Giải mã ‘cuộc chiến giới tính’ nghẹt thở trong thế giới linh trưởng: Quyền lực không phải lúc nào cũng nằm trong tay con đực

Trong lịch sử, giới khoa học thường mặc định con đực là giới tính mạnh hơn, áp đảo hơn trong thế giới động vật có vú. Tuy nhiên, những năm gần đây, quan điểm này đang dần thay đổi khi các nhà nghiên cứu ghi nhận nhiều trường hợp con cái nắm quyền thống trị, từ loài cá voi sát thủ mẫu hệ lãnh đạo đàn cho đến những con cầy meerkat cái hung dữ vượt trội hơn con đực.

Điều tương tự cũng đúng ở các loài linh trưởng, với sự thống trị của con cái được ghi nhận ở các loài như tinh tinh lùn (bonobo) và vượn cáo đuôi vòng.

Để tìm hiểu sâu hơn về mối quan hệ giữa các giới tính ở loài linh trưởng, các nhà nghiên cứu đã phân tích dữ liệu từ hơn 253 nghiên cứu, bao gồm hơn 100 loài linh trưởng khác nhau.

Kết quả cho thấy, những cuộc chạm trán hung hăng giữa con đực và con cái là rất phổ biến ở loài linh trưởng, chiếm khoảng một nửa tổng số cuộc đấu tranh giành quyền lực. Tuy nhiên, điều bất ngờ là những cuộc đối đầu này hiếm khi diễn ra một chiều.

Nghiên cứu đã đo lường những cá thể chiến thắng trong các cuộc cạnh tranh giao phối khác giới ở 151 quần thể thuộc 84 loài. Kết quả cho thấy chỉ có 25 quần thể (gồm 16 loài) là con đực luôn chiến thắng, trong khi có tới 20 quần thể (gồm 16 loài) là con cái luôn giành ưu thế. Sự phức tạp còn lớn hơn ở 106 quần thể còn lại (thuộc 69 loài), nơi không có giới tính nào chiếm ưu thế rõ ràng, mà có sự chênh lệch ở mức độ vừa phải, tùy thuộc vào hoàn cảnh.

Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng sự thống trị rõ ràng, dù là của con đực hay con cái, đều rất hiếm ở loài linh trưởng (Ảnh: Bmcchristy qua Getty Images).

Nghiên cứu này cũng chỉ ra rằng ở những loài có sự thống trị rõ ràng, con đực và con cái thường sử dụng các chiến lược khác nhau để giành quyền lực. Élise Huchard, tác giả đầu tiên của nghiên cứu tại Đại học Montpellier (Pháp), cho biết: "Điều quan trọng là, trong khi loài linh trưởng đực giành được quyền lực thông qua vũ lực và sự ép buộc, thì sự trao quyền cho con cái lại dựa vào các con đường thay thế, chẳng hạn như các chiến lược sinh sản để giành quyền kiểm soát việc giao phối".

Sự thống trị không chỉ khác nhau giữa các loài linh trưởng mà còn trong cùng một loài. Ví dụ, các quần thể tinh tinh lùn cái bonobo có thể giành chiến thắng từ 48% đến 79% trong các cuộc thi, trong khi khỉ patas cái chỉ giành chiến thắng từ 0% đến 61%.

Thậm chí, khỉ talapoin Angola có thể thể hiện sự thống trị tuyệt đối của con đực, sự thống trị tuyệt đối của con cái, hoặc không có sự thiên vị rõ ràng nào giữa hai giới, tùy thuộc vào nhóm được quan sát.

Một gia đình khỉ vòi trên cây ở Borneo (Ảnh: USO).

Các nhà nghiên cứu đã đi sâu tìm hiểu cơ chế đằng sau sự thống trị đa dạng này và phát hiện ra rằng các đặc điểm thể chất đóng một vai trò nhất định, nhưng địa điểm và cách sống của chúng cũng quan trọng không kém.

Sự thống trị của con cái chủ yếu xảy ra ở những quần thể mà con cái nắm quyền kiểm soát sinh sản, nghĩa là chúng quyết định có nên giao phối hay không. Ví dụ, điều này thường thấy ở các loài linh trưởng chỉ sống trên cây, nơi con cái có thể dễ dàng trốn thoát khỏi con đực. Hơn nữa, ở những loài này, xung đột ít gây ra mối đe dọa cho con non mà con cái đang mang thai, giúp chúng tự tin hơn trong việc khẳng định vị thế.

Ngược lại, sự thống trị của con đực phổ biến hơn ở các loài sống trên mặt đất, nơi con đực thường có kích thước lớn hơn, và chúng thường giao phối có kiểm soát với nhiều con cái. Trong môi trường này, ưu thế về thể chất của con đực có vai trò quyết định hơn.

Peter Kappeler, đồng tác giả nghiên cứu và là người đứng đầu khoa sinh thái học hành vi và xã hội học tại viện nghiên cứu Trung tâm Linh trưởng Đức, cho biết: "Nghiên cứu gần đây bắt đầu thách thức quan điểm truyền thống cho rằng sự thống trị của nam giới là trạng thái mặc định, và nghiên cứu của chúng tôi hiện cung cấp một cuộc khám phá toàn diện hơn về sự khác biệt trong các mối quan hệ thống trị giữa các giới tính".

Những phát hiện này, được công bố trên tạp chí PNAS , không chỉ làm phong phú thêm hiểu biết của chúng ta về hành vi của loài linh trưởng mà còn cung cấp một cái nhìn sâu sắc hơn về sự phức tạp của các mối quan hệ quyền lực trong thế giới tự nhiên, vượt xa những định kiến giới tính truyền thống.