Nhà khoa học Trung Quốc chỉnh sửa gen người có thể bị tử hình

He Jiankui, nhà khoa học Trung Quốc chịu trách nhiệm cho sự ra đời của hai bé gái biến đổi gen đầu tên trên thế giới, có thể phải đối mặt với mức án tử hình, theo lo lắng của Robin Lovell-Badge, một đồng nghiệp của ông He trong lĩnh vực di truyền học.

Lovell-Badge đến từ Viện nghiên cứu Francis Crick ở London, Anh Quốc. Ông là một trong những thành viên ban tổ chức Hội nghị Thượng đỉnh Quốc tế lần thứ hai về Chỉnh sửa gen người diễn ra tháng 11 năm ngoái tại Hồng Kông, và cũng là người mời ông He Jiankui đến tham dự hội nghị này.

Robin Lovell-Badge (trái) và He Jiankui (giữa) tại Hội nghị Thượng đỉnh Quốc tế lần thứ hai về Chỉnh sửa gen người diễn ra tháng 11 năm ngoái tại Hồng Kông

Tai hội nghị, nhà khoa học 34 tuổi người Trung Quốc xác nhận lại một lần nữa rằng ông đã sử dụng công cụ chỉnh sửa gen CRISPR/Cas9 để can thiệp vào phôi của cặp bé gái sơ sinh.

Mục đích mà ông He hướng tới là loại bỏ một gen có tên CCR5, nhằm giúp cho 2 bé gái có khả năng miễn nhiễm với HIV. Ông nói rằng mình tự hào về "thành tựu" của mình, bất chấp sự phản đối đến từ cộng đồng khoa học tại Trung Quốc cũng như trên toàn thế giới.

Trở về từ hội nghị, ông He đột nhiên mất tích một cách bí ẩn. Tới cuối tháng 12 năm 2018, một nguồn tin cho biết nhà khoa học đang bị quản thúc tại nhà khách của Đại học Khoa học và Công nghệ Hoa Nam, nơi ông từng làm phó giáo sư ở tỉnh Thâm Quyến.

Có người đã chụp được bức ảnh ông He đi lại ngoài ban công tầng 4 của nhà khách. Hai ban công nối với căn hộ của ông He bị quây lại bằng hàng rào kim loại. Bên ngoài cửa phòng của ông He có 4 người mặc thường phục luôn luôn túc trực.

He Jiankui trên ban công tầng 4 một căn hộ tại nhà khách Đại học Khoa học và Công nghệ Hoa Nam, Thâm Quyến

Là một người theo dõi sát sao những tin tức từ Trung Quốc trong vụ việc này, nhà di truyền học người Anh Robin Lovell-Badge nói với Telegraph rằng ông lo ngại He Jiankui đang bị điều tra và phải đối mặt với mức án tử hình nếu mắc tội tham nhũng và hối lộ trong khoa học để thực hiện thí nghiệm "chui".

Trước đó, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Trung Quốc, Xu Nanping từng phát biểu trên đài truyền hình quốc gia CCTV rằng thí nghiệm của ông He đã "vi phạm pháp luật và các quy định của Trung Quốc", đồng thời "vượt qua ranh giới đạo đức được cộng đồng học thuật tôn trọng".

Tại Trung Quốc, các hướng dẫn và quy định quản lý của nhà nước có tính chất pháp lý tương tự luật pháp. He Jiankui có thể phải đối mặt với cáo buộc vi phạm hướng dẫn nghiên cứu khoa học của Trung Quốc, trong đó không cho phép cấy phôi chỉnh sửa gen vào tử cung để những người phụ nữ mang thai.

Ngoài ra, nhà di truyền học Lovell-Badge nói rằng Bộ Khoa học Công nghệ và Bộ Y tế Trung Quốc đã tiến hành một cuộc điều tra chính thức liên quan đến thí nghiệm của ông He. Ông có thể phải đối mặt với hai tội nặng hơn là tham nhũng và hối lộ, cả hai đều có khung hình phạt lên đến tử hình ở Trung Quốc.

Nhà khoa học Trung Quốc chỉnh sửa gen người có thể bị tử hình

"Rất nhiều người có lẽ sẽ mất việc, ông ấy không phải là người duy nhất liên quan đến việc này. Vì vậy, làm thế nào ông ấy có thể thuyết phục những người khác cùng tham gia? Ông ấy có thể phải chịu mọi tội danh tham nhũng, và phạm tội tham nhũng ở Trung Quốc không phải là điều bạn muốn mắc phải trong thời điểm này. Đã có nhiều người đã mất đầu vì tham nhũng", Lovell-Badge nói.

Thật vậy, chính phủ Trung Quốc những năm gần đây đã khởi động một chiến dịch chống tham nhũng trên cả nước, kể cả trong nghiên cứu khoa học.

Đầu năm 2018, chính phủ đã đưa ra những cải cách mới, bao gồm việc công bố một danh sách những nhà khoa học phạm tội, họ có thể bị cấm nhận các khoản tài trợ hoặc đảm nhận vị trí nghiên cứu trong tương lai. 

Vào tháng 12, Trung Quốc tuyên bố rằng họ sẽ sử dụng Hệ thống Tín dụng Xã hội của mình – một công cụ chấm điểm công dân đang gây tranh cãi – để nhắm đến các nhà khoa học phá vỡ quy tắc.

Quan sát các động thái từ Trung Quốc, Lovell-Badge cho biết ông He vẫn đang ở tại căn hộ thuộc sở hữu của trường đại học Hoa Nam từ đầu tháng 12, và rằng có khá nhiều người bảo vệ vũ trang xung quanh đó. Không rõ liệu He Jiankui đang bị quản thúc hay được bảo vệ, vì trước đó ông đã từng bị dọa giết.

He Jiankui xuất thân là một nhà vật lý, ông có một công ty và dường như có rất nhiều tiền mặt để tài trợ cho nghiên cứu của chính mình, số tiền cho phép ông thuê các kỹ thuật viên phòng thí nghiệm và bác sĩ IVF cần cho việc chỉnh sửa gen và cấy nó vào bụng những bà mẹ.

"Ở đây, bạn có một nhà vật lý biết chút ít về sinh học, rất giàu có, có cái tôi rất lớn, muốn trở thành người đầu tiên làm điều gì đó thay đổi thế giới", Lovell-Badge nói với Telegraph. Nhà chức trách Trung Quốc sẽ phải điều tra để xác định mức độ phạm tội của He Jiankui và các cộng tác viên của ông ấy.

Không loại trừ ông He sẽ phải đối mặt với mức án tử hình, và nếu điều đó xảy ra thật thì cũng không thể chối cãi. Tuy nhiên, tìm ra người chịu trách nhiệm là chưa đủ.

Bản thân hệ thống quản lý khoa học của Trung Quốc đang có những lỗ hổng, biến đất nước này thành "miền đất hoang dã" cho các thí nghiệm phi đạo đức, theo cách gọi của nhà khoa học phương Tây. Vấn đề không chỉ là trừng phạt ông He, vấn đề còn là việc ngăn chặn các hành động tương tự xảy ra trong tương lai.

Tham khảo Gizmodo