Giải thưởng 3 triệu USD chia cho 1377 nhà khoa học

Ngày 8/11 vừa qua, tại Trung tâm Nghiên cứu Ames của NASA, thành phố Mountain View, California đã diễn ra lễ trao giải Breakthrough (Đột Phá) trong lĩnh vực vật lý cơ bản cho cho năm nhóm nghiên cứu với 1.377 nhà khoa học từng tham gia vào các thí nghiệm về sự dao động của hạt neutrino, những thí nghiệm đã làm nên phát hiện các hạt neutrino có khối lượng và có thể biến hóa trên đường di chuyển của mình.

Đại diện của 1377 nhà khoa học lên bục nhận giải.

Cụ thể, mỗi nhóm sẽ nhận 600.000 USD tiền thưởng, trong đó trưởng nhóm nhận 2/3, phần còn lại được chia cho các thành viên khác của nhóm tức là khoảng 730 USD cho mỗi người. Doanh nhân người Nga Yuri Milner, một trong những nhà đồng sáng lập giải, chia sẻ: “Thông điệp chúng tôi muốn gửi đi là hoạt động khoa học ngày nay liên quan đến những nỗ lực tập thể hơn so với 100 năm trước đây. Nó là một hoạt động mang tính quốc tế, nó đa dạng và liên quan đến rất nhiều con người”.

Nhà vật lý Edward Witten, hiện đang làm việc tại trường đại học Princeton và cũng là người đứng đầu hội đồng bầu chọn giải Breakthorugh, cho biết giải Breakthrough đang dần khẳng định được uy tín của mình trước giải Nobel truyền thống nhờ hệ thống đánh giá không chồng chéo cũng như quy định nhận giải không quá ngặt nghèo, quan trọng nhất là giải Breakthrough đánh giá cao tính tập thể hơn. Việc trao giải cho hơn 1300 nhà khoa học là ví dụ rõ ràng nhất cho điều này. Trong khi đó, ông Göran Hansson - Tổng thư ký của Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển - lại nhận định rằng mặc dù tính tập thể là một yếu tố quan trọng trong quá trình nghiên cứu khoa học nhưng chỉ có những người thực sự tạo nên những bước đi đột phá mới có thể nhận được huy chương Nobel tại Stockholm hàng năm.

Cúp Breakthrough.

Quay trở về với công trình nghiên cứu của các nhà khoa học, nguồn gốc của hạt neutrino được truy ngược về cuối thế kỷ 19 khi nhà vật lý người pháp Antoine Henri Becquerel phát hiện một số hạt nhân nguyên tử tự nhiên phóng xạ mà chẳng do tác động nào từ bên ngoài, điển hình là một hạt nhân biến thành một hạt nhân khác kèm theo electron, gọi là phân rã beta. Nếu chỉ có electron phát ra thì phổ năng lượng của nó phải là một điểm duy nhất nhưng khi đo lường thì phổ lại là một đường liên tục.

Để giải đáp nghịch lý này, nhà vật lý người Áo Wolfgang Pauli giả định là phải có một cái gì phát ra cùng với electron để chia sẻ năng lượng còn lại giữa hai hạt nhân biến đổi. Hạt giả định này trung hòa điện tích, hầu như không có khối lượng, hơn nữa so với phóng xạ rất nhanh của lực điện-từ quen thuộc thì phân rã beta lại rất chậm, cường độ phân rã vô cùng nhỏ nên gọi là lực yếu. Quá nhẹ, trung hòa, tương tác lại rất yếu nên xác định bằng thực nghiệm là cực kỳ khó khăn, nó xuyên suốt trái đất mà chẳng để dấu ấn gì khiến Pauli năm 1930 thú nhận đã phạm điều tai quái là giả định sự hiện hữu của một hạt nhưng không sao biết cách tìm ra, mặc dù vậy ông vẫn được nhận giải Nobel năm 1945 nhờ điều này.

"Hồ" bắt neutrino.

Loại hạt khó nắm bắt này được nhà vật lý Enrico Fermi đặt tên là neutrino - có nghĩa là Không mang điện tích và khối lượng gần như bằng không trong tiếng Italy. Lần đầu tiên vào năm 1956, hạt neutrino được phát hiện bởi Fredrick Reines trong một thực nghiệm ở lò điện hạt nhân Savannah River - về sau ông được trao giải Nobel năm 1995 nhờ đóng góp này. Hạt cơ bản neutrino đóng vai trò nào trong cuộc tìm kiếm cội nguồn và bản thể của con nguời trong vũ trụ, chúng ta từ đâu đến, là gì, về đâu, những câu hỏi muôn thuở mà giải Nobel vật lý 2015 vén mở đôi phần.

Quỹ giải thưởng Breakthrough được sáng lập bởi Chủ tịch Công ty Genentech, huyền thoại công nghệ sinh học Arthur Levinson, cùng ba cặp vợ chồng tỷ phú bao gồm: Sergey Brin (đồng sáng lập Google) và vợ là Anne Wojcicki (sáng lập công ty 23andMe), Mark Zuckerberg và vợ là Priscilla Chan, Yuri Milner (sáng lập Tập đoàn Mail.ru Group) và vợ là Julia Milner. Ngày 25/9/2013, tỷ phú Jack Ma (Mã Vân), nhà sáng lập Tập đoàn Alibaba ở Trung Quốc và vợ là Cathy Zhang (Trương Anh) tuyên bố tham gia Quỹ Giải thưởng Đột phá và hứa góp mỗi năm 3 triệu USD.

Tham khảo Nature, Physics