Liệu chế độ ăn thuần chay có thể 'cứu Trái Đất'?

Quyết định từ bỏ bít tết, gà rán, và thậm chí là kem có thể được thúc đẩy bởi nhiều lý do: từ việc duy trì lối sống lành mạnh hơn, bảo vệ động vật khỏi đau khổ, cho đến mục tiêu giảm thiểu biến đổi khí hậu. Liệu một chế độ ăn thuần chay có thể cứu hành tinh khỏi biến đổi khí hậu và cải thiện sức khỏe của chúng ta không? Và số phận của hàng tỷ gia súc sẽ ra sao nếu chúng ta không còn nhu cầu sử dụng chúng nữa?

Theo Hiệp hội Thuần chay (The Vegan Society), thuần chay là "một lối sống tìm cách loại trừ, càng nhiều càng tốt và có thể thực hiện được, tất cả các hình thức khai thác và tàn ác đối với động vật để làm thực phẩm, quần áo hoặc bất kỳ mục đích nào khác". Người ăn chay tránh ăn các sản phẩm động vật như thịt, sữa, trứng và mật ong, cũng như các sản phẩm từ động vật như da và mỹ phẩm thử nghiệm trên động vật.

Duy trì một chế độ ăn thuần chay nghiêm ngặt có thể không dễ dàng, bởi vì các sản phẩm từ động vật có mặt trong rất nhiều sản phẩm hàng ngày như sáp ong, gelatin, và dầu cá... Măc dù một số sản phẩm có thể có các lựa chọn thay thế thuần chay, nhưng không phải tất cả đều có. Triết gia Gary Steiner cho rằng việc loại bỏ hoàn toàn việc sử dụng động vật là không thể, bởi vì chúng đã thấm sâu vào kết cấu của xã hội loài người.

Mặc dù ăn chay trường vẫn còn là một thử thách đối với đa số mọi người, nhưng có một thực tế là phong trào này đang phát triển nhanh chóng. Chỉ riêng ở Mỹ, tính đến năm 2018, có khoảng 20 triệu người ăn chay trường, tăng gấp 6 lần so với năm 2015. Đậu phụ và các loại thực phẩm thay thế khác đang dần thay thế thịt trong thực đơn nhà hàng. Doanh số bán các sản phẩm sữa thay thế không chứa sữa cũng tăng vọt, tăng 61% từ năm 2012 đến năm 2017.

Tuy nhiên, ngay cả khi chế độ ăn thuần chay đang trở thành xu hướng, ngành công nghiệp thịt vẫn phát triển mạnh mẽ. Mỗi giờ ở Mỹ, có khoảng 500.000 động vật bị giết để lấy thịt. Các sản phẩm thực phẩm từ động vật chịu trách nhiệm cho một phần tư tổng lượng khí thải nhà kính toàn cầu, trong đó phần lớn đến từ bò. Số lượng khổng lồ của gia súc toàn cầu mỗi năm thải ra lượng khí thải carbon tương đương với tất cả xe ô tô, tàu hỏa, tàu và máy bay trên thế giới cộng lại.

Có khoảng 1,5 tỷ con gia súc trên thế giới, ước tính mỗi con thải ra đến 120 kg khí mêtan mỗi năm. Mêtan có tác động đến biến đổi khí hậu cao gấp 23 lần so với carbon dioxide. Phần lớn lượng khí thải nông nghiệp, ước tính từ 18% đến 51% tổng lượng khí thải toàn cầu, đến từ ngành chăn nuôi.

Ngoài việc phát thải khí nhà kính, ngành sản xuất thịt còn có nhiều tác động tiêu cực khác đến môi trường, bao gồm việc sử dụng đất và nước không hiệu quả. Gia súc chiếm đến hai phần ba diện tích đất nông nghiệp trên hành tinh. Nếu tất cả chúng ta chuyển sang ăn chay, lượng khí thải từ chăn nuôi có thể giảm đến 70%, và diện tích đất này có thể được sử dụng để khôi phục rừng và trồng các cây trồng khác, góp phần giảm lượng carbon dioxide trong khí quyển.

Sản xuất động vật cũng góp phần vào ô nhiễm nước ở nhiều quốc gia như Mỹ, Canada, Ấn Độ, và Thụy Sĩ do chất thải động vật không được quản lý tốt. Để sản xuất một pound thịt bò, cần đến 2.500 gallon nước, trong khi một bữa ăn thuần chay có thể tiết kiệm được lượng nước này.

Nếu nhu cầu về thịt và sản phẩm từ động vật giảm mạnh, hàng tỷ con gia súc có thể bị giết mổ hoặc bỏ rơi. Một số loài có thể quay trở lại tự nhiên, nhưng nhiều loài, như gà thịt, không thể tự sống sót do đã quá phụ thuộc vào con người. Những khu bảo tồn có thể là giải pháp tốt nhất cho chúng.

Sự chuyển đổi này cũng sẽ ảnh hưởng đến người bán thịt và nông dân chăn nuôi, buộc họ phải tìm các công việc khác, như trồng cây trồng hoặc khôi phục rừng. Điều này có thể có lợi, vì công nhân trong ngành công nghiệp thịt thường phải đối mặt với điều kiện làm việc tồi tệ và rủi ro sức khỏe. Tuy nhiên, trên quy mô lớn hơn, các cộng đồng nông thôn phụ thuộc vào chăn nuôi sẽ gặp khó khăn về kinh tế và tình trạng thất nghiệp.

Chuyển sang chế độ ăn thuần chay không đảm bảo sức khỏe tốt hơn cho mọi người. Người ăn chay thường thiếu hụt các chất dinh dưỡng quan trọng như canxi, sắt, vitamin D, kẽm, vitamin B12 và axit béo omega-3. Tuy nhiên chúng ta có thể thay thế protein từ thịt bằng đậu nành, đậu và đậu lăng, nhưng vẫn cần phải có chế độ ăn cân đối.

Dù vậy, chế độ ăn thuần chay có thể giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch, đột quỵ và tiểu đường. Một nghiên cứu cho thấy những người ăn chay trường có tỷ lệ ung thư thấp hơn. Tỷ lệ tử vong toàn cầu có thể giảm đến 10%, tương đương với việc giảm 8 triệu ca tử vong mỗi năm và tiết kiệm lên đến 1 nghìn tỷ đô la chi phí chăm sóc sức khỏe.

Nhiều người ăn chay trường do quan tâm đến phúc lợi động vật. Một cuộc khảo sát của Gallup năm 2015 cho thấy 32% người Mỹ tin rằng động vật nên có quyền tương tự như con người. Giáo sư Gary Francione cho rằng tất cả các sinh vật sống nên có quyền không bị coi là tài sản, và việc ủng hộ chủ nghĩa thuần chay là bước đi cơ bản cho bất kỳ ai tin vào giá trị đạo đức của động vật.

Việc tất cả mọi người trên thế giới chuyển sang ăn chay hoàn toàn có thể là một ý tưởng cực đoan. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là chúng ta không thể tìm cách cân bằng. Các giải pháp để giảm lượng khí thải từ ngành chăn nuôi đã tồn tại, và phong trào ăn chay đang phát triển có thể giúp giảm tiêu thụ thịt. Các phong trào như "Thứ Hai Không Thịt" đang khuyến khích mọi người cắt giảm tiêu thụ thịt, đồng thời thúc đẩy việc ăn nhiều thực phẩm có nguồn gốc từ thực vật hơn.

Chế độ ăn thuần chay có thể không phải là giải pháp duy nhất, nhưng nó chắc chắn là một trong những cách hiệu quả nhất để chúng ta có thể bảo vệ môi trường và cải thiện sức khỏe con người. Cuối cùng, sự lựa chọn thuộc về mỗi người, và dù chúng ta có quyết định ăn chay hay không, điều quan trọng là chúng ta phải ý thức về tác động của mình đối với hành tinh và những sinh vật khác cùng chia sẻ Trái Đất.