Cứ tưởng cá heo, cá voi thông minh nhất đại dương: Hóa ra đây mới là “học sinh giỏi” nhất

Não lớn, sống theo bầy đàn, giao tiếp phức tạp và có nhiều hành vi mang màu sắc xã hội khiến cá heo và cá voi luôn được xem là những “bộ óc” dưới làn nước xanh. Thế nhưng, khi khoa học đặt câu hỏi theo cách khác: Ai học nhanh nhất, giải quyết vấn đề tốt nhất và linh hoạt nhất khi đối mặt với tình huống mới đáp án lại dẫn về một cái tên ít ai ngờ tới: bạch tuộc.

Điều khiến bạch tuộc trở nên đặc biệt nằm ngay trong cấu trúc thần kinh. Loài động vật không xương sống này sở hữu khoảng 500 triệu neuron, tương đương nhiều loài động vật có vú cỡ trung. Quan trọng hơn, phần lớn số neuron đó không tập trung ở não trung tâm mà phân bố dọc theo tám xúc tu. Mỗi xúc tu có khả năng cảm nhận, xử lý thông tin và phản ứng gần như độc lập, tạo nên một hệ thống “tư duy phân tán” hiếm gặp trong thế giới động vật.

Cấu trúc khác thường này giúp bạch tuộc thể hiện khả năng học hỏi và giải quyết vấn đề ở mức khiến giới nghiên cứu phải bất ngờ. Trong các thí nghiệm, chúng có thể mở lọ có nắp vặn để lấy thức ăn, ghi nhớ đường đi trong mê cung, phân biệt hình dạng và màu sắc, thậm chí thay đổi chiến lược sau khi thất bại vài lần. Đây không phải những phản xạ bản năng đơn giản, mà là biểu hiện rõ ràng của việc học tập và điều chỉnh hành vi dựa trên kinh nghiệm.

Không dừng lại ở đó, bạch tuộc còn thuộc số rất ít loài động vật được ghi nhận có hành vi sử dụng công cụ. Trong tự nhiên, chúng có thể thu thập vỏ dừa hoặc vỏ sò, mang theo và sắp xếp để tạo thành nơi trú ẩn di động. Ở môi trường biển, nơi việc thao tác vật thể vốn đã khó khăn, hành vi này càng cho thấy mức độ linh hoạt và tư duy vượt trội.

So với bạch tuộc, cá heo và cá voi lại nổi bật theo một hướng khác. Chúng sở hữu trí thông minh xã hội cao, biết hợp tác săn mồi, giao tiếp phức tạp và duy trì cấu trúc bầy đàn ổn định. Tuy nhiên, nếu ví đại dương như một lớp học, cá heo và cá voi giống những học sinh giỏi làm việc nhóm, còn bạch tuộc lại là kiểu học sinh giải bài tập khó rất nhanh, tự xoay xở và thích nghi tốt với các “đề thi” bất ngờ.

Dĩ nhiên, bạch tuộc không phải sinh vật hoàn hảo. Tuổi thọ ngắn, lối sống đơn độc và việc không truyền dạy kiến thức giữa các thế hệ khiến trí thông minh của chúng mang tính cá thể, không tích lũy thành hệ thống hay “văn hóa” lâu dài. Nhưng chính trong phạm vi đó, bạch tuộc vẫn nổi lên như một minh chứng rõ ràng rằng trí thông minh không nhất thiết phải đi kèm não lớn hay xã hội phức tạp.

Vì vậy, nếu bỏ qua định kiến quen thuộc và nhìn từ góc độ khoa học nhận thức, nhiều nhà nghiên cứu đồng thuận rằng bạch tuộc mới là “học sinh giỏi” nhất đại dương: Một sinh vật nhỏ bé, không xương sống, nhưng đủ thông minh để khiến con người phải nhìn lại cách mình đánh giá trí tuệ trong thế giới tự nhiên.