Đây là tài liệu hướng dẫn chiết tách vàng từ điện thoại di động và máy tính cũ, ít độc hại vì chỉ dùng muối và nước tẩy bể bơi, nhưng bạn phải trả hơn 800.000 VNĐ thì mới đọc được nó

Mua 50 chiếc điện thoại cũ giá 150 Nhân dân tệ để tháo lấy các bản mạch bên trong. Cắt lấy các phần chứa kim loại, rồi thau rửa chúng qua một loạt các hóa chất sủi bọt:

Dalei – một thợ tái chế thủ công ở thị trấn Guiyu ở tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc cuối cùng cũng chiết tách được một mẩu vàng nặng khoảng nửa gram.

Quá trình tốn tới 3 tiếng đồng hồ, nhưng nửa gram vàng tái chế có giá trị trên thị trường khoảng 190 tệ. Tính ra, Dalei bỏ túi 40 tệ, biên lợi nhuận là 27%.

Vàng tái chế là cả một ngành công nghiệp

Ít ai biết được từ thập niên 1980, khi chiếc Macintosh của Apple còn chưa ra đời, hoạt động tái chế rác điện tử đã xuất hiện ở Guiyu. Thị trấn này sau đó đã dần phát triển trở thành thủ phủ xử lý rác thải điện tử, không chỉ của tỉnh Quảng Đông mà toàn bộ Trung Quốc đại lục.

Người ta ước tính mỗi năm có tới hơn 2,2 triệu tấn rác thải điện tử đã được đưa về Guiyu để tái chế.

Xu Zhenming, một giáo sư tại khoa Khoa học và Kỹ thuật môi trường của Đại học Giao thông Thượng Hải cho biết cứ mỗi tấn linh kiện điện tử cũ có thể được tái chế để thu về 400 gram vàng. Cùng với đó là 2,3 kg bạc và 172 gram đồng.

Tính ra, chỉ một thị trấn đã tạo ra cả một ngành công nghiệp trị giá 5 tỷ Nhân dân tệ. Số tiền đủ để nuôi sống hơn 100.000 người làm việc trong 5.500 xưởng tái chế quy mô hộ gia đình. Mỗi xưởng mỗi năm có thể kiếm về 1 triệu tệ, tương đương hơn 3,6 tỷ VNĐ.

Và không chỉ có ở Guiyu, việc chiết tách vàng từ rác thải điện tử đang mở ra một làn sóng "đào vàng tại nhà" ở Trung Quốc.

Trong đó, người nào nếu muốn có thể lên ngay các trang thương mại điện tử, đặt mua công thức và hóa chất cần thiết để chiết tách vàng từ điện thoại và laptop cũ của mình. Mỗi công thức chỉ có giá vài trăm tệ bao gồm thuốc thử, súng khò, cốc thủy tinh, cân điện tử, máy khuấy từ và video hướng dẫn từng bước một.

Thế nhưng, người bán sẽ không nói cho bạn biết những hóa chất được đóng gói trong công thức đó thực sự là gì. Trên thực tế, chúng cực kỳ độc hại.

Vì vàng là một kim loại có độ bền cao, khá trơ và ít hoạt động hóa học, việc chiết tách nó từ rác điện tử cần sử đụng dến các hóa chất rất mạnh. Một trong số đó là thủy ngân.

"Trong khai thác vàng thủ công và quy mô nhỏ, thủy ngân được sử dụng rộng rãi để chiết xuất vàng. Bởi vàng phản ứng với thủy ngân sẽ tạo thành hỗn hợp đặc có thể dễ dàng cô lập. Sau đó, người ta có thể thu hồi vàng bằng cách nung nóng hỗn hợp để làm bay hơi thủy ngân", Jusstin Chalker, giáo sư hóa học tại Đại học Flinders cho biết.

Ngoài ra, người ta còn sử dụng đến cả xyanua, các loại axit mạnh như nitric và clohydric. Bản thân rác thải điện tử cũng là một nguồn chứa chì, cadmium và các hợp chất brom hóa.

Vậy nên, khi các công nhân ở Guiyu dùng tay không để đập vỡ các thiết bị điện tử, chỉ đeo khẩu trang y tế trong khi "nấu chảy" các bảng mạch, đốt dây điện và xử dụng bồn axit có tính ăn mòn cao để chiết xuất vàng, họ đang tự đặt mình vào nguy cơ bỏng đường hô hấp, ngộ độc thần kinh, và thậm chí tổn thương não.

Tiếp xúc với thủy ngân trong quá trình cô đặc vàng sẽ ảnh hưởng đến hệ thần kinh, thận, và phổi. Hít phải hơi thủy ngân hoặc thủy ngân tấm qua da có thể gây bệnh run rẩy, suy giảm trí nhớ, mất thính lực, tổn thương não, và suy thận.

Các công nhân phơi nhiễm lâu dài có thể dẫn đến ngộ độc thủy ngân mạn tính và tử vong.

"Ngoài ra, khai thác vàng thủ công và quy mô nhỏ là nguồn gây ô nhiễm thủy ngân lớn nhất trên Trái Đất. Hơi thải thủy ngân gây nguy hiểm cho thợ thủ công và gây ô nhiễm môi trường. Vì vậy, chúng ta cần có những phương pháp mới để giảm tác động của hoạt động khai thác vàng này", giáo sư Chalker cho biết.

Một công thức tái chế vàng rẻ hơn, hiệu quả hơn và ít độc hại hơn

Tại Đại học Flinders, giáo sư Chalker tập hợp một nhóm các nhà khoa học và kỹ sư liên ngành để tìm ra được cách chiết xuất vàng từ rác thải điện tử mới, an toàn, ít độc hại và bền vững hơn.

"Mục đích là cung cấp một giải pháp thay thế an toàn hơn cho thủy ngân và xyanua và giảm tác động đến sức khỏe và môi trường của hoạt động khai thác vàng", ông nói.

Nhiều kỹ thuật trước đây đã được báo cáo để chiết xuất vàng từ quặng hoặc rác thải điện tử, bao gồm các phương pháp không chứa thủy ngân và xyanua.

Tuy nhiên, đa số các phương pháp trong này đều có nhược điểm là tốc độ chiết tách chậm, năng suất kém, và chi phí lớn. Thông thường, các phương pháp này cũng chỉ xem xét một bước trong toàn bộ quá trình thu hồi vàng và việc tái chế và quản lý chất thải thường bị bỏ qua.

"Ngược lại, cách tiếp cận của chúng tôi xem xét tính bền vững trong toàn bộ quá trình khai thác, thu hồi và tinh chế vàng. Công nghệ thẩm thấu mới của chúng tôi sử dụng một loại hóa chất thường được sử dụng trong vệ sinh nước và khử trùng hồ bơi: axit trichloroisocyanuric.

Khi loại hóa chất giá rẻ và phổ biến này được kích hoạt bằng nước muối, nó có thể phản ứng với vàng và chuyển hóa vàng thành dạng hòa tan trong nước", giáo sư Chalker giải thích.

Để thu hồi vàng từ dung dịch, giáo sư Chalker và các đồng nghiệp đã phát minh ra một chất hấp thụ polyme giàu lưu huỳnh.

Chất hấp thụ dạng polyme là chất có khả năng cô lập một chất khác từ hỗn hợp lỏng hoặc khí. Trong trường hợp này, nó hấp thụ vàng bằng cách liên kết nguyên tử vàng với các khối đơn monome có trong polymer thông qua phản ứng dây chuyền.

"Polyme của chúng tôi có khả năng liên kết và loại bỏ vàng một cách chọn lọc khỏi dung dịch, ngay cả khi có nhiều loại kim loại khác có trong hỗn hợp.

Các phương pháp lọc và thu hồi đơn giản đã được chứng minh trên quặng, bảng mạch từ máy tính cũ và chất thải khoa học", giáo sư Chalker cho biết.

Điều đáng nói là bạn có thể mua chất hấp thụ polyme này với giá rất rẻ. Vì nó có nguồn gốc từ lưu huỳnh nguyên tố, một nguyên liệu rất dồi dào thường bị ngành khai thác dầu khí bỏ đi, nhưng bây giờ có thể biến thành chất thu hồi vàng.

Ngoài ra, bản thân chất polyme này cũng có khả năng tái chế chính nó.

Sau khi ngậm vào nguyên tử vàng, các monome ngậm vàng của nó sẽ vỡ vụn, cho phép các nhà khoa học chiếc tách lấy vàng. Kết thúc phản ứng, monome có thể được thu gom lại, chiếu ánh sáng và chúng sẽ lại trở thành polyme để tiếp tục cho các phản ứng tiếp theo.

"Quan trọng là chúng tôi cũng đã phát triển các phương pháp để tái tạo và tái chế cả hóa chất lọc và chất hấp thụ polyme. Chúng tôi cũng thiết lập các phương pháp để làm sạch và tái chế nước được sử dụng trong quá trình này", giáo sư Chalker cho biết.

"Phương pháp tái chế này chuyển đổi polyme trở lại khối xây dựng monome ban đầu và tách nó khỏi vàng. Sau đó, monome thu hồi được có thể được tái chế thành polyme liên kết vàng: một minh chứng quan trọng cho thấy quy trình này phù hợp với nền kinh tế tuần hoàn đến thế nào".

Công thức đã có, nhưng bạn phải trả 860.000 VNĐ để đọc được nó

Giáo sư Chalker cho biết kết quả nghiên cứu này của ông có thể hỗ trợ sinh kế cho hàng triệu thợ tái chế vàng thủ công trên thế giới, những người hiện vẫn đang sử dụng các chất độc như thủy ngân và xyanua để cô lập và chiết tách vàng.

"Họ thường là những người làm việc ở các vùng nông thôn, xa xôi hẻo lánh với ít cơ hội tìm được một việc làm khác. Mục tiêu của chúng tôi là hỗ trợ những người khai thác này về mặt kinh tế, trong khi cung cấp các giải pháp thay thế an toàn hơn cho thủy ngân".

Mặc dù vậy, có một rào cản chi phí nhỏ ở đây. Đó là bởi các nhà khoa học đã công bố nghiên cứu của họ trên tạp chí Nature Sustainability, nên để đọc được toàn văn công thức tái chế vàng của họ, bạn sẽ phải trả một chi phí khoảng 28 Euro, tương đương với 700.000 VNĐ cho nhà xuất bản.

Trong so sánh, bộ công cụ (kit) và công thức tái chế vàng sử dụng thủy ngân và xyanua đang được bán với giá khoảng 600 Nhân dân tệ ở Trung Quốc.

Số tiền tương đương 2,1 triệu VNĐ. Nhưng các chuyên gia hóa học như Xu Zhenming cho biết nó thực chất chỉ có giá 100 tệ, tương đương 365.000 VNĐ mà thôi.

Từ những con số kể trên, bạn có thể tự cân nhắc mức chi phí nào là hợp lý hơn để bắt đầu "khởi nghiệp" trong ngành tái chế vàng, hoặc đơn giản là một dự án thí nghiệm STEM trong nhà bếp của mình, với chiếc điện thoại cũ.

Các nhà khoa học cho biết trên toàn thế giới, loài người đang thải ra tới 62 triệu tấn rác thải điện tử mỗi năm. Con số đủ để lấp đầy hơn 1,5 triệu xe chở rác.

Đến năm 2030, dự kiến chúng ta sẽ còn thải ra tới 82 triệu tấn rác điện tử. Nếu mỗi tấn rác điện tử thu được 400 gram vàng thì trong 82 triệu tấn đó đang còn tồn đọng tới hơn 870 triệu lượng vàng đang chờ bạn khai thác.

Đó là một kho báu lên tới 104 triệu tỷ đồng, sẽ chia đều cho những ai nắm giữ công thức biến rác thải điện tử thành vàng, và thực sự bắt tay vào làm điều đó.