Mạng Internet phi tập trung - thứ đối địch với mạng Internet mà ta vẫn biết, đã xuất hiện rồi đây

Dựa theo bài viết của tác giả Tom Simonite, được đăng tải trên tạp chí Wired.

Tôi thường soạn thảo trên công cụ xử lý văn bản trực tuyến Google Docs, dù biết công ty nổi tiếng này vẫn chưa hoàn thiện được mình trên nhiều khía cạnh. Nhưng bài viết này thì khác: nó được soạn thảo trên một dịch vụ tư tương tự khác có tên Graphite Docs. Tôi khám phá ra nó khi đang đi mò mẫm trong cái thế giới online có tên là mạng Internet phi tập trung – Decentralized Internet.

Những cá nhân đấu tranh cho quyền riêng tư trên Internet cùng với những nhà đầu tư mạo hiểm gọi mạng Internet phi tập trung là một thứ Vườn Địa đàng Số, nơi mà từ đó ta có thể lấy lại được sự tự do và sự uy tín của mạng Internet thuở ban đầu. Họ đưa ra lập luận rằng những công ty công nghệ lớn đang khóa chặt dữ liệu của ta, trí óc của ta đằng sau những nền tảng chỉ được lập ra để phục vụ những kẻ nắm giữ phần nhiều cổ phần, những nền tảng không thể có ai cạnh tranh mà không cho ta được quyền riêng tư như trước.

Thế là những ứng dụng phi tập trung, không tập trung vào tay ai, cực kỳ riêng tư sẽ mang lại cho ta quyền điều khiển mà ta vốn có nhưng giờ đã mất đi. Dựa vào đó, những startup nhỏ bé sẽ vươn lên chống lại được những gã khổng lồ công nghệ của thời đại này.

"Những doanh nghiệp hàng đầu, những nhà phát triển và những nhà đầu tư giỏi nhất đã biết rõ những lợi ích và rủi ro của việc xây dựng sự nghiệp trên một nền tảng tập trung", Chris Dixon, đối tác của công ty đầu tư mạo hiểm lâu đời Andreessen Horowitz phân tích trong một bài báo có thể coi là bản tuyên ngôn của một Internet phi tập trung. Tim Berners-Lee, cha đẻ của World Wide Web (www) cũng có cùng mối lo ngại ấy.

Graphite Docs – chương trình xử lý văn bản để tạo nên bài viết này – cùng với những ứng dụng phi tập trung khác chưa hoàn hảo, nhưng nó cho thấy người ta có quan tâm tới vấn đề này. Còn quá sớm để mơ, nhưng ta vẫn có thể mường tượng ra một cuộc sống số không còn phụ thuộc vào những gã khổng lồ đứng sau dịch vụ lưu trữ đám mây.

Mỗi một từ bạn gõ lên Google Docs, nó sẽ được gửi về các server của công ty quảng cáo. Lúc đó thì bạn chỉ còn cách cầu nguyện cho dữ liệu cá nhân của mình không lọt ra ngoài mà thôi. Chính sách bảo mật của Google có đấy, họ cũng nổi tiếng với hệ thống an ninh của mình đấy, nhưng về mặt công nghệ mà nói, họ có khả năng làm bất cứ điều gì với những thông tin mà bạn giao phó cho nó.

Nhưng khi gõ lên Graphite Docs, những câu chữ này được bảo mật ở một mức độ cao hơn.

Tôi vẫn có thể truy cập và sửa chữa những dòng này khi đăng nhập lên một máy tính khác, thậm chí mời cả người khác vào tham khảo và sửa cho mình bởi lẽ nội dung đã được cập nhật online khi tôi đang gõ. Nhưng dữ liệu được lưu trữ dưới dạng mã hóa, trên một mạng lưới những cái máy tính không có khả năng truy cập bất cứ thứ gì tôi đưa lên. Cần một chìa khóa mã hóa để đọc được chỗ dữ liệu ấy và cái chìa khóa này chưa bao giờ rời thiết bị của tôi, đồng nghĩa với việc không như các dịch vụ trực tuyến khác, tôi có toàn quyền điều khiển dữ liệu của mình.

Lý do để có được mức bảo mật này? Graphite Docs được xây dựng dựa trên Blockstack, một nền tảng xây dựng ứng dụng Internet phi tập trung. Bạn truy cập vào ứng dụng này thông qua trình duyệt web, có thể được chạy cục bộ trên chính máy tính của bạn, thông qua một số phần mềm do startup Blockstack cung cấp. Phần mềm ấy sẽ tạo cho bạn một ID để đăng nhập ứng dụng Blockstack và chứa chìa khóa mã hóa của bạn.

Nó cho bạn lựa chọn nơi lưu trữ dữ liệu đã được mã hóa của mình: server do chính bạn tạo ra hay mạng lưới lưu trữ Gaia được vận hành bởi chính Blockstack, với sự trợ giúp của một số máy tính lưu trữ có sẵn trên hệ thống. Bạn có thể truy cập dữ liệu của mình từ bất kỳ đâu, miễn là bạn nhớ được chuỗi chìa khóa mã hóa dài 12 ký tự. Mà thông tin của bạn vốn đã được bảo mật nhờ chính cái khóa này.

Tuy nhiên, những bước chân đầu tiên trong hệ thống Intenet phi tập trung này không đơn giản như việc tải một ứng dụng mới về rồi dùng đâu. Nhưng những nhà phát triển đứng đằng sau những ứng dụng này tuyên bố rằng rồi nó cũng sẽ đơn giản hơn. Họ đưa ra lập luận rằng tiền mã hóa như Bitcoin được phi tập trung từ máy tính khắp thế giới, hay công nghệ lưu trữ blockchain cho thấy rằng một cơ sở hạ tầng bảo mật, mạnh mẽ không cần tới một trung tâm xử lý tập trung, nó có thể phi tập trung mọi nơi.

"Chúng tôi đang xây dựng nên một mạng Internet mới, và mục đích cuối cùng của nó là đưa mọi người bạn biết sang thế giới mạng mới này", đồng sáng lập nên Blockstack, Ryan Shea nói.

Để một nền tảng mới có thể bay muôn nơi, nó phải lôi kéo được hai loại người: nhà phát triển để xây dựng những ứng dụng mới và dịch vụ mới, bên cạnh đó là người sử dụng. Những ứng dụng, dịch vụ phi tập trung hiện tại đã đang nhắm tới cả hai nhóm khách hàng này.

Nhiều nhóm phát triển ứng dụng đang xây dựng nên những dịch vụ lưu trữ đám mây khác hơn những dịch vụ vốn có sẵn. Vị dụ, như tôi tải một tấm ảnh lên dịch vụ Storj, ảnh sẽ được chia thành từng phần, bị mã hóa và phi tập trung sang mạng lưới những chiếc máy tính vốn thuộc về những người đăng ký làm nơi lưu trữ dữ liệu, những cá nhân này sẽ được trả một số tiền mã hóa nhất định để trở thành một máy lưu trữ.

Nhiều dự án Internet phi tập trung, ví dụ như Graphite Docs, nhắm tới việc trở thành một phiên bản riêng tư hơn của một sản phẩm đã có sẵn (Google Docs). Graphite Docs được phát triển bởi Justin Hunter, với dự định làm tiền bằng cách cung cấp một phiên bản soạn thảo văn bản bảo mật hơn. Một dự án khác có tên là OpenBazaar hoạt động như một trang buôn bán eBay phi tập trung. Tuần vừa rồi, khi tôi ngồi lướt OpenBazaar, tôi đã thấy đủ thứ hàng được bán trên đó cho bất kỳ ai có thể trả bằng Bitcoin hoặc những loại tiền mã hóa khác.

Có những dự án được hẳn những ông lớn "chống lưng", những cá nhân đã giúp gây dựng nên thế hệ các nhà khổng lồ công nghệ hiện tại.

Những công ty đầu tư mạo hiểm như Sequoia và Andreessen Horowitz, những công ty đã hậu thuẫn Google và Facebook, đang tập trung đầu tư vào một mạng lưới lưu trữ dữ liệu phi tập trung có tên là Filecoin, lập nên để cạnh tranh với những dịch vụ lưu trữ đám mây hiện tại. Cũng như nhiều dự án Internet phi tập trung khác, Filecoin gây quỹ bằng việc buôn một loại tiền mã hóa mà sau này sẽ được dùng để sử dụng dịch vụ của chính Filecoin.

Nhận Filecoin bằng cách cho thuê ổ đĩa - Dùng Filecoin để lưu trữ file hoặc để thanh toán - Đổi Filecoin lấy các đồng tiền ảo khác, ví dụ như Bitcoin.

Hiện tại, mạng Internet phi tập trung vẫn là một nơi mà tiền mã hóa thể hiện thế mạnh, sức ảnh hưởng đặc trưng của mình. Trên nền tảng DTube, được mệnh danh như một YouTube phi tập trung, thì những video hàng đầu vẫn là những vlogger đang chia sẻ ý kiến của mình về tình hình buôn bán Bitcoin hiện nay.

Video thường load rất chậm, nhưng được cái là bạn sẽ không bao giờ bị quảng cáo làm choáng ngợp. Người dùng cho thể ủng hộ tiền mã hóa cho những người làm video, và những video nổi tiếng có thể mang về tới hàng trăm USD. Bản thân những cái video kia được lưu trữ trên hệ thống file liên hành tinh – IPFS, một hệ thống chia sẻ file phi tập trung được vận hành bởi những cá nhân tình nguyện.

Không phải cái gì tự do quá cũng tốt. Có thể gỡ được video vì lý do bản quyền, nhưng cũng có cách "lách luật". Những người vận hành DTube nói rằng bản thân họ không thể "censor" được video, nội dung chỉ bị xóa nếu như người dùng bỏ rất nhiều phiếu chống. Nếu như hành động của cộng đồng mà không khớp với những gì các luật sư bản quyền đưa ra, thì mọi thứ sẽ trở nên phức tạp khó lường.

Những ứng dụng phi tập trung chưa được tối ưu hóa này có chỗ đứng trong thị trường đầy những dịch vụ tập trung của hiện tại không? Tôi đã hỏi Stavros Korokithakis, nhà phát triển phần mềm tại Hy Lạp, thì anh trả lời rằng "Chắn chắn là có thể". Anh và một người bạn đang phát triển một ứng dụng phi tập trung có tên là Hearth, đứa con lai giữa dịch vụ lưu trữ Dropbox và dịch vụ máy chủ trang web.

Korokithakis muốn giúp người dùng tạo ra một trang web đặc trưng, cá nhân như những trang web cũ của thời những năm 1990, cái thời trước khi những trang web cá nhân được hỗ trợ bởi các công ty quảng cáo thống trị mạng Internet. Anh vẫn phải thừa nhận rằng chống lại những thế lực tập trung hiện tại chắc chắn sẽ là một thử thách khổng lồ. Hiện tại, lợi ích lớn nhất của một ứng dụng phi tập trung là khả năng chống lại việc bị kiểm duyệt.

Để tìm ra được một ứng dụng phi tập trung thực sự hiệu quả trên một mạng Internet phi tập trung không phải là chuyện một sớm một chiều. Tuy nhiên, thái độ của xã hội tới sức mạnh mà các công ty công nghệ đang nắm giữ sẽ là một yếu tố quan trọng đóng góp cho sự phát triển của mạng Internet phi tập trung.

"Ngày nay người ta đã không còn tin tưởng vào việc tập trung hóa mọi thứ", David Pakman, đối tác của công ty đầu tư mạo hiểm Venrock nói. "Ngày nay người ta không tin vào nhiều thứ vốn vẫn quan trọng, giờ đây ta còn không tin cả mấy công ty công nghệ nữa".