Dự kiến chi tiêu toàn cầu sẽ lên đến 3.000 tỷ USD, có phải Bong bóng AI đã lớn đến mức không thể vỡ?

Thế giới đang chứng kiến một trong những đợt bùng nổ đầu tư lớn nhất trong lịch sử hiện đại khi hơn 3.000 tỷ USD đã và sẽ được đổ vào cuộc đua trí tuệ nhân tạo. Con số này, gấp sáu lần GDP của Việt Nam, đang đặt ra một câu hỏi quan trọng: liệu bong bóng AI đã trở nên quá lớn đến mức không thể vỡ, hay đây chỉ là một ảo tưởng nguy hiểm trước khi khủng hoảng ập đến?

Theo báo cáo của The Economist, chỉ riêng năm nay, các công ty công nghệ lớn của Mỹ sẽ chi gần 400 tỷ USD cho hạ tầng cần thiết để vận hành các mô hình trí tuệ nhân tạo. Các nhà phân tích ước tính rằng đến cuối năm 2028, tổng số tiền chi cho các trung tâm dữ liệu trên toàn thế giới sẽ vượt 3 nghìn tỷ USD, một con số chưa từng có trong lịch sử công nghệ.

Quy mô đầu tư này đã đưa AI vào tình huống mà các nhà kinh tế gọi là "too big to fail" - quá lớn không thể thất bại. Để hiểu rõ hơn về mức độ khổng lồ này, cần so sánh với các bong bóng kinh tế gần đây.

Bong bóng dot-com năm 2001 sụp đổ khi giá trị vốn hóa đạt 1 nghìn tỷ USD, tương tự như bong bóng vay mua nhà dưới chuẩn năm 2008 cũng vỡ ở mức tương đương.

Lần này, các tập đoàn công nghệ lớn không chỉ tạo ra giá trị thị trường ảo mà đang thực sự đốt tiền mặt với số lượng khổng lồ. Chỉ riêng giá trị vốn hóa thị trường của mỗi công ty big tech tham gia vào AI và những nhà sản xuất GPU như NVIDIA đã vượt quá 3.000 tỷ USD.

Quy mô của cuộc chơi AI lần này lớn đến mức nếu nó sụp đổ, nền kinh tế thế giới có thể hứng chịu thiệt hại tương đương thời kỳ sau Thế chiến 2. Chính vì vậy, AI đã trở thành con đường một chiều không thể đảo ngược, không thể vỡ và bắt buộc phải có kết quả. Một yếu tố quan trọng củng cố cho luận điểm này là vai trò của AI trong nền kinh tế Mỹ hiện nay.

Theo ước tính, cơn sốt AI đã đóng góp tới 40% tăng trưởng GDP của Mỹ trong năm qua, một con số đáng kinh ngạc cho một lĩnh vực chỉ chiếm vài phần trăm tổng sản lượng. Nếu các dự án đầu tư bị thu hẹp hoặc hủy bỏ hoàn toàn, điều đó sẽ chuyển thành cơn đau kinh tế nghiêm trọng khi ít trung tâm dữ liệu được xây dựng và ít công nhân được tuyển dụng hơn.

Cuộc đua đầu tư không ngừng nghỉ đang diễn ra với các công ty công nghệ lớn chi tiêu mạnh tay cho sức mạnh điện toán cần thiết để xây dựng các mô hình lớn nhất.

Những người ủng hộ cho rằng trí tuệ nhân tạo tổng quát AGI có thể chỉ còn vài năm nữa là xuất hiện, và công ty đầu tiên đạt được điều này có thể gặt hái lợi nhuận không thể tưởng tượng được. Trong bối cảnh đó, chi tiêu chậm và thận trọng đồng nghĩa với việc tụt hậu hoàn toàn.

Những rủi ro vẫn hiện hữu

Mặc dù có những lý do mạnh mẽ cho thấy AI không thể sụp đổ, các nhà phân tích vẫn cảnh báo về những kịch bản tiêu cực có thể xảy ra. Công nghệ có thể phát triển theo những cách mà các nhà đầu tư không mong đợi.

Các doanh nghiệp áp dụng sớm đang chuyển sang các mô hình ngôn ngữ nhỏ hơn, điều này có thể cho thấy rằng có thể cần ít công suất điện toán hơn so với dự kiến. Hoặc con đường đến việc áp dụng rộng rãi có thể chậm hơn và gập ghềnh hơn mong đợi do những vấn đề nhỏ trong công nghệ, khó khăn trong việc cung cấp nguồn điện nhanh chóng, hoặc sự trì trệ trong quản lý.

Khi điều chỉnh giảm kỳ vọng về doanh thu AI, nhiều nhà đầu tư và chủ nợ có thể trở nên ít sẵn sàng chấp nhận các khoản đầu tư khổng lồ hơn. Dòng vốn có thể chậm lại và một số startup, vật lộn dưới gánh nặng thua lỗ, có thể đóng cửa hoàn toàn. Nếu cơn lạnh AI như vậy xảy ra, hậu quả sẽ rất nghiêm trọng.

Trước hết, rất nhiều khoản chi tiêu hiện nay có thể trở nên vô giá trị. Sau cơn sốt đường sắt thế kỷ 19, Anh được để lại với đường ray và cầu vẫn phục vụ hành khách ngày nay. Các mạng cáp quang được xây dựng trong thời kỳ dot-com vẫn đang hoạt động.

Tuy nhiên, cơn sốt AI có thể để lại di sản ít bền vững hơn. Mặc dù vỏ của các trung tâm dữ liệu có thể tìm được công dụng khác, hơn một nửa khoản chi tiêu vốn đã dành cho các máy chủ và chip chuyên dụng sẽ trở nên lỗi thời trong vài năm.

Tin tốt là hệ thống tài chính hiện nay có thể hấp thụ được cú sốc này. Phần lớn khoản đầu tư vào trung tâm dữ liệu đã được tài trợ từ nguồn lợi nhuận sâu của các công ty công nghệ lớn thay vì từ các khoản vay ngân hàng.

Các công ty này có bảng cân đối kế toán vững chắc và ở vị trí tốt để tài trợ cho một cơn sốt công nghệ. Những người háo hức nhất để cung cấp tín dụng là các quỹ thị trường tư nhân, thường được tài trợ bởi các cá nhân giàu có và tổ chức thay vì người gửi tiền thông thường, do đó rủi ro hệ thống được giảm thiểu.

Tuy nhiên, sự sụt giảm trên thị trường chứng khoán vẫn có thể gây ra tác động nghiêm trọng. Vì định giá của các công ty liên quan đến AI đã tăng vọt, danh mục đầu tư ngày nay bị chi phối bởi một số ít công ty công nghệ.

Nếu giá giảm mạnh, niềm tin và chi tiêu của người dân có thể bị ảnh hưởng, đặc biệt là nhóm giàu có - những người đã thúc đẩy tiêu dùng ở Mỹ trong năm qua. Bị tước đi các nguồn sức mạnh này, nền kinh tế sẽ suy yếu khi thuế quan và lãi suất cao gây thêm thiệt hại.

Hệ quả tích cực dù nhiều sóng gió

Lịch sử cho thấy ngay cả khi các bong bóng công nghệ vỡ, chúng vẫn để lại những di sản có giá trị. Sau khi bong bóng dot-com sụp đổ, khoản đầu tư khổng lồ hàng trăm tỷ đô la vào các tuyến cáp quang internet khắp toàn cầu đã khiến giá sử dụng internet trở nên rẻ mạt suốt mấy chục năm qua. Hạ tầng giá rẻ là hệ quả có lợi của bong bóng dot-com, và Internet vẫn thực sự trở thành động lực phát triển cho nền kinh tế thế giới gần ba thập kỷ.

Thời AI này có thể sẽ tạo ra hệ quả tương tự. Hạ tầng AI giá rẻ đang là sản phẩm phụ của thời kỳ bùng nổ đầu tư này. Chưa bao giờ AI lại rẻ và dễ tiếp cận đến như vậy, tạo cơ hội cho vô số ứng dụng và doanh nghiệp mới. Ngay cả khi một số công ty AI hiện tại thất bại, công nghệ và hạ tầng họ để lại vẫn có thể hỗ trợ cho thế hệ đổi mới tiếp theo.

Câu trả lời cho câu hỏi liệu bong bóng AI có quá lớn để vỡ hay không vẫn còn phức tạp và nhiều mặt. Quy mô đầu tư khổng lồ, vai trò quan trọng trong nền kinh tế và áp lực thành công đã tạo ra một tình huống gần như không thể đảo ngược. Tuy nhiên, những rủi ro vẫn hiện hữu và hậu quả của một cú sốc tiềm tàng sẽ lan rộng khắp nền kinh tế toàn cầu.