Sự thật ngỡ ngàng: Đến Chihuahua cũng mang dòng máu "sói" trong mình

Trong nhiều thập kỷ, con người vẫn tin rằng chó và sói đã tách biệt hoàn toàn sau khi quá trình thuần hóa diễn ra từ hàng chục nghìn năm trước. Chó được xem là loài vật hiền lành, dễ mến và gần gũi hơn rất nhiều so với hình ảnh mạnh mẽ, hoang dã và đôi khi bị gán cho vẻ ngoài dữ dội của sói. 

Thế nhưng một nghiên cứu mới công bố trên tạp chí PNAS đang khiến cộng đồng khoa học phải nhìn nhận lại toàn bộ câu chuyện tiến hóa của loài chó. Bởi lẽ, theo phân tích di truyền học ở quy mô lớn nhất từ trước đến nay, gần như mọi giống chó hiện đại đều mang trong mình dấu vết DNA của chó sói, dù tỷ lệ khác nhau giữa từng dòng giống. Từ những giống chó to lớn như husky, ngao Tây Tạng hay các loài chó kéo xe ở Bắc cực, cho đến những chú Chihuahua bé xíu tưởng chừng hoàn toàn tách biệt khỏi tổ tiên hoang dã, tất cả đều còn sót lại ít nhiều di sản di truyền từ loài sói.

Nghiên cứu được thực hiện bởi nhóm các nhà khoa học thuộc Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Hoa Kỳ, Viện Smithsonian và Đại học California, Davis. Trong nỗ lực tái dựng lại lịch sử di truyền của loài chó, họ đã phân tích 2.693 bộ gen của chó và sói, bao gồm cả những mẫu vật cổ đại. 

Kết quả cho thấy 64 phần trăm giống chó hiện nay có các đoạn ADN rõ ràng có nguồn gốc từ loài sói. Điều này đồng nghĩa quá trình giao phối giữa chó đã thuần hóa và sói hoang không chỉ xảy ra một lần trong quá khứ mà diễn ra lặp lại nhiều lần trong hàng nghìn năm, thậm chí kéo dài cho đến thời hiện đại.

Theo Audrey Lin, nhà nghiên cứu sau tiến sĩ tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Hoa Kỳ và là đồng tác giả của công trình, phát hiện này đi ngược lại quan điểm vốn được cho là đúng trong giới khoa học suốt nhiều năm. Bà cho biết các nhà nghiên cứu từng tin rằng bộ gen của chó hiện đại phải tách biệt rõ ràng với sói, bởi một loài động vật thuần hóa không thể giữ quá nhiều đặc điểm di truyền từ tổ tiên hoang dã. 

Tuy nhiên, khi xem xét kỹ cấu trúc gen của hàng ngàn cá thể, nhóm nghiên cứu phát hiện dấu vết loài sói vẫn tồn tại trong hầu hết các giống chó, kể cả những loài đã trải qua quá trình thuần hóa sâu rộng và lai tạo có chủ đích như Chihuahua.

Để đạt được kết luận này, nhóm của Lin đã áp dụng các thuật toán tính toán tiên tiến vốn được phát triển để nghiên cứu di truyền quần thể người. Phân tích cho thấy những đoạn ADN có nguồn gốc từ sói ở chó thường rất ngắn, phản ánh các sự kiện lai tạo cổ xưa xảy ra cách đây khoảng một nghìn thế hệ.

Trong khi đó, ở những quần thể sói hiện đại, các đoạn ADN có nguồn gốc từ chó lại dài hơn, cho thấy sự giao phối diễn ra chỉ vài trăm năm gần đây. Nguyên nhân phần nào đến từ việc các quần thể sói bị chia cắt do hoạt động săn bắn và suy giảm môi trường sống. Một số con sói cái đơn độc bị tách khỏi đàn có thể đã giao phối với chó hoang hoặc chó nhà đi lạc, tạo ra các thế hệ lai mới mang dấu vết di truyền hỗn hợp.

Kết quả nghiên cứu cũng chỉ ra mức độ tổ tiên sói khác nhau tùy thuộc công dụng và đặc điểm của từng giống chó. Những loài chó lao động như chó kéo xe, chó săn, chó chăn gia súc hay chó hoang bản địa thường mang tỉ lệ ADN sói cao hơn. Một số giống được lai tạo có chủ đích trong thế kỷ 20 như chó sói Tiệp Khắc hay chó sói Saarloos thậm chí có tới 40 phần trăm nguồn gốc từ sói. 

Trong khi đó, những giống chó nhỏ, hiền lành và hướng nhiều vào vai trò thú cưng như poodle, pug hay Chihuahua lại chỉ còn giữ lại lượng rất nhỏ ADN sói, có khi chỉ còn 0,2 phần trăm. Tuy nhiên, theo Lin, ngay cả con số nhỏ ấy vẫn đủ để thể hiện di sản tổ tiên sâu xa trong đặc điểm hành vi của chúng. Bà hài hước chia sẻ rằng bất cứ ai từng nuôi Chihuahua có lẽ đều hiểu cảm giác một chú chó nhỏ xíu nhưng lại tỏ ra mạnh mẽ và quyết liệt không kém gì loài sói.

Không chỉ dừng lại ở việc giải thích nguồn gốc tiến hóa, nghiên cứu còn cho thấy các đoạn ADN có nguồn gốc từ sói có thể đóng vai trò quan trọng trong khả năng thích nghi của loài chó. Một ví dụ điển hình là giống ngao Tây Tạng sống ở độ cao lớn và thiếu oxy. Chúng mang biến thể gen EPAS1, cũng được tìm thấy ở loài sói Tây Tạng, cho phép cơ thể hoạt động tốt trong điều kiện không khí loãng. 

Ở nhiều quần thể chó bản địa tại Âu Á và châu Phi, các gen thụ thể khứu giác có nguồn gốc từ sói có thể đã giúp chúng nhạy bén hơn trong việc tìm kiếm thức ăn, đặc biệt trong những môi trường khắc nghiệt nơi chúng phải dựa vào rác thải hoặc xác động vật để sinh tồn.

Nhóm nghiên cứu cũng cố gắng đối chiếu những mô tả tính cách phổ biến của từng giống chó với mức độ tổ tiên sói trong bộ gen. Những giống chó có ít ADN sói hơn thường được mô tả là thân thiện, dễ huấn luyện và hợp tác tốt. 

Ngược lại, các giống có mức tổ tiên sói cao hơn lại thường được đặc trưng bởi sự độc lập, cảnh giác với người lạ và thậm chí có tính lãnh thổ mạnh. Logan Kistler, đồng tác giả nghiên cứu, cho biết mặc dù những mô tả này mang tính văn hóa và không phải chuẩn đo lường khoa học, chúng vẫn gợi mở mối liên hệ thú vị giữa lịch sử di truyền cổ đại và hành vi của chó hiện đại.

Xuyên suốt hàng chục nghìn năm đồng hành với con người, loài chó không chỉ được định hình bởi hoạt động thuần hóa và lai tạo của con người mà còn bởi chính quá trình tương tác tự nhiên với sói hoang. Khi con người di cư qua các lục địa, chó đi cùng họ, đôi khi gặp và giao phối với các quần thể sói địa phương. 

Những mảnh ADN sói nhỏ dần được truyền qua nhiều thế hệ, lan rộng trong các dòng giống chó khác nhau. Dù ngày nay con người đã tạo ra hàng trăm giống chó với ngoại hình đa dạng, từ những con chó ngao cao lớn đến những chú dachshund ngắn ngủn, dấu ấn của tổ tiên hoang dã vẫn không biến mất hoàn toàn. 

Theo Kistler, điều này chứng minh bộ gen của chó có khả năng tiếp nhận và dung hòa ADN của sói mà vẫn giữ được bản sắc và hành vi đặc trưng của loài vật gần gũi nhất với con người.

Nghiên cứu mới mở ra hướng hiểu biết sâu sắc hơn về cách mà quá trình thuần hóa không phải là một đường thẳng cắt đứt hoàn toàn khỏi tự nhiên, mà là một hành trình đan xen giữa ảnh hưởng của con người và môi trường hoang dã. 

Dù đã trở thành bạn đồng hành trung thành, thích nghi với cuộc sống đô thị và những tiêu chuẩn giống hiện đại, trong mỗi chú chó vẫn có một phần rất nhỏ nhưng không thể chối bỏ của loài sói cổ đại, thứ đã góp phần tạo nên khả năng sinh tồn, giác quan nhạy bén và bản năng mà con người ngày nay vẫn nhận ra trong nhiều tình huống.

Nói cách khác, ngay cả khi một chú chó đang nằm cuộn tròn trong lòng chủ, đôi mắt lim dim và bộ lông mềm mại, thì sâu thẳm trong bộ gen của nó, một phần của tổ tiên hoang dã vẫn đang tiếp tục kể câu chuyện tiến hóa kéo dài hàng chục nghìn năm. Chó là bạn của con người, nhưng sói đã, đang và vẫn sẽ là bóng hình không thể tách rời trong lịch sử của loài động vật đặc biệt này.