Độc lạ: Một công ty Việt không trả lương thực tập, còn yêu cầu đóng chi phí 3 triệu/tháng để được... đi làm, cư dân mạng phản ứng trái chiều

Một chương trình thực tập mang tên "Reverse Internship" do công ty công nghệ (tạm gọi là) E khởi xướng đang gây ra làn sóng tranh cãi dữ dội trên mạng xã hội. Điểm khiến cộng đồng bất bình: thay vì được trả lương, thực tập sinh phải trả ngược lại 3 triệu đồng/tháng để có cơ hội "được làm thật, code thật, deploy thật".

Khi đi làm phải trả tiền: Có phải khái niệm mới?

Công ty E này gọi đây là mô hình "thực chiến", không phải đào tạo đơn thuần. CEO công ty lập luận: tuyển thực tập sinh là một gánh nặng tài nguyên, từ máy móc, thời gian mentoring, GPU cho đến điện. Công ty không đủ nguồn lực để nhận nhiều người, nên đưa ra phương án thu phí, vừa là rào cản tuyển chọn, vừa là "phí cam kết".

Nhưng phần đông cư dân mạng lại không nghĩ vậy. Một loạt bình luận phản ứng gay gắt đã xuất hiện trên Threads và Facebook:

"Thực tập không lương không còn là đáy xã hội nữa. Chúng ta đã có 'Reverse Internship'."

"Đi làm mà phải đóng 3 triệu, vậy đây là internship hay bootcamp trá hình?"

"Đúng là tận thu thế hệ sinh viên. Học đại học xong còn bị bắt đóng tiền để được... cống hiến."

Trong khi một vài cá nhân từng thực tập tại E lên tiếng xác nhận chương trình "có chất lượng, học được nhiều thứ", phần lớn ý kiến vẫn đặt câu hỏi: Giá trị học được có thực sự tương xứng với chi phí bỏ ra?

Thực tập: Cơ hội học hỏi hay nguồn lực để bóc lột?

Điểm nhạy cảm nhất trong câu chuyện là giá trị mà thực tập sinh mang lại. Dù còn non kinh nghiệm, intern vẫn đóng góp vào dự án thật, sản phẩm thật, vậy họ có xứng đáng được trả lương? Hay ít nhất là không phải trả tiền?

Một số ý kiến cho rằng chương trình này vượt ranh giới đạo đức khi lồng ghép khéo léo giữa cơ hội nghề nghiệp và mô hình thu phí. Nhiều startup từng dùng danh nghĩa "đào tạo" để tận dụng nhân lực miễn phí, trong khi thực chất giao task như một nhân viên chính thức.

Pháp lý hiện chưa rõ ràng trong trường hợp này. Việt Nam chưa có quy định cụ thể về việc thực tập sinh có thể bị yêu cầu đóng phí, nhưng việc thực tập không lương vốn đã gây tranh cãi lâu nay. Nếu không kiểm soát, đây có thể mở đường cho một loạt mô hình tương tự ra đời, với danh nghĩa "đào tạo kỹ năng", nhưng thực chất là mô hình kinh doanh.

Một câu hỏi lớn được đặt ra: liệu giá trị học được có đủ để biện minh cho mức phí? Và quan trọng hơn: có cách nào để dạy thực chiến mà không đẩy gánh nặng lên vai sinh viên, đặc biệt là trong vấn đề chi phí? Sinh viên cũng cần chi phí sinh hoạt, trang trải cuộc sống, những giá trị mà sinh viên nhận được trong quá trình thực tập đôi khi lại không được các công ty đảm bảo một cách minh bạch, dẫn tới việc đã không có lương lại còn mất thời gian.

Các chương trình hợp tác giữa trường đại học và doanh nghiệp, nơi thực tập sinh được trả lương cơ bản nhưng vẫn được đào tạo, có thể là mô hình tốt hơn. Ở chiều ngược lại, nếu mô hình reverse internship này lan rộng, ngành IT có nguy cơ hình thành tầng lớp sinh viên "đi làm âm lương", nơi người giỏi thì làm miễn phí, người chưa đủ giỏi thì... phải trả tiền để được học việc. Tính cạnh tranh đã cao nay còn bị phân hóa theo "giai cấp".

Đổi mới hay bóc lột ẩn danh?

"Reverse Internship" không phải là một khái niệm hoàn toàn sai, trong một số hoàn cảnh nhất định, nó có thể là con đường rút ngắn để sinh viên tiếp cận môi trường thực tế nhanh nhất, hiệu quả nhất nếu công ty thực tập có cam kết rõ ràng hậu thực tập dựa trên năng lực của ứng viên. Nhưng nếu thiếu minh bạch, thiếu cam kết kết quả, và thiếu giám sát từ xã hội, nó sẽ trở thành một công cụ để hợp thức hóa mô hình "đóng tiền để lao động", không khác gì một loại hình bóc lột sức lao động.

Trong một thị trường đang khát nhân lực IT giỏi, điều chúng ta cần là cơ chế win-win, chứ không phải là win một chiều từ phía nhà tuyển dụng.