10 đế chế tồn tại lâu nhất trong lịch sử

Trong suốt chiều dài lịch sử của nhân loại, chúng ta đã từng chứng kiến biết bao đế chế nổi lên rồi suy tàn. Con người có thể học hỏi được nhiều thứ từ thành tựu cũng như sai lầm của những đế chế vĩ đại đã tạo ra trong quá khứ.

 

Từ "đế chế" có nhiều cách hiểu khác nhau, không có định nghĩa khoa học mang tính chính xác tuyệt đối nào cho nó. Danh từ này thường bị sử dụng sai và bị bóp méo bởi lý do chính trị. Định nghĩa đơn giản nhất về một đế chế là thể chế chính trị áp đặt quyền chi phối lên một thể chế khác, và kiểm soát các quyết định chính trị của quốc gia khác yếu hơn. Vậy những đế chế nào đã từng tồn tại lâu nhất và chúng ta có thể học hỏi điều gì từ họ. Bài viết sẽ điểm lại 10 đế chế tồn tại lâu nhất trong quá khứ và điều gì đã dẫn tới sự sụp đổ của những đế chế từng một thời được coi là hùng mạnh trong khu vực và thậm chí là trên cả thế giới.

 

 

Đế chế Bồ Đào Nha nổi tiếng với một trong những hạm đội đội tàu chiến hải quân hùng mạnh nhất thế giới trong lịch sử. Không nhiều người biết rằng đế chế này đã nắm giữ mảnh đất cuối cùng cho tới tận năm 1999. Người Bồ Đào Nha bắt đầu đế chế của họ, từ năm 1415, khi chiếm Cueta, một thành phố Hồi giáo ở Bắc Phi và mở rộng cai trị cho tới khi họ di chuyển vào châu Phi, Ấn Độ, Châu Á và cuối cùng là Châu Mỹ. Đây là đế chế đầu tiên trong lịch sử trải rộng trên bốn châu lục.

 

 

Sau Thế chiến II, phong trào giải phóng dân tộc bùng nổ trên thế giới, dẫn tới nhiều nước châu Âu phải rút khỏi các thuộc địa. Nhưng mãi tới năm 1999, Bồ Đào Nha mới trao trả Macau về Trung Quốc, và chấm dứt sự tồn tại của đế chế 584 năm tuổi.

 

 

Đế chế Bồ Đào Nha mở rộng nhanh chóng bởi các loại vũ khí tuyệt vời, uy lực hải quân và khả năng thiết lập nhanh chóng hệ thống cảng biển để buôn bán đường, nô lệ và vàng. Đế chế này cũng có đủ nhân lực để nhanh chóng chinh phục và cai trị các vùng đất. Tuy nhiên, giống như hầu hết các đế chế khác trong lịch sử, những vùng bị chinh phục cuối cùng cũng tìm được cách đòi lại đất đai của họ.

 

Đế chế Bồ Đào Nha sụp đổ do một số yếu tố bao gồm cả áp lực quốc tế và sức ép về mặt kinh tế.

 

 

Ở gian đoạn cực thịnh nhất, Đế chế Ottoman trải rộng qua ba châu lục và bao phủ một phạm vi rộng các nền văn hóa, tôn giáo và ngôn ngữ. Bất chấp những khác biệt văn hóa này, đế chế vẫn phát triển thịnh vượng trong 623 năm, từ 1299 đến 1922 sau Công nguyên.

 

 

Đế chế Ottoman lúc mới đầu chỉ là một quốc gia nhỏ của người Thổ sau khi Đế quốc Byzantine suy yếu và rút khỏi khu vực này. Osman đệ nhất đã đưa ranh giới của đế chế mở rộng ra bên ngoài, dựa vào hệ thống tư pháp, giáo dục và quân sự hùng mạnh cũng như một phương pháp chuyển giao quyền lực độc đáo.

 

Đế chế này mở rộng và cuối cùng đã chiếm Constantinople năm 1453, và tiến sâu hơn vào lãnh thổ châu Âu và Bắc Phi. Nội chiến trong những năm đầu 1900 - ngay trước chiến tranh thế giới thứ I và phong trào nổi dậy của người Ả Rập đã báo hiệu sự kết thúc khó tránh khỏi. Sau khi chiến tranh thế giới thứ I kết thúc, Hiệp ước Sèvres đã chia cắt phần lớn lãnh thổ của Đế quốc Ottoman. Đế chế sau đó đã suy tàn sau chiến tranh giành độc lập của Thổ Nhĩ Kỳ dẫn đến sự sụp đổ của Constantinople vào năm 1922.

 

 

Lạm phát và thất nghiệp thường được coi là những yếu tố chính làm sụp đổ đế chế Ottoman. Mỗi phần nhỏ của vương quốc rộng lớn này rất đa dạng về văn hóa và kinh tế, và cuối cùng dẫn đến các phong trào nổi dậy giành độc lập từ bên trong do những yếu kém trong quản lý của chính quyền.

 

 

Đế chế Khmer có thể không nổi danh như những đế chế khác, tuy nhiên, thủ đô Angkor của người Khmer lại là kiệt tác văn hóa, một phần nhờ vào đền Angkor Wat, một trong những di tích tôn giáo lớn nhất thế giới, được xây dựng trong thời gian phồn thịnh nhất của đế chế Khmer. Đế quốc Khmer bắt đầu khoảng 802 sau Công nguyên khi Jayavarman II đã lên cai trị vùng đất tương ứng với lãnh thổ Cam-pu-chia ngày nay. Hơn 630 năm sau, năm 1432, đế chế này đã tan rã.

 

 

Phần lớn những gì chúng ta biết về đế chế này xuất phát từ những bức họa trên đá, cũng như các ghi chép của nhà ngoại giao Trung Quốc, Chu Đạt Quan, từng đến Angkor năm 1296, và xuất bản một cuốn "Phong tục Campuchia” kể về những trải ngiệm của ông. Nổi bật trong chiều dài lịch sử của đế chế là các cuộc chiến tranh người Khmer tiến hành để mở rộng và chiếm đóng các vùng đất xung quanh. Angkor là nơi ở chính của tầng lớp quý tộc vào nửa cuối giai đoạn tồn tại của đế chế. Những nền văn minh xung quanh cố gắng giành quyền kiểm soát Angkor khi sức mạnh của người Khmer bắt đầu suy yếu.

 

 

Có nhiều lý thuyết giải thích cho lý do tại sao đế chế của người Khmer lại đi vào suy tàn. Một số người tin rằng một vị vua áp dụng triết lý Phật giáo tiểu thừa để cai trị vương quốc, đã dẫn đến sự suy giảm lực lượng lao động, sự xuống cấp của hệ thống thủy lợi, và cuối cùng là mùa màng. Bên cạnh đó có học thuyết cho rằng vương quốc của người Thái - Sukhothai đã chinh phục Angkor trong năm 1400. Những người khác tin sự suy sụp của đế quốc này xuất phát từ sự chuyển giao quyền lực đến thành phố Oudong, để lại thành phố Angkor bị rơi vào quên lãng. Dù gì thì đế chế Khmer vẫn là một ví dụ cho sự phát triển quá nhanh trong khi chưa duy trì được sức mạnh nội tại nên bị diệt vong là điều tất yếu.

 

 

Trong suốt chiều dài lịch sử , chúng ta biết rất ít về các hoạt động của Đế quốc Ethiopia. Ethiopia và Li-bê-ri-a là hai quốc gia duy nhất ở châu Phi giữ vững được chủ quyền trong thời kì người châu Âu “tranh giành châu Phi”. Quá trình trị vì lâu dài của đế quốc bắt đầu vào khoảng năm 1270 sau Công nguyên, khi nhà Solomonid lật đổ triều đại Zagwe, tuyên bố họ sở hữu các quyền đối với đất với vị thế là hậu duệ của vua Solomon, và chuyển dịch quyền lực cho người Habesha. Từ đó, triều đại đã trở thành một đế chế bằng đưa các nền văn minh non trẻ khác trên lãnh thổ Ethiopia đặt dưới quyền cai trị.

 

 

Mãi cho đến năm 1895, khi Ý tuyên chiến, đế chế Ethiopia bắt đầu suy yếu. Ethiopia đã tổ chức xâm lược của nó, nhưng Italy không được thực hiện. Năm 1935, Benito Mussolini đã ra lệnh xâm lược Ethiopia trong một cuộc chiến tranh bảy tháng trước. Người Ý sau đó chiến thắng và cai trị Ethiopia từ năm 1936 cho đến năm 1941.

 

Vương quốc Ethiopia không mở rộng lãnh thổ hoặc lâm vào tình trạng suy kiệt nguồn tài nguyên như các ví dụ trước. Thay vào đó, Ethiopia lại có nguồn tài nguyên mà các quốc gia mạnh hơn thèm muốn, đặc biệt là cà phê. Nội chiến đã góp phần làm đế chế này suy yếu và cuối cùng sự xâm chiếm của người Ý mở rộng dẫn đến sụp đổ của Ethiopia.

 

 

Chúng ta biết rất ít về đế chế Kanem - hầu hết kiến thức ngày nay về đế quốc này bắt nguồn từ một văn bản được phát hiện vào năm 1851 - Girgam. Qua thời gian, tôn giáo chính của đế quốc là Hồi giáo, tuy nhiên mâu thuẫn tôn giáo đã gây ra những xung đột nội bộ trong những năm đầu của đế chế. Đế chế Kanem được thành lập vào khoảng 700 và kéo dài cho đến năm 1376. Lãnh thổ Kanem trải rộng trên Chad, Libya và một phần của Nigeria ngày nay.

 

 

Theo văn bản nói trên, người Zaghawa đầu tiên thành lập thành phố N'jimi của họ vào khoảng những năm 700. Lịch sử của đế quốc được phân chia thành hai triều đại khác nhau, Duguwa và Sayfawa. Quá trình mở rộng lãnh thổ của vương quốc kéo dài liên tục nhờ vào các cuộc thánh chiến chống lại tất cả các bộ tộc xung quanh.

 

Hệ thống quân đội ra đời  tạo điều kiện thuận lợi cho các cuộc thánh chiến (jihad) đã tạo ra một hệ thống chính quyền “cha truyền con nối”. Binh lính khi chinh phục được một vùng đất được trao thưởng chính vùng đất đó, và có quyền truyền lại cho con trai. Hệ thống này đã dẫn đến nội chiến làm đế chế suy yếu và dễ bị tấn công. Người Bulala đã nhanh chóng chiếm N'jimi vào năm 1376 và cuối cùng là giành quyền kiểm soát toàn bộ đế chế Kanem.

 

Bài học từ đế chế Kanem là quyết định cai trị có thể tạo ra xung đột từ bên trong, và từ đó dẫn tới sự suy tàn - một câu chuyện lặp lại khá nhiều trong lịch sử nhân loại.

 

(còn tiếp)

 

Tham khảo: Howstuffwork.com