Không phải tất cả virus đều xấu, một số còn giúp chúng ta chống lại nhiễm trùng, HIV và cả ung thư

Nhắc đến virus, bạn sẽ hình dung ra những sinh vật nhỏ bé, ghê gớm và truyền nhiễm. Thậm chí, chúng chỉ là những sinh vật zombie, nửa sống nửa chết.

Đó là sự thật, hầu hết các virus cần ký sinh vào vật chủ và khi đó chúng gây bệnh – nhẹ thì cảm cúm nặng thì như SARS, HIV, Ebola… Các virus hoạt động bằng cách xâm chiếm tế bào chủ, chiếm lấy các chức năng tế bào của nó, lợi dụng nguồn dinh dưỡng và tài nguyên để sao chép và giải phóng các hạt virus mới. Sau đó, các virus nhân lên theo cấp số nhân lại tiếp tục lây nhiễm nhiều tế bào và gây bệnh.

Nhưng không phải tất cả các virus đều xấu. Một số virus có thể được con người sử dụng để tiêu diệt vi khuẩn, chữa các loại bệnh nhiễm trùng đa kháng thuốc. Trong khi, một số khác có thể chiến đấu chống lại các virus nguy hiểm hơn. 

Vì vậy, giống như các vi khuẩn bảo vệ trong đường ruột, con người cũng có một số virus bảo vệ trong cơ thể.

Không phải tất cả virus đều xấu, một số còn giúp chúng ta chống lại nhiễm trùng, HIV và cả ung thư

Những thể thực khuẩn bảo vệ chúng ta

Thể thực khuẩn là những virus lây nhiễm và tiêu diệt vi khuẩn. Chúng được tìm thấy bên trong các chất nhầy tiết ra từ màng niêm mạc đường tiêu hóa, hô hấp và sinh sản của chúng ta.

Các chất nhầy này được gọi là niêm dịch, ví dụ như nước mũi, cung cấp một hàng rào vật lý chống lại sự xâm nhập của vi khuẩn và bảo vệ các tế bào bên dưới khỏi bị nhiễm trùng. Nghiên cứu gần đây cho thấy sự xuất hiện của thể thực khuẩn trong niêm dịch là một phần của hệ thống miễn dịch tự nhiên, bảo vệ cơ thể con người khỏi vi khuẩn xâm nhập.

Trong những năm gần đây thể thực khuẩn cũng đã được sử dụng để điều trị nhiều bệnh, từ kiết lỵ, nhiễm khuẩn da, salmonella cho đến nhiễm trùng máu gây ra bởi Staphylococcus aureus. 

Đáng ngạc nhiên, các nhà khoa học lại tìm thấy các thể thực khuẩn trị bệnh ngay trong các hồ nước địa phương, trong bụi bẩn, không khí thậm chí nước thải hoặc dịch cơ thể của các bệnh nhân từng nhiễm bệnh.

Các chủng virus đầu tiên sẽ cần được phân lập từ các nguồn này, sau đó tinh chế và nhân bản tới hàng tỷ thể thực khuẩn chứa trong mỗi liều thuốc.

Những liều thuốc chứa virus này đã nhận được sự quan tâm của chúng ta, giữa bối cảnh tỷ lệ nhiễm trùng kháng kháng sinh gia tăng những năm gần đây. Trong nhiều trường hợp bệnh nhân kháng tất cả các loại kháng sinh hiện có, thể thực khuẩn đã trở thành niềm hi vọng cuối cùng của họ. Không ít lần, những con virus đã cứu sống sinh mạng của những bệnh nhân một cách ngoạn mục.

Điều trị nhiễm trùng bằng thể thực khuẩn ngày nay không chỉ là làm sống lại một liệu pháp đã bị lãng quên từ thời Xô Viết. Bây giờ, các nhà khoa học còn có thể chỉnh sửa gen các virus chữa bệnh. Các chủng thể thực khuẩn được kiểm tra xem chúng có thể chống lại được đúng loại vi khuẩn mục tiêu hay không. Và sau đó, khi đã có hiệu quả cao nhất, chúng còn được tinh chế thành những liều thuốc có nồng độ mạnh.

Thể thực khuẩn có thể được điều chế thành dạng cocktail, nghĩa là một liều sẽ chứa nhiều chủng khác nhau, nhắm mục tiêu vào nhiều loại vi khuẩn. Hoặc nó cũng có thể được điều chế thành một loại thuốc đặc hiệu, chỉ nhắm vào một chủng vi khuẩn duy nhất.

Thể thực khuẩn là những virus lây nhiễm và tiêu diệt vi khuẩn.

Để biết đâu là loại vi khuẩn đích, các bác sĩ đơn giản chỉ cần lấy một miếng gạc, thấm dịch mủ từ khu vực nhiễm trùng của người bệnh. Sau đó, mẫu phẩm được nuôi cấy trong phòng thí nghiệm để xác định chủng vi khuẩn nào đã gây ra tình trạng nhiễm trùng ấy. 

Một loạt thể thực khuẩn sau đó được đưa vào thử nghiệm, loại virus tiêu diệt vi khuẩn hiệu quả nhất sẽ được lựa chọn để điều chế thành thuốc như đã nói.

Thuốc chứa thể thực khuẩn có nhiều dạng, từ uống bằng miệng, truyền vào vết thương hoặc tổn thương do vi khuẩn cho đến xoa trực tiếp trên bề mặt nhiễm trùng. Hiện nay, các thử nghiệm lâm sàng cho thể thực khuẩn dạng tiêm tĩnh mạch đang được tiến hành.

Nhiễm virus đôi khi cũng có lợi

Khi một đứa trẻ nhiễm virus, điều đó đôi khi rất quan trọng để đảm bảo sự phát triển đúng hướng của hệ miễn dịch. Sự kích thích ở mức độ thấp của virus có thể đào tạo hệ miễn dịch chống lại mầm bệnh sau này trong cuộc đời.

Một số virus lây nhiễm sẽ bảo vệ chúng ta khỏi các virus gây bệnh khác.

Ví dụ, virus herpes tiềm ẩn (không gây triệu chứng) có thể giúp các tế bào sát thủ (một loại tế bào bạch cầu tự nhiên trong cơ thể người) xác định tế bào ung thư hoặc các tế bào bị nhiễm các virus gây bệnh khác. Virus trang bị cho các tế bào sát thủ những kháng nguyên (một chất lạ có thể gây ra phản ứng miễn dịch trong cơ thể), cho phép chúng xác định các tế bào khối u.

Đây vừa là chiến thuật cạnh tranh vừa là chiến thuật sinh tồn của virus, giúp chúng có thể tồn tại lâu hơn trong vật chủ. Bởi nếu bạn chết vì ung thư hay bệnh truyền nhiễm, các virus sớm muộn cũng sẽ chết sau khi cơ thể bạn ngừng hoạt động.

Trong tương lai, các nhà khoa học đang nhắm đến việc tinh chỉnh virus chẳng hạn như sử dụng các công cụ chỉnh sửa gen để tạo ra những loại thuốc nhắm mục tiêu vào tế bào ung thư.

Virus đôi khi giúp chúng ta chống lại bệnh tật, bao gồm cả ung thư

Một ví dụ nữa là về Pegachus C (GBV-C) một loại virus không gây ra các triệu chứng lâm sàng. Nghiên cứu bất ngờ cho thấy các bệnh nhân HIV bị nhiễm GBV-C sống lâu hơn so với bệnh nhân không có virus này.

Virus làm chậm quá trình phát triển của HIV bằng cách chiếm lĩnh các thụ thể vật chủ, cạnh tranh không cho virus xâm nhập vào tế bào. Ngoài ra, chúng còn thúc đẩy quá trình giải phóng interferon và cytokine, các protein được tiết ra bởi tế bào bạch cầu có tác dụng kích hoạt phản ứng viêm và loại bỏ các tế bào hoặc mầm bệnh xâm nhập cơ thể.

Trong một ví dụ khác, các chủng virus gọi là norovirus đã được chứng minh giúp bảo vệ ruột cho những con chuột khi chúng được cho dùng kháng sinh. Thông thường, nhiệm vụ bảo vệ này thuộc về các vi khuẩn đường ruột. Nhưng khi chúng cũng bị giết bởi kháng sinh, những norovirus có thể tiếp quản nhiệm vụ bảo vệ vật chủ của chúng.

Tương lai của các liệu pháp điều trị bằng virus

Ngày nay, các công nghệ hiện đại đã cho phép chúng ta hiểu thêm về sự phức tạp của hệ vi sinh vật người. Các vi sinh vật đã được công nhận là một phần của cơ thể chúng ta. Ngoài các vi khuẩn tốt có trong đó, giờ đây chúng ta biết những virus có lợi cũng hiện diện trong ruột, trên da thậm chí cả trong máu.

Mặc dù sự hiểu biết của chúng ta về những virus này vẫn còn rất sơ khởi, nhưng tiềm năng ứng dụng chúng để giúp con người chống lại bệnh tật là rất lớn. Virus cũng có thể làm sáng tỏ sự tiến hóa của bộ gen người, giúp chúng ta chống lại các bệnh di truyền và phát triển các liệu pháp gen.

Tham khảo Theconversation