Ở Trung Quốc, thấy ai ‘không vừa mắt’, bạn có thể báo cáo trên app để người này bị cấm đi tàu hoặc máy bay, bật app là phát hiện ra con nợ trong bán kính 500m

Hãy tưởng tượng bạn lên máy bay và thấy một người có thái độ cực kỳ thô lỗ chiếm chỗ của bạn và không chịu rời đi. Thậm chí khi tiếp viên hàng không yêu cầu, họ vẫn không nhúc nhích. Bạn tức giận và ước rằng người này sẽ bị cấm bay một thời gian vì hành vi của mình. Trên thực tế, điều đó chưa xảy ra ở nơi nào trên thế giới, ngoại trừ Trung Quốc.

Chengxin Chunyun là ứng dụng được tạo ra bởi một số cơ quan chính quyền Trung Quốc, cho phép người dùng chụp ảnh những hành khách đi tàu và máy bay ngang bướng và tải ảnh lên nền tảng cùng mô tả về hành vi vi phạm của họ, bao gồm chen lấn khi xếp hàng, hút thuốc hay gây lộn. Về lý thuyết, khi hành động này được xác minh là đúng sự thật, họ có thể bị cấm đi tàu hoặc máy bay trong tương lai.

Một ứng dụng chấm điểm tín nhiệm xã hội của Trung Quốc.

Ở thời điểm hiện tại, Chengxin Chunyun dường như không còn hoạt động nhưng đây chỉ là một trong nhiều ứng dụng nằm trong nỗ lực mở rộng và củng cố vai trò của hệ thống tín nhiệm xã hội của chính phủ Trung Quốc.

Hệ thống tín nhiệm của Trung Quốc được tạo thành từ nhiều hệ thống khác nhau với mục tiêu kiểm soát xã hội tốt hơn. Theo Kendra Schaefer, Giám đốc mảng nghiên cứu kỹ thuật của một công ty phân tích chính sách Trung Quốc, nói một cách đơn giản nhất, hệ thống này là một cơ sở dữ liệu tập hợp thông tin về công dân và các công ty trên toàn quốc. Những hệ thống khác nhau sẽ vận hành không giống nhau nhưng với cùng mục tiêu là thưởng cho "cái tốt" và trừng phạt "cái xấu" bằng cách chấm điểm.

Không ít cá nhân có trong danh sách đen đã bị bêu tên, đặc biệt là những người không tuân thủ lệnh của tòa án. Một trong những hình phạt phổ biến nhất cho họ là cấm đi tàu cao tốc, máy bay hoặc sử dụng dịch vụ cao cấp. Hiện có khoảng 13 triệu người có tên trong danh sách đen của các tòa án Trung Quốc.

Chính quyền địa phương ở nhiều nơi đang nghiên cứu để đưa ra các công cụ công nghệ cho phép công dân của họ phát hiện và báo cáo người vi phạm. Nếu không biết đối tác kinh doanh của mình là người như thế nào, một người Trung Quốc có thể dùng một trong hàng loạt ứng dụng cho phép tìm kiếm trong danh sách đen của tòa án các "laolai" – những người không tuân thủ lệnh của tòa án và trả nợ. Ứng dụng nổi bật nhất trong số này là Laolai Checker, phần mềm hiển thị "laolai" và cho phép báo cáo theo thời gian thực.

Một tòa án ở miền đông Trung Quốc thậm chí còn khuyến khích người dân tố cáo người nợ nần bằng cách gửi quảng cáo hình ảnh cho bạn bè và gia đình của người vi phạm trên WeChat. Một chương trình mini trên WeChat còn cung cấp cho người dùng bản đồ vị trí của những "laolai" trong bán kính 500 mét. Đây có vẻ là một cách thô lỗ để ép mọi người trả nợ do tòa án chỉ định nhưng các nhà nghiên cứu nói rằng nó dường như đang hoạt động khá tốt.

Hệ thống tín nhiệm xã hội Trung Quốc được hình thành từ nhiều hệ thống khác nhau.

Trung Quốc cũng đã nghĩ ra hàng chục loại danh sách đen khác nhau nhưng chỉ một số ít ứng dụng cho phép người dùng báo cáo hành vi xấu. Chúng bao gồm danh sách làm xấu hổ những người đi bộ và khách du lịch ý thức kém thông qua nhận diện khuôn mặt, trừng phạt những người ăn uống trên tàu điện ngầm và lan truyền nội dung sai sự thật trên mạng.

Nhiều thành phố ở Trung Quốc đang thí điểm các ứng dụng chấm điểm tín dụng xã hội riêng bao gồm dữ liệu được thu thập bởi chính quyền địa phương và Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia (NDRC). Tại một thành phố, điểm số có thể dao động từ 0 đến 200 nhưng ở thành phố khác, con số đó có thể là 1.000 điểm.

Điểm cao có thể mang lại đặc quyền như nhận hộ chiếu nhanh hơn, mượn sách từ thư viện mà không cần đặt cọc hay được giảm giá vé khi dùng phương tiện giao thông công cộng.

Tại Fuzhou, một thành phố ở Đông Nam Trung Quốc, làm tình nguyện có thể đem lại 10 điểm trong khi trở thành Đảng viên sẽ được 50 điểm. Còn khi đạt giải thưởng cấp quốc gia, số điểm sẽ là 80, theo số liệu của Trivium.

Mặt khác, lỗi vi phạm giao thông nhỏ có thể làm giảm 30 điểm, chủ không trả lương cho nhân viên bị trừ 100 điểm và nếu không tuân theo lệnh của tòa án, điểm tín nhiệm sẽ về mức 0 và người đó sẽ có tên trong danh sách đen. Một vấn đề khác là nhiều người lo ngại bị xâm phạm quyền riêng tư từ việc chính phủ thu thập quá nhiều thông tin, đặc biệt là biện pháp nhận diện gương mặt.

Một chuyên gia nhận định: "Trong tương lai, các ứng dụng chấm điểm tín nhiệm xã hội có thể ‘chết’. Mọi người sẽ nhận ra rằng những điểm số này không còn hữu ích nhưng bộ dữ liệu khổng lồ vẫn được lưu lại. Các trung tâm dữ liệu ở cấp thành phố và quốc gia đang làm những việc mà trước đây họ chưa thể làm được. Theo thời gian, bộ dữ liệu sẽ được hoàn thiện và đa dạng hóa. Vì vậy, cuộc sống của mọi người có thể dễ dàng hơn hoặc… khó khăn hơn".