Phát hiện cocaine ở cá mập Brazil và hành vi bất thường được quan sát thấy ở cá mập Mỹ

Florida Keys, vùng biển nổi tiếng với những bãi cát trắng, làn nước ngọc lam và những rặng san hô rực rỡ từ lâu đã gắn liền với hình ảnh thiên đường nghỉ dưỡng của nước Mỹ. Thế nhưng đằng sau vẻ đẹp ấy lại ẩn chứa một câu chuyện khác, tối tăm và kỳ quặc đến khó tin: cá mập có thể đang… phê cocaine.

Từ nhiều năm nay, vùng biển quanh Florida Keys được xem là "điểm đen" trong các tuyến buôn bán ma túy xuyên châu lục. Những kẻ buôn lậu thường dùng máy bay hạng nhẹ bay từ vùng Caribbean, thả xuống biển các gói cocaine được bọc kín nhiều lớp nhựa chống thấm, để đồng bọn dùng thuyền đến thu gom.

Tuy nhiên, dòng hải lưu thất thường khiến nhiều kiện hàng thất thoát, trôi dạt ra khơi, trở thành "vật thể lạ" giữa đại dương. Không ít ngư dân địa phương từng tình cờ phát hiện những gói hàng kỳ lạ ấy với mỗi gói có giá trị lên tới hàng trăm nghìn đô la trên chợ đen. Chỉ riêng trong nửa đầu năm 2023, Lực lượng Tuần duyên Mỹ đã thu giữ hơn 6,4 tấn cocaine, một phần trong số đó được tìm thấy khi đang trôi nổi ngoài khơi Florida Keys.

Điều này khiến nhiều người đặt câu hỏi: nếu cocaine thực sự tan ra trong nước biển, điều gì sẽ xảy ra với các sinh vật biển, đặc biệt là cá mập, loài săn mồi thống trị đại dương?

Chuyên gia về cá mập Tom Hurd là người đầu tiên công khai nghi ngờ rằng Florida có thể là nơi duy nhất trên thế giới mà cá mập có thể tiếp xúc với lượng cocaine đủ lớn để ảnh hưởng đến hành vi.

Ông từng ghi nhận nhiều trường hợp cá mập ở khu vực này có biểu hiện bất thường, chẳng hạn như một con cá mập đầu búa bơi lảo đảo tiến thẳng đến thợ lặn, hay một con cá mập miệng rộng bơi vòng quanh một vùng nước trống với thái độ cảnh giác vô lý.

Để kiểm chứng, Hurd cùng nhà khoa học môi trường Tracy Fanara tại Đại học Florida đã thành lập nhóm nghiên cứu và thực hiện loạt thí nghiệm được ghi hình trong chương trình truyền hình "Cocaine Shark".

Họ mô phỏng tình huống thả ma túy xuống biển, thả xen kẽ các vật thể như thiên nga giả, túi nhựa chứa "độc giả" và mồi có mùi cá. Kết quả cho thấy nhiều con cá mập không quan tâm đến con mồi quen thuộc mà lại chủ động tiếp cận, thậm chí cắn thử những túi nhựa, hành vi cho thấy sự tò mò rõ rệt với các gói vật thể lạ.

Tuy nhiên, chính Fanara cũng thừa nhận rằng thí nghiệm này không thể chứng minh cá mập thật sự "phê" cocaine. Bà cho rằng đây chỉ là mô phỏng nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng về việc chất thải ma túy đang xâm nhập vào hệ sinh thái biển, chứ chưa thể kết luận điều gì cụ thể.

Nhưng câu chuyện không dừng lại ở đó. Năm 2024, một nghiên cứu đăng trên tạp chí Science of the Total Environment đã khiến giới khoa học chấn động khi xác nhận phát hiện cocaine và benzoylecgonine (sản phẩm phụ của quá trình phân hủy cocaine) trong cơ thể 13 con cá mập mũi nhọn ( Rhizoprionodon lalandii ) sống ngoài khơi Rio de Janeiro, Brazil.

Mức độ chất này trong cơ thể cá mập cao gấp hơn 100 lần so với bất kỳ loài động vật biển nào từng được ghi nhận trước đó. Đáng chú ý, trong số này có năm con cái đang mang thai, đồng nghĩa với việc chất độc có thể truyền sang thế hệ sau.

Theo nhóm nghiên cứu do nhà sinh vật học Rachel Ann Hauser Davis dẫn đầu, lượng cocaine trong cơ của cá mập cao gấp ba lần so với trong gan, cơ quan vốn chịu trách nhiệm giải độc. Điều đó cho thấy gan của chúng phải hoạt động cực kỳ vất vả để xử lý lượng độc chất này. Davis nhận định nguyên nhân chính đến từ việc sử dụng cocaine ngày càng phổ biến tại Nam Mỹ, kết hợp với hệ thống thoát nước và xử lý nước thải kém hiệu quả, khiến một phần chất ma túy bị rửa trôi ra biển.

Một số nhà sinh học cho rằng tác động của cocaine lên cá có thể khác hoàn toàn con người. Nhà nghiên cứu Laura Garcia Barcia thuộc Đại học Quốc tế Florida cho biết ở loài cá mập, cocaine có thể hoạt động như chất gây mê, khiến chúng chậm chạp và mất phản xạ. Trong khi đó, các thí nghiệm tại Đại học Naples Federico II (Ý) lại cho kết quả ngược lại: khi cho lươn châu Âu sống trong nước chứa lượng cocaine nhỏ tương tự như trong tự nhiên, chúng trở nên hung dữ và kích động hơn sau 50 ngày.

Điều này làm dấy lên giả thuyết rằng cocaine có thể làm thay đổi hành vi của sinh vật biển theo những cách khó lường.

Dù các nghiên cứu vẫn đang ở giai đoạn sơ khởi, nhưng giới khoa học đều đồng thuận rằng vấn đề này đáng lo ngại hơn nhiều so với vẻ hài hước mà các tiêu đề "cá mập phê cocaine" từng gợi ra.

Việc chất ma túy, thuốc kê đơn và chất kích thích trôi dạt từ đất liền ra đại dương đang dần trở thành mối đe dọa nghiêm trọng đối với hệ sinh thái biển. Các loài săn mồi lớn như cá mập, cá heo, thậm chí cá voi, có thể vô tình hấp thụ những hợp chất này qua chuỗi thức ăn, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe, hành vi và khả năng sinh sản.

Có lẽ, hình ảnh "cá mập phê cocaine" chỉ là phần nổi của một tảng băng chìm lớn hơn, khi rác thải hóa học của con người không còn dừng lại ở bờ biển mà đã lan xuống tận tầng sâu của đại dương. Và nếu những sinh vật đầu bảng của hệ sinh thái cũng bị ảnh hưởng bởi thói quen tiêu thụ của con người, thì cái giá mà tự nhiên phải trả có lẽ chỉ mới bắt đầu được hé lộ.