Senolytics: Lĩnh vực khoa học mới nổi giúp con người trẻ mãi không già

Suốt hàng thiên niên kỷ, trường sinh bất tử vẫn luôn là một chủ đề mê hoặc với con người. Nếu như trong quá khứ, chúng ta có những bậc đế vương muốn ướp xác để bất tử, uống thủy ngân để trường sinh. Thì ngày nay, tiến bộ khoa học công nghệ đã đưa những khát vọng đó từ niềm tin ấu trĩ trở lại thành một thực tế khả thi hơn rất nhiều.

Thay vì một viên thuốc giúp bạn bất tử, các nhà khoa học đang cố gắng tạo ra những viên thuốc có thể đẩy lùi quá trình lão hóa - một loại thuốc có thể ngăn chặn loãng xương, viêm khớp, suy giảm trí nhớ, thoái hóa hoàng điểm và ung thư.

Senolytics, y học chống lão hóa (chống lại các tế bào già hóa) hiện đang là một lĩnh vực mới nổi và rất được kỳ vọng. Nhiều bác sĩ lão khoa hàng đầu thế giới đã chứng minh phương thuốc chống lão hóa của họ hoạt động được trên động vật và hiện đang bắt đầu thử nghiệm lâm sàng trên người.

Nếu các nghiên cứu tiếp tục thành công như mong đợi, những người hiện đang ở độ tuổi trung niên có thể sẽ trở thành thế hệ người già đầu tiên hưởng lợi từ đó – họ sẽ trẻ và khỏe hơn, có được chất lượng cuộc sống tốt hơn và giảm sự phụ thuộc vào chăm sóc y tế.

Senolytics: Lĩnh vực khoa học mới nổi giúp con người trẻ mãi không già

Senolytics: Sống khỏe thay vì sống lâu

Trong lĩnh vực nghiên cứu tuổi thọ, hầu hết các nhà khoa học hiện nay đều quan tâm nhiều hơn đến việc kéo dài "healthspan" thay vì "lifespan". Điều đó có nghĩa là tuổi thọ không còn là mục tiêu tối thượng, thay vào đó, chất lượng cuộc sống bây giờ là điều quan trọng hơn.

Sẽ chẳng có nghĩa lý gì nếu bạn sống đến hơn 100 tuổi nhưng ốm yếu tới mức không tận hưởng được cuộc sống của mình. Chẳng phải sẽ tuyệt vời hơn nếu chúng ta già đi với ít bệnh tật hơn, ít đau đớn hơn và chất lượng cuộc sống tốt hơn sao?

Điều này sẽ không chỉ tốt cho chúng ta, mà còn là lợi ích cho cả nền kinh tế trong thời đại dân số già bùng nổ trên toàn thế giới. Theo Văn phòng Thống kê Quốc gia Anh, tuổi thọ trung bình ở Anh và xứ Wales đã tăng gần 25 tuổi trong vòng 100 năm qua.

Ước tính trong 50 năm tới, sẽ có thêm ít nhất 8,6 triệu người Anh trên 65 tuổi, tương đương dân số của cả thành phố London. Và đó sẽ là một gánh nặng thực sự lớn với ngành y tế nước này, khi những người già trên 65 tuổi chi tiêu y tế nhiều gấp đôi so với tuổi 30. Những người trên 85 tuổi còn tạo ra gánh nặng gấp năm lần.

"Lão hóa khỏe mạnh là một dự án lớn - nó có thể mang lại rất nhiều lợi ích, cho cả chính phủ và những bệnh nhân lớn tuổi", phó giáo sư, tiến sĩ Ming Xu đến từ Trung tâm Lão hóa của Đại học Connecticut cho biết.

Trong thực tế, lão hóa cũng là yếu tố nguy cơ lớn nhất gây ra hầu hết các bệnh mạn tính. Vì vậy, phòng thí nghiệm của tiến sĩ Xu đang đặt mục tiêu tìm ra những phương pháp để làm chậm quá trình lão hóa, đồng thời ngăn ngừa những căn bệnh này lại.

Một nhánh y học cực kỳ mới mà họ đang tham gia vào là nghiên cứu các tế bào già hóa - senescent cells là các tế bào bị lỗi theo nhiều cách khác nhau, và cũng chính là những tế bào đánh sập cơ thể của chúng ta khi tuổi già ập đến.

Những tế bào già hóa senescent còn được gọi là tế bào zombie, chúng là nguồn cơn tuổi già và cái chết của chúng ta

Những tế bào này còn được gọi là tế bào zombie, bởi chúng không chết khi lẽ ra phải chết. Tế bào già hóa nán lại trong cơ thể khi chúng ta già đi, tiếp tục sinh sôi nảy nở và giải phóng các chất gây viêm, biến các tế bào khỏe mạnh khác thành tế bào già hóa. Kết quả, chúng sẽ gây ra những tổn thương trên quy mô toàn cơ thể, đưa chúng ta đến cái chết không thể tránh khỏi.

Năm 2011, tiến sĩ Xu và các đồng nghiệp của mình trong một nhóm nghiên cứu tại Mayo Clinic đã đưa ra được một thủ thuật di truyền có thể để loại bỏ các tế bào già hóa, giúp cải thiện đáng kể sức khỏe và tuổi thọ cho những con chuột lão hóa sớm.

Năm 2016, cũng nhóm của ông đã lặp lại được kết quả thí nghiệm tương tự ở những con chuột già tự nhiên. Họ công bố một bức ảnh ấn tượng cho thấy hai con chuột được sinh ra trong cùng một lứa. Con chuột được can thiệp để loại bỏ các tế bào già hóa có lông cứng và bóng mượt hơn, trong khi người anh chị em của nó đã bị teo nhỏ lại, lông chuyển xám với những dấu hiệu tuổi tác rõ ràng.

Chỉ riêng bức ảnh này đã mang về hàng triệu USD từ các nhà đầu tư, bao gồm Jeff Bezos và nhà đồng sáng lập PayPal, Peter Thiel, những người đã nhìn thấy kết quả hứa hẹn của một thử nghiệm tương tự trên người.

Con chuột được can thiệp để loại bỏ các tế bào già hóa có lông cứng và bóng mượt hơn, trong khi người anh chị em của nó đã bị teo nhỏ lại, lông chuyển xám với những dấu hiệu tuổi tác rõ ràng.

Năm 2018, Kevin Perrott, chủ tịch Viện Chính sách Sức khỏe Toàn cầu cho biết đó là phản ứng chứng minh Thung lũng Silicon đã bắt đầu coi lão hóa là một vấn đề có thể giải quyết được, chỉ cần có "thời gian và đầy đủ các bước": "Quy mô lợi nhuận rất lớn. Nếu bạn có thể đưa bất cứ thứ gì như vậy ra thị trường, bạn sẽ nắm trong tay một thứ mà cả thế giới đều cần".

Tuy nhiên, thủ thuật di truyền được sử dụng để tiêu diệt các tế bào già hóa trên chuột hiện chưa phải là một biện pháp khả thi trên người, vì vậy một công ty mới có tên là Unity Biotech đã được thành lập để gây quỹ phát triển những loại thuốc có thể loại bỏ tế bào zombie một cách an toàn khỏi cơ thể.

Khó khăn đầu tiên đối với họ, cũng như bất kể nhà khoa học nào khác đang theo đuổi lĩnh vực senolytics, là phải xác định được chính xác những gì họ đang cố gắng điều trị. Để một loại thuốc được phê duyệt, nó phải được chứng minh là có hiệu quả trong điều trị bệnh; nhưng lão hóa là một quá trình tích hợp tự nhiên, từ một vấn đề cục bộ, nó liên quan đến sự xuống cấp phức tạp trên toàn bộ cơ thể.

Các thử nghiệm trong lĩnh vực senolytics ban đầu nhắm vào các tình trạng cụ thể như thoái hóa hoàng điểm liên quan đến tuổi tác, bệnh tăng nhãn áp và bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (bao gồm cả khí phế thũng). Hầu hết mới chỉ đang trong giai đoạn sơ khởi, sử dụng chuột thí nghiệm hoặc mô người trong các đĩa petri.

Chỉ tới tháng 2 vừa rồi, một thử nghiệm nhỏ trên người mới được thực hiện cho thấy sự cải thiện trên quãng đường mà bệnh nhân tham gia có thể đi lại sau khi dùng thuốc điều trị. Tiếp đó là một thử nghiệm tiền lâm sàng, trong đó các bệnh nhân viêm xương khớp được tiêm một loại thuốc chống lão hóa đã giảm được đau và cải thiện được chức năng khớp.

Mặc dù vậy, kết quả không thống nhất, các liều thuốc khác nhau đã cho kết quả khác nhau, nhưng ở liều cao nhất, các nhà khoa học lại không thu được lợi ích đáng kể.

Một viên thuốc chống lại lão hóa sẽ ra đời trong 5-12 năm nữa?

Hi vọng cuối cùng của các nhà khoa học là sẽ có một số loại thuốc chống lão hóa có khả năng nhắm vào các loại tế bào già hóa khác nhau.Nhưng hiện tại, cũng có những nghiên cứu đi ngược lại, kết hợp nhiều loại thuốc để cùng chống lại lão hóa, ví dụ như thuốc trị bệnh ung thư máu dasatinib và quercetin, một loại polyphenol phổ biến trong thực vật.

Đây là một lĩnh vực nghiên cứu cực kỳ mới, "giải thích tại sao có rất nhiều sự quan tâm đối với nó", Sebastian Grönke đến từ Viện Sinh học Lão hóa Max-Planck ở Cologne nói. Chống lão hóa cũng đặc biệt kích thích các nhà khoa học bởi nó có thể áp dụng cho những người rất già. Nó có thể giúp cả những người sắp chết.

Tiến sĩ Xu nói rằng, về mặt lý thuyết, các phương pháp điều trị trong lĩnh vực này không thể hiện tính kháng thuốc, vì tế bào già hóa không thể sinh sôi nảy nở. Thậm chí quan trọng hơn, có những bằng chứng cho thấy rằng bạn "không phải điều trị cho những bệnh nhân này mỗi ngày. Bạn chỉ cần điều trị cho họ một lần một tuần hoặc mỗi tháng một lần. Điều trị gián đoạn là quá đủ để có những lợi ích to lớn", ông nói.

Thuốc chống lão hóa cũng có thể góp một phần công sức trong việc giải quyết các căn bệnh khác. Tiến sĩ Xu phát hiện ra rằng béo phì có thể khiến các tế bào già hóa phát triển sớm. "Chúng tôi cũng thấy rằng việc làm sạch các tế bào già hóa giúp cải thiện độ nhạy cảm insulin. Vì vậy, các loại thuốc làm giảm tế bào già hóa không chỉ có tác dụng đối với sự lão hóa mà còn có ích với bệnh béo phì", ông nói.

Trong khi điều trị những con chuột béo phì bằng thuốc chống lão hóa, tiến sĩ Xu cũng nhận thấy rằng mức độ lo lắng của chúng cũng giảm xuống.

Phó giáo sư, Tiến sĩ Ming Xu đến từ Trung tâm Lão hóa của Đại học Connecticut

Và đây chưa phải là những tác dụng phụ có lợi duy nhất. Grönke nói rằng các tế bào già hóa là một phần quan trọng trong cơ thể bệnh nhân sau điều trị ung thư, chúng phát triển sau hóa xạ trị. Nếu có thể sử dụng thuốc chống lão hóa để giúp loại bỏ các tế bào bị hư hại này khi chúng lan rộng, tác dụng phụ của điều trị ung thư có thể được giảm bớt.

Trong các thí nghiệm của mình, tiến sĩ Xu thường sử dụng thuốc chống lão hóa cho những con chuột già ở độ tuổi tương đương 70 đến 80 tuổi ở người.

"Bạn sẽ không muốn dùng nó khi bạn còn trẻ, bởi khi đó sẽ không có tác dụng gì, thậm chí có thể có hại - nhưng bạn cũng sẽ không muốn để tới khi quá muộn. Khi nào bắt đầu dùng thuốc là một câu hỏi lớn và cần một dự án lớn kéo dài vài thập kỷ nữa thì chúng tôi mới có thể trả lời được", ông nói.

Nhưng tiến sĩ Xu đoán rằng tuổi điều trị lý tưởng của mỗi người đều khác. Các nhà nghiên cứu sẽ phát triển các xét nghiệm máu hoặc nước tiểu để giúp họ tìm ra con số. "Một số người già rất nhanh, và một số già rất chậm, vì vậy nó có thể dao động rất lớn", ông nói.

Vậy thì bây giờ, trong khi chờ đợi những phương thuốc kì diệu, chúng ta có thể làm gì để tự mình kiềm chế những suy nhược liên quan đến lão hóa?

Niềm hi vọng đầu tiên chúng ta có thể đặt vào là chế độ nhịn ăn cách quãng. Grönke nói rằng việc hạn chế calo có liên quan đến tác dụng chống lão hóa và một sức khỏe tốt hơn khi về già. Các thử nghiệm trên chuột cho thấy chúng có thể tăng 30-50% tuổi thọ nếu nhịn ăn cách quãng so với khi ăn bao nhiêu tùy thích.

Ngoài ra còn có một loại thức ăn được phát triển bởi bác sĩ lão khoa Valter Longo tại Đại học Nam California, bắt chước những tác động của việc nhịn ăn cách quãng, dành riêng cho những người quá yếu để bỏ bữa.

Grönke nói rằng việc hạn chế calo có liên quan đến tác dụng chống lão hóa và một sức khỏe tốt hơn khi về già.

Thứ hai, nguy cơ mắc bệnh lão hóa tăng lên khi bạn có lối sống ít vận động, nghiện rượu và chế độ ăn uống tệ hại. Grönke khuyến nghị bạn nên thực hành một lối sống lành mạnh, với chế độ ăn uống "giảm lượng protein động vật tiêu thụ - bạn vẫn có thể ăn thịt nhưng lý tưởng nhất chỉ nên ăn tối đa một tuần một lần".

Ông nói rằng đã có những bằng chứng tốt cho thấy chế độ ăn ít protein liên quan đến tuổi thọ kéo dài ở người. "Lý tưởng thì là protein nên đến từ rau chứ không phải từ thịt", Grönke nói.

Cuối cùng, giống như béo phì đã được chứng minh làm tăng số lượng tế bào già hóa trong mô, tập thể dục có thể làm giảm nó xuống, tiến sĩ Xu nói. Tuy nhiên, nghịch lý là những người già thường không thể tập thể dục tới một cường độ có thể đảo ngược lại sự lão hóa của họ.

Niềm hi vọng khi đó vẫn tập trung vào các loại thuốc chống lão hóa trong tương lai. Nhưng tương lai đó là bao giờ và khi nào? Tiến sĩ Xu cho rằng sẽ mất khoảng 5 đến 12 năm: "Về mặt lý thuyết, tôi có thể tự tin về điều đó".

Nếu những dự đoán của ông ấy trở thành sự thật, thể hệ những người trung niên hiện tại có thể trở thành những người già đầu tiên hưởng lợi từ những viên thuốc làm chậm quá trình lão hóa.

Tham khảo Theguardian