Nhìn lại 2025: Năm rực rỡ nhất của Linux Gaming, nhưng "đế chế" Windows vẫn chưa thể bị lật đổ

Năm 2025 được ghi nhận là thời điểm huy hoàng nhất của hệ điều hành Linux trong mắt người dùng phổ thông tính đến thời điểm hiện tại. Chưa bao giờ nền tảng mã nguồn mở này lại nhận được nhiều sự quan tâm đến thế, đặc biệt là trong lĩnh vực game. Tuy nhiên, dù khoảng cách đã được thu hẹp đáng kể, con đường để Linux thay thế hoàn toàn Windows vẫn còn rất nhiều chông gai.

Cú hích từ thị trường Handheld PC

Sự trỗi dậy của Linux trong năm qua phần lớn được thúc đẩy bởi quyết định mở rộng SteamOS của Valve. Hệ điều hành này không còn độc quyền trên Steam Deck mà đã chính thức đặt chân lên các thiết bị cầm tay của bên thứ ba, điển hình là cú bắt tay giữa Valve và Lenovo để ra mắt Legion Go S chạy SteamOS.

Thành công này có sự đóng góp cốt lõi của Proton, lớp tương thích giúp chuyển các lệnh Windows sang ngôn ngữ mà Linux có thể hiểu được. Nhờ sự đầu tư mạnh mẽ của Valve, Proton đã phát triển đến mức hầu hết các tựa game tương thích đều chạy mượt mà, thậm chí đôi khi còn ổn định hơn trên Windows. Không chỉ SteamOS, các bản phân phối (distro) khác như Bazzite (dựa trên Fedora) cũng hưởng lợi, mang lại trải nghiệm "console hóa" cho hàng loạt thiết bị như Ayaneo Kun hay OneXPlayer.

Sự hồi sinh của Steam Machine

Cơn sốt Linux năm 2025 không chỉ dừng lại ở các thiết bị cầm tay nhỏ gọn. Sự kiện Valve công bố kế hoạch hồi sinh dòng sản phẩm Steam Machine đã thổi bùng lên hy vọng về một trải nghiệm Desktop Gaming hoàn toàn mới.

Sự hào hứng này được cộng hưởng mạnh mẽ bởi lộ trình "khai tử" Windows 10 của Microsoft. Trong bối cảnh người dùng đang lo ngại về việc phải nâng cấp phần cứng để chạy Windows 11 đầy rẫy quảng cáo, một chiếc máy tính Desktop được cài sẵn SteamOS, tối ưu hóa tận răng cho việc chơi game là điều mà thị trường đang khao khát. Nếu các thế hệ Steam Machine mới giải quyết được bài toán về giá thành, chúng hoàn toàn có thể trở thành đối trọng thực sự, mang lại trải nghiệm "console hóa" ngay tại bàn làm việc hoặc phòng khách, nơi vốn không phải thế mạnh của Windows.

Thực tế phũ phàng trên Laptop và Desktop

Mặc dù Linux tỏa sáng trên các thiết bị cầm tay nhờ phần cứng được chuẩn hóa, câu chuyện trên máy tính cá nhân (Laptop/Desktop) lại hoàn toàn khác. Nhiều người dùng sau khi hào hứng chuyển sang Linux đã phải quay về Windows vì những lỗi vặt nghiêm trọng. Các vấn đề về driver cho touchpad, card Wi-Fi, hay sự xung đột giữa đồ họa tích hợp và đồ họa rời trên laptop vẫn là những cơn ác mộng đối với người dùng không chuyên.

Trong khi Steam Deck hay Legion Go S mang lại sự an tâm tuyệt đối, thì việc cài Linux lên một chiếc laptop làm việc vẫn tiềm ẩn rủi ro "vỡ trận" bất cứ lúc nào, đòi hỏi người dùng phải có kiến thức và kiên nhẫn để khắc phục sự cố.

Windows tự làm khó mình, nhưng vẫn giữ chân được game thủ

Năm 2025 cũng chứng kiến sự bất mãn leo thang đối với Windows. Việc Windows 10 ngừng hỗ trợ và Windows 11 liên tục nhồi nhét các tính năng AI không cần thiết đã khiến người dùng mệt mỏi. Linux, với triết lý tôn trọng quyền kiểm soát của người dùng, trở thành một bến đỗ lý tưởng về mặt lý thuyết.

Tuy nhiên, có một "bức tường lửa" khổng lồ ngăn cản cuộc di cư này: Phần mềm chống gian lận (Anti-cheat).

Đối với cộng đồng game thủ yêu thích các tựa game multiplayer (như Call of Duty, Valorant, Fortnite), Linux gần như là "vùng cấm bay". Nguyên nhân nằm ở các phần mềm chống gian lận cấp độ lõi (kernel-level).

Các phần mềm này yêu cầu quyền truy cập sâu nhất vào hệ thống để phát hiện gian lận. Do cấu trúc mở của Linux cho phép người dùng can thiệp vào cả lõi hệ điều hành, các nhà phát triển game cho rằng việc đưa anti-cheat lên Linux là vô nghĩa và tiềm ẩn rủi ro bảo mật. Thậm chí, đại diện của Facepunch (nhà phát triển Rust) từng tuyên bố thẳng thừng rằng hỗ trợ Linux đồng nghĩa với việc tạo cơ hội cho kẻ gian lận.

Danh sách các game không tương thích trên Linux (có thể tra cứu tại AreWeAntiCheatYet.com) bao gồm rất nhiều tên tuổi lớn.

Chừng nào các nhà phát hành còn kiên quyết sử dụng anti-cheat cấp kernel, thì chừng đó game thủ vẫn buộc phải gắn bó với Windows, dù họ có muốn hay không.

Kết luận

Nhìn lại năm 2025, Linux đã có một bước tiến dài, đặc biệt là việc chứng minh khả năng chơi game xuất sắc trên các thiết bị cầm tay. Tuy nhiên, để trở thành một sự thay thế hoàn hảo cho Windows trên máy tính, Linux vẫn cần giải quyết bài toán về độ ổn định phần cứng đa dạng và quan trọng nhất là tìm được tiếng nói chung với các nhà phát triển game về vấn đề chống gian lận. Cho đến lúc đó, Windows vẫn sẽ là lựa chọn an toàn và bắt buộc đối với phần lớn game thủ.