Cuộc đời bi kịch của Évariste Galois, nhà cách mạng toán học lỗi lạc ở tuổi 20

Chúng ta dùng cụm từ “mang tính cách mạng” mỗi khi ai đó một cống hiến lớn lao gì trong bất kì lĩnh vực nào. Cái gì dùng nhiều thì hẳn sẽ cũng mất dần đi giá trị của nó. Tại Pháp, vào cái thời điểm đầu thế kỷ 19, thì cụm từ “mang tính cách mạng” lại có một ý nghĩa khác, nó có trong mình một chút gì đó nguy hiểm và liều lĩnh hơn.

Chàng trai trẻ Évariste Galois (sinh ngày 25/10/1811, mất ngày 31/5/1832), đã đạt được cái lý tưởng “cách mạng hóa” đó ở cả hai lĩnh vực: chính trị và toán học, từ khi còn rất trẻ, quá trẻ để có thể hưởng thụ chút nhựa sống của cuộc đời thanh niên. Ông chết trong đau đớn tại tuổi 21, không vì toán học hay chính trị, cái chết của ông đi kèm với một lý do khiến ông trở thành một thiên tài huyền thoại với sự lãng mạn hiếm có của mình.

Chân dung Évariste Galois.

Nguồn gốc chính trị trong gia định bắt đầu từ cha ông, người của Đảng Cộng hòa Nicolas-Gabriel Galois, thị trưởng của thị trấn Bourg-la-Reine, gần thủ đô Paris. Mẹ của ông là Adelaide-Marie Demante, một người học rộng, đã dạy dỗ Évariste tại nhà từ khi ông còn rất nhỏ. Khi ông bắt đầu đi học ở tuổi 12, thì tính cách nổi trội của ông bắt đầu nổi lên trong hoàn cảnh nước Pháp đang “căng như dây đàn” với vấn đề chính trị. Lúc ấy, nhiều người dân Pháp không tin vào nền quân chủ lập hiến tại tại đất nước mình.

Tại trường, mối tình đầu của Galois là toán học, khác xa với truyền thống chính trị của gia đình ông. Khả năng của bản thân ông cao hơn bạn học rất rất nhiều. Ông bị cuốn hút bởi cuốn sách Các Yếu Tố Hình Học của Legendre, ông say sưa đọc nó như một cuốn tiểu thuyết và ngay sau đó, Galois gạt chuyện học hành sang một bên, lao đầu vào nghiên cứu những công trình của nhà toán học Joseph Louis Lagrange.

Năm 1828, Galois đưa đơn xin học vào Trường Bách khoa Paris. Ông không được nhận, dù có trí thông minh vượt trội nhưng Galois lại trượt bài thi vấn đáp vì không chuẩn bị trước một cách kĩ càng.

Với Galois, Trường Bách khoa Paris quan trọng không chỉ vì lý do nó là học viện dành cho toán học tốt nhất tại Pháp lúc ấy, mà đó còn là một môi trường của Đảng Cộng hòa. Nó đóng vai trò rất quan trọng trong cuộc lật đổ Vua Charles Đệ Thập năm 1830, vị vua cuối cùng của nhà Bourbon thống trị nước Pháp.

Khi mà Galois thất bại trong cuộc thi đầu và cả lần thứ hai (theo như nhiều câu chuyện kể lại, ông bị đánh rớt do đã ném đồ vào đầu một vị giám khảo khi được hỏi một câu mà ông cho là ngớ ngẩn và ngu xuẩn về lượng giác), ông đã đành chấp nhận vào một ngôi trường kém tiếng tăm hơn, Trường Sư phạm Paris.

Cổng vào của Trường Bách khoa Paris hiện nay.

Khi mà cuộc cách mạng nổ ra khắp các đường phố Paris, ông và các sinh viên khác đã bị nhốt chặt ở trong trường. Ông phàn nàn về sự việc trên trong một bức thư gửi cho báo chí và hành động đó đã khiến ông bị đuổi học.

Trong khi ấy, sự nghiệp toán học của Galois vẫn tiếp tục phát triển. Mặc dù ông đã công bố nhiều nghiên cứu, nhưng cống hiến lớn nhất của ông vẫn bị từ chối bởi Học viện Pháp, hai lần bởi hai nhà toán học người Pháp là Augustin-Louis Cauchy và Joseph Fourier.

Đáng tiếc thay, cái chết của Fourier sau này đã đi kèm với việc làm mất đi những bản thảo nghiên cứu của Galois đưa cho ông vào thời điểm bấy giờ.

Tờ bản thảo ấy giải quyết việc tìm nghiệm của các phương trình đa thức bậc cao hơn 4 thông qua việc xây dựng lý thuyết nhóm trừu tượng mà ngày nay được gọi là lý thuyết nhóm Galois - đây là vấn đề đã làm bao nhà toán học lỗi lạc đau đầu trong hàng thế kỷ và chính Galois là người giải được nó.

Nhưng nghiên cứu của ông không được chính thức công bố cho đến khi ông lìa đời.

Nhưng vấn đề của Galois không chỉ nằm tại sự thiếu may mắn của ông, việc quá nhiệt huyết trong vấn đề chính trị đã khiến ông trở thành nguồn cơn của rất nhiều rắc rối. Sau khi ông bị đuổi học, ông đã gia nhập đơn vị pháo binh của Vệ binh Quốc gia, một lực lượng quân sự cộng hòa đối chọi với vị vua đang trị vì lúc ấy, Louis-Philippe Đệ Nhất. Trong một buổi lễ kỉ niệm vào tháng Tư năm 1831, Galois đã nâng ly chúc mừng quốc vương với một con dao găm nằm trên cốc, hành động đó bị coi là đe dọa tới tính mạng nhà vua, và nó đã khiến ông bị bỏ tù.

Tháng Sáu, Galois đuợc thả nhưng ngay trong tháng tiếp theo, ông một lần nữa lại gặp rắc rối với chính quyền trong ngày 14 tháng 7 năm 1789, ngày Bastille. Khi bị bắt, ông đang trong tình trạng trang bị vũ trang đầy người và mặc bộ quân phục của lực lượng quân sự ngoài vòng pháp luật.

Sự kiện ngày Bastille, một trong những sự kiện quan trọng nhất trong lịch sử cách mạng Pháp.

Ông bị giam cầm cho tới tháng Tư năm 1832. Trong khoảng thời gian đó ông nhận được một lá thư mới từ Học viện. Lại một tin không lành, nhà toán học Siméon Denis Poisson đã từ chối công nhận nghiên cứu của Galois. Tinh thần bị ảnh hưởng lớn bởi lần thứ 3 bị khước từ cố gắng của mình, kèm theo việc cha của ông đã tự tử, Galois lao đầu vào rượu, có ý định tự tử và ông đã dự đoán trước về cái chết của mình.

Theo như lời kể lại của bạn cùng phòng giam của Galois, nhà khoa học và người theo Đảng cộng hòa François-Vincent Raspail: “Tôi nói cho ông nghe này, tôi sẽ nằm xuống trong một cuộc đấu súng để giành lấy một người phụ nữ. Tại sao lại có cuộc đấu đó ư? Cô ấy sẽ mời tôi tới, để giành lại danh dự của cô, danh dự mà một kẻ khác đã làm tổn thương”.

Tại sao ông lại có dự đoán này? Không một ai hay dữ kiện nào đã có thể chứng minh nó cả. Chỉ có một điều chắc chắn duy nhất, vào buổi bình minh ngày 30 tháng 5 năm 1832, Galois đã bị bắn vào bụng trong một cuộc đấu súng. Ông nằm đó, bị bỏ mặc nhiều tiếng đồng hồ cho tới khi một người dân phát hiện ra ông, và đưa ông tới Bệnh viện Cochin. Ông không qua khỏi và mất vào ngày tiếp theo.

Không ai biết rõ chi tiết về cuộc đấu súng đó cả, vài người cho rằng Galois đã bị hạ sát vì mục đích chính trị, nhưng một vài tài liệu ghi lại rằng ông đã bước vào cuộc đấu súng vì sự tranh chấp một người phụ nữ, cô Stéphanie-Felicie Poterin du Motel, cô con gái của nhà vật lý học, chủ nhà của nơi trọ của Galois, nơi mà ông sống những tháng cuối đời.

Danh tính của kẻ hạ sát ông không được làm rõ, nhiều nghi ngờ đặt vào vị hôn phu của người con gái kia, ông Pescheux d’Herbinville. Trong bức thư trước đêm Galois mất, ông đã viết: "Hãy tha thứ cho những người đã hạ tôi bởi lẽ họ đều là người tốt”.

Những cuộc đấu súng hồi đầu thế kỷ 19 không phải là ít..

Đêm cuối cùng của Galois trên cõi đời, ông thức trắng và viết nhiều lá thư vĩnh biệt những người bạn thuộc Đảng cộng hòa, chỉnh lại những bản thảo toán học của mình. Nhà toán học người Đức Hermann Weyl đã nhận xét về những bản thảo cuối đời của Galois với những từ ngữ có cánh: “Bức thư này, nếu xét theo phương diện mới lạ và sâu sắc của những ý tưởng ấy, thì đây có thể là mẩu giấy quan trọng nhất trong toàn bộ nền văn học loài người”.

Ngày 31 tháng 5, ông trút hơi thở cuối cùng trong vòng tay người em trai: “Đừng khóc, Alfred! Anh cần có đủ nghị lực để có thể lìa đời tại tuổi hai mươi!”. Di hài Galois lúc được chôn cất trong một ngôi mộ bình thường tại Nghĩa trang Montparnasse, địa điểm chôn cất ông hiện tại không rõ. Trước khi ông lìa đời, Galois đã để lại những dòng tâm sự đáng suy ngẫm: “Hãy nhớ tới tôi, bởi lẽ số phận không cho tôi đủ thời gian để sống, để có thể được đất nước tôi nhớ tới”.

Đài tưởng niệm nhỏ của Évariste Galois, địa điểm chính xác nơi mộ của ông hiện vẫn còn là bí ẩn.

Một thiên tài toán học đoản mệnh, dù nhiều công trình toán học của Galois đã bị thất lạc, nhiều nghiên cứu của ông đã bị những nhà toán học và vật lý đương thời bác bỏ, nhưng chúng ta vẫn còn những tài liệu về ông, những nghiên cứu khác giúp ich rất lớn trong ngành toán học.

Hãy nhớ tới Évariste Galois, một nhà toán học lỗi lạc nhưng bạc mệnh!

Theo wiki/BBVAOM