Hướng dẫn chụp ảnh chân dung (phần I)

Cho đến thời điểm hiện tại, những kiến thức cơ bản về nhiếp ảnh mà GenK gửi tới bạn đọc có lẽ đã ở mức “đủ xài”. Bởi vậy bắt đầu từ bài viết tuần này, GenK sẽ đi sâu vào hướng dẫn bạn đọc cách chụp từng thể loại nhiếp ảnh cụ thể, mà loại hình được ưu tiên “mở màn” chính là ảnh chụp chân dung – một đề tài GenK tin chắc được rất nhiều bạn đọc quan tâm.

 

 

 

Thiết bị đóng một vai trò quan trọng trong ảnh chụp chân dung. Tác giả cá rằng 90% số ảnh chân dung bạn bắt gặp trên Internet hàng ngày được chụp theo kiểu “xóa phông mờ mịt”. Chụp ảnh chân dung theo kiểu xóa phông như vậy được ưa chuộng, phần vì chúng tạo ra hiệu ứng lung linh cho phần hậu cảnh phía sau, nhưng quan trọng hơn, chúng giúp ta dễ dàng cô lập chủ thể ra khỏi những vật thể không mong muốn khác trong khung hình, bởi không phải lúc nào ta cũng có điều kiện chụp ảnh chân dung trong một studio chuyên nghiệp với phông nền dựng sẵn.

 

Để làm được điều đó, những chiếc máy ảnh compact có độ zoom lớn hay máy ảnh DSLR với ống kính kit cơ bản như 18-55mm f1/3.5-5.6 chỉ có thể cầm cự được phần nào (xem lại loạt bài viết Vận dụng độ mở ống kính) chứ không thể là giải pháp tối ưu. Bạn bắt buộc sẽ cần một ống kính đáp ứng được một hoặc cả hai tiêu chí sau:

 

-         Có độ mở ống kính lớn.

 

Như đã có lần người viết nhắc tới, độ mở ống kính chuẩn mực thường được sử dụng trong ảnh chụp chân dung là f/2.8. Như vậy bạn sẽ cần một ống kính có độ mở tối đa phải từ f/2.8 trở lên. Cần lưu ý rằng các con số 3.5, 2.8, 1.8,… do nằm ở phần mẫu số nên giá trị f/1.8 sẽ lớn hơn f/2.8.

 

-         Có tiêu cự khuyến cáo từ tele trở lên.

 

Khái niệm “tiêu cự tele” ở đây có đôi chút phức tạp với nhiều người. Bởi ta vốn biết rằng thân máy ảnh ống kính rời được chia làm hai loại, phụ thuộc vào cảm biến mà nó sử dụng: fullframe hoặc crop. Các cụm từ wide-angle (góc rộng, dưới 35mm), normal (tầm trung, từ 35-70mm), tele (tầm xa, trên 70mm) khi nói về tiêu cự ống kính đều được hiểu là trên thân máy fullframe. Tuy nhiên khi lắp lên thân máy crop, tất cả các ống kính đều bị nhân tiêu cự lên theo hệ số crop của cảm biến. Ví dụ với ống kính EF-S 18-55mm f/3.5-5.6 của Canon, dải tiêu cự 18-55mm ghi trên ống kính này được hiểu là trên thân máy fullframe. Trong khi nó lại là một ống kính chỉ sử dụng được với thân máy crop, và do đó dải tiêu cự thực tế của ống kính này phải là 28.8-88mm, do thân máy crop của Canon có hệ số nhân tiêu cự là 1.6.

 

Đối với cả hai thương hiệu máy ảnh được nhiều người Việt Nam biết đến là Canon và Nikon, ống kính 50mm f/1.8 của mỗi hãng đều rất được ưa chuộng, sở dĩ cũng vì chúng đáp ứng được cả hai tiêu chí trên, trong khi giá thành lại rất rẻ. Với độ mở lớn (f/1.8) và tiêu cự tele (50mm x hệ số crop = 80mm ở Canon và 75mm ở Nikon), ống kính này có khả năng chụp chân dung khá tốt, và do đó GenK cũng khuyến cáo các bạn nên sắm một chiếc trên con đường khởi đầu nhiếp ảnh.

 

 

Với những người có điều kiện kinh tế cao hơn hoặc đã sử dụng qua ống kính này và muốn nâng cấp lên một lựa chọn khác tốt hơn, thì cặp đôi ống kính 35mm f/1.8 (ở Nikon) và 85mm f/1.8 có thể sẽ là câu trả lời hợp lý dành cho các bạn.

 

 

 

Ngoài hai yếu tố trên, để có được tấm hình chân dung (lưu ý ở đây đang nói về chân dung xóa phông) đẹp, bạn đọc còn cần biết đến một số khái niệm khác như độ sắc nét của ống kính, nguy cơ out nét hay số lượng lá khẩu bên trong ống kính. Trong đó:

 

-         Độ sắc nét của ống kính là khả năng chụp hình với độ nét cao ngay tại độ mở lớn nhất. Thực tế có một số loại ống kính giá rẻ hoặc được sản xuất với công nghệ thời “ơ-kìa” chỉ đạt được độ sắc nét tối đa khi khép khẩu độ xuống f/3.5, thậm chí f/5.6. Như vậy những giá trị độ mở lớn hơn nếu có của chúng cũng chỉ là vô tác dụng. Một số loại ống kính khác lại chỉ nét ở vùng trung tâm mà bị “mềm” (soft) tại vùng rìa ảnh. Điều này cũng có thể chấp nhận được, tuy nhiên sẽ gây khó chịu nếu bị “soft” nặng.

 

-         Nguy cơ out nét là khi ta chụp với độ mở ống kính lớn, dù đã thực hiện thao tác auto-focus rất chuẩn xác và máy cũng đã báo lấy được nét rồi, nhưng thực tế ảnh chụp ra vẫn bị mất nét (nhòe) tại điểm mà ta auto-focus.

 

-         Số lượng lá khẩu: ta biết rằng độ mở ống kính thay đổi được là do sự chuyển động khép – mở của các lá khẩu xếp chồng liên tiếp nhau bên trong ống kính. Số lượng lá khẩu càng lớn thì khi mở ra hay khép vào, độ mở lỗ ống kính sẽ thay đổi càng linh hoạt hơn, ít tạo ra các cạnh và các góc, do đó bokeh khi lên ảnh sẽ càng tiến gần tới hình tròn, mềm mại và đẹp hơn.

 

 

 

Khi chọn mua một chiếc ống kính nào đó, bạn đọc nên tham khảo các bài viết đánh giá chất lượng hoạt động và thông số kỹ thuật của sản phẩm để lưu ý các yếu tố này. Ống kính 50mm f/1.8 được nhắc tới ở trên có thông số kỹ thuật lý tưởng là vậy, nhưng giá thành rẻ là bởi vì chúng chỉ có 6 lá khẩu bên trong ống kính, và xác suất bị out nét khi chụp ở độ mở f/1.8 là khá cao (tuy nhiên, vì độ mở chuẩn mực để chụp ảnh chân dung là f/2.8 nên ta hoàn toàn có thể khép nhỏ khẩu độ lại để khắc phục điểm yếu này).

 

 

Nếu như ống kính chiếm đến 60% chất lượng của một tấm hình chân dung đẹp, thì thân máy chiếm 25%, và 15% còn lại dành cho các thiết bị bổ trợ khi chụp hình trong điều kiện không lý tưởng (ở đây ta chỉ đề cập tới vấn đề thiết bị nên không tính đến các yếu tố khác như kinh nghiệm, kỹ thuật của người chụp, khả năng tạo dáng của chủ thể).

 

Đối với thân máy, có một số điểm cần lưu ý khi chọn lựa như sau:

 

-         Khả năng khử noise (nhiễu, hạt trên ảnh): dù ISO thấp nhất có thể luôn là lựa chọn hàng đầu trong nhiếp ảnh chân dung, nhưng đôi khi trong những điều kiện chụp phức tạp, ta không có cách nào khác ngoài việc đẩy ISO lên cao. Một chiếc máy ảnh có khả năng khử noise tốt ở dải ISO 400-800 sẽ rất hữu ích trong tình huống này. Khử noise tốt được hiểu là hạn chế nhiễu, hạt tại những vùng thiếu sáng mà không làm mất đi (quá nhiều) chi tiết của hình chụp.

 

-         Khả năng chụp liên tiếp và tốc độ lấy nét nhanh: ảnh chân dung không phải lúc nào cũng là chủ thể đứng im (và cười mỏi miệng) đợi chúng ta chụp. Ví dụ như chụp ảnh bay chẳng hạn, khả năng chụp liên tiếp ở tốc độ cao sẽ giúp người chụp dễ dàng ghi trọn cả một quá trình từ lúc chủ thể nhún chân bật lên cao cho tới khi tiếp đất, rồi chọn lại một kiểu ưng ý nhất. Hoặc với ảnh chân dung đời thường (hay còn gọi vui là chụp trộm), tốc độ lấy nét nhanh giúp chúng ta tránh đánh mất khoảnh khắc quý giá và “hạ gục nhanh, tiêu diệt gọn” trước khi đối tượng kịp nhận ra và phản ứng. Bởi vậy nên tuy không quá quan trọng, nhưng khả năng chụp liên tiếp của máy cũng là điều cần cân nhắc, tùy theo thể loại ảnh chân dung mà bạn muốn theo đuổi.

 

-         Cân bằng trắng chính xác: cân bằng trắng (whitebalance) rất quan trọng. Người viết đã từng thử nghiệm chụp ảnh chân dung tại vườn Bách Thảo (Hà Nội) trong một ngày trời có nắng, khi thiết lập chế độ cân bằng trắng tự động trên Nikon D700, thì kết quả là 9/10 tấm hình mặt chủ thể đều bị ám sắc tím. Như vậy là ngay cả một chiếc máy ảnh đắt tiền cũng có thể cho kết quả cân bằng trắng sai nếu để mặc chúng tự định đoạt số phận của tấm hình. Khi đó, những mẫu máy ảnh có khả năng thiết lập cân bằng trắng theo nhiệt độ K hoặc custom preset để thiết lập cân bằng trắng thủ công sẽ hữu ích hơn rất nhiều.

 

 

 

Thiết bị bổ trợ thường được sử dụng để khắc phục những khó khăn về mặt điều kiện chụp. Ví dụ với ảnh chụp chân dung ngược sáng, một tấm hắt sáng (thường gặp trong chụp ảnh album cưới) hay tấm vải trắng căng rộng có thể tạo phản chiếu và bổ sung ánh sáng khá tốt cho phía trước chủ thể.

 

 

Tuy nhiên với kiểu chụp “tự thân phục vụ”, thì thiết bị bổ trợ hữu ích nhất không gì khác ngoài một chiếc đèn flash gắn ngoài (external flash), bộ điều khiển từ xa và giá đỡ máy ảnh (tripod). External flash có thể gắn ngay trên đế đèn (hotshoe) nằm trên đỉnh máy, hoặc khi khoảng cách từ người chụp đến chủ thể là rất xa (với ống kính tele) thì có thể gắn external flash lên tripod, đặt tripod ở vị trí thích hợp rồi sử dụng bộ điều khiển để kích hoạt đèn từ xa trong lúc chụp. Để ánh sáng phát ra từ đèn không quá gắt và chiếu trực diện lên mặt chủ thể (dễ gây bẹt ảnh, lóa sáng), nên có một chiếc chụp đèn làm nhiệm vụ tản sáng (diffuser) như hình dưới đây:

 

 

 

 

Phần 1 của loạt bài viết Hướng dẫn chụp ảnh chân dung này có thể hơi buồn tẻ nhưng lại rất quan trọng. Đơn giản bởi vì nếu sai lầm ngay từ khâu chọn lựa thiết bị ban đầu thì bạn đọc sẽ không thể thực hiện được những tấm hình chụp đúng theo ý muốn và đạt kết quả tốt. Cũng giống như việc biết trước mình sẽ phải ra trận mà lại chọn mang theo một chiếc bút viết thay vì khẩu súng vậy. Để làm rõ hơn các vấn đề liên quan tới thiết bị trong trường hợp bạn đọc vẫn băn khoăn không biết nên lựa chọn ống kính nào, thân máy nào,… người viết bài rất vui lòng được giải đáp tất cả mọi thắc mắc của các bạn thông qua phần Bình luận bên dưới bài. Khi để lại câu hỏi, các bạn nhớ cho biết:

 

-         Số tiền mà các bạn dự định chi.

 

-         Thể loại ảnh thường chụp hoặc dự định sẽ chụp nhiều.

 

-         Điều kiện chụp: ban ngày hay buổi tối, ngoài trời hay trong nhà,…

 

-         Các lựa chọn mà bạn đang băn khoăn (nếu có).

 

Hẹn gặp lại các bạn trong bài viết tuần sau, phần 2 hứa hẹn nhiều điều thú vị hơn nữa!