hay vận dụng được kiến thức đó. Hiện tại, công nghệ của Neuralink mới chỉ cho phép người dùng bị liệt điều khiển chuột máy tính bằng suy nghĩ. Còn việc "nạp kiến thức" trực tiếp vẫn chỉ là giấc mơ – một giấc mơ rất... Elon Musk.

Góc nhìn tích cực: Đột phá cho người khuyết tật và ngành y học thần kinh

Dù chưa thể học siêu tốc như phim “The Matrix”, Neuralink vẫn mang lại nhiều hy vọng thực tế hơn – đặc biệt với những người mắc bệnh thần kinh vận động, như ALS hay chấn thương tủy sống. Những ca cấy chip đầu tiên như của Noland Arbaugh đã chứng minh, người bệnh có thể tương tác với thế giới chỉ bằng... ý nghĩ. Nếu phát triển đúng hướng, công nghệ này sẽ không chỉ giúp người liệt "nói chuyện" với máy tính mà còn có thể điều khiển xe lăn, tay chân robot, hoặc thiết bị y tế khác – một bước đột phá về chất lượng sống.

(Nolan Arbaugh là người đầu tiên trên thế giới được cấy chip não của Neuralink)

Ngoài ra, chip thần kinh có thể mở ra khả năng điều trị các bệnh như trầm cảm, Parkinson, mất trí nhớ bằng cách kích thích chính xác vùng não tổn thương – điều mà các loại thuốc truyền thống chưa chắc làm được.

Vấn đề đạo đức, quyền riêng tư và "bong bóng Elon Musk"

Dự án của Neuralink đã nhiều lần bị lên án vì vi phạm đạo đức nghiên cứu. Nhiều tổ chức bảo vệ động vật chỉ trích việc thí nghiệm trên khỉ và heo, thậm chí có đơn kiện về việc chip gây tổn thương vĩnh viễn cho não vật thử. Một cựu nhân viên Neuralink thậm chí tố cáo bị lây nhiễm herpes từ khỉ thí nghiệm – khiến dư luận dậy sóng. Về mặt xã hội, giới công nghệ lo ngại: Ai sẽ sở hữu dữ liệu não người? Nếu một công ty tư nhân như Neuralink có quyền truy cập vào cảm xúc, suy nghĩ, hay ký ức của bạn – đó không chỉ là xâm phạm quyền riêng tư, mà còn là “hack cả nhân tính”.

Một lo ngại khác là Musk – người nổi tiếng với những lời hứa táo bạo như đưa người lên sao Hỏa vào năm 2024 (spoiler: chưa có ai lên) – đang tiếp tục “thổi bong bóng kỳ vọng” với Neuralink để thu hút đầu tư và truyền thông. Các nhà khoa học nghiêm túc đã nhiều lần kêu gọi ông công bố dữ liệu nghiên cứu theo quy chuẩn học thuật, thay vì livestream và... tweet.

Một trong những vấn đề lớn nhất với công nghệ tiên phong như Neuralink là: pháp luật chưa kịp chuẩn bị. Các bộ luật hiện hành về quyền riêng tư, y tế, an toàn sinh học… gần như chưa thể bao quát được toàn bộ rủi ro tiềm tàng của công nghệ cấy chip não.

Chẳng hạn, nếu một người bị hack chip và thực hiện hành vi phạm pháp, ai sẽ chịu trách nhiệm – người đó, hay nhà sản xuất chip? Nếu chip vô tình ghi lại hình ảnh, âm thanh hoặc suy nghĩ nhạy cảm, đó có được xem là xâm phạm đời tư không? Hay nếu nhà sản xuất can thiệp để "update" trí nhớ người dùng, có được xem là "xâm phạm danh tính" không?

Hiện tại, các quy định về giao diện não – máy (Brain-Computer Interface) vẫn đang được nghiên cứu tại nhiều nước, trong đó EU có phần cẩn trọng hơn Mỹ. Nhưng trong lúc chờ luật, người dùng sẽ phải tự đánh cược với… chính bộ não của mình.

(Viễn cảnh con người điều khiển tất cả mọi thứ bằng não sẽ không còn xa vời nữa)

Góc nhìn triết học: Khi “tôi” không còn là tôi nữa?

Chip não đặt ra câu hỏi rất cơ bản nhưng đầy ám ảnh: Nếu ký ức, kiến thức và suy nghĩ đều có thể được “cập nhật”, thì cái gì tạo nên bản ngã của con người? Trong triết học phương Tây, “tôi” (self) được xem là tập hợp trải nghiệm, ký ức và ý thức. Nếu một phần trong số đó bị “lập trình lại” bởi phần mềm, liệu con người còn là chính mình? Hay ta đang bước vào thời đại mà danh tính cá nhân là thứ có thể… chỉnh sửa?

Ở Trung Quốc, từng có tiểu thuyết giả tưởng mang tên Ba thể mô tả một xã hội nơi bộ não người bị kiểm soát bằng thiết bị nano. Nghe có vẻ viễn tưởng, nhưng với tốc độ phát triển của Neuralink, câu hỏi này đang trở nên… quá gần thực tế.

Sự phân hóa công nghệ – người có chip và người không

Nếu Neuralink thành công và được thương mại hóa, thế giới sẽ chứng kiến một khoảng cách mới: giữa người “được nâng cấp” và người không. Những người cấy chip có thể học nhanh, làm việc siêu tốc, tăng năng suất, còn phần còn lại... đứng nhìn? Kịch bản "tầng lớp siêu trí tuệ" này có thể làm gia tăng bất bình đẳng xã hội – tương tự như khi Internet hoặc AI mới xuất hiện, nhưng ở cấp độ... não bộ.