Tại sao chúng ta nổi da gà khi sợ hãi hoặc xúc động?

Mỗi khi nghe một bản nhạc khiến tim bạn thổn thức, xem một cảnh phim kinh dị đến thót tim, hay chỉ đơn giản là khi cơn gió lạnh bất chợt lướt qua, bạn có thể cảm nhận rõ ràng từng sợi lông trên cánh tay mình dựng đứng. 

Hiện tượng "nổi da gà" ấy dường như rất quen thuộc, nhưng ít ai biết rằng đó là một phản xạ nguyên thủy đã tồn tại trong cơ thể con người hàng triệu năm, có liên quan chặt chẽ đến cơ chế sinh tồn của tổ tiên và đến nay vẫn còn được bảo tồn gần như nguyên vẹn.

Theo các nhà khoa học, nổi da gà hay còn gọi là "phản xạ dựng lông" xảy ra khi những cơ nhỏ li ti nằm bên dưới da, được gọi là cơ dựng lông, co lại. Các cơ này được điều khiển bởi hệ thần kinh thực vật, hệ thống chịu trách nhiệm cho phản ứng "chiến đấu hay bỏ chạy" (fight or flight). 

Khi bị kích thích, chẳng hạn bởi sợ hãi, xúc động mạnh hoặc thay đổi nhiệt độ, các tế bào thần kinh gửi tín hiệu đến các cơ dựng lông khiến chúng co rút, kéo nang lông dựng thẳng đứng và hình thành những nốt nhỏ trên bề mặt da.

Dấu tích tiến hóa còn sót lại

Ở các loài động vật có lông dày, phản ứng này có ý nghĩa sinh tồn rất lớn. Khi gặp nguy hiểm, lớp lông dựng đứng giúp chúng trông to lớn và đáng sợ hơn trong mắt kẻ thù. Khi trời lạnh, lớp lông này giữ lại một lớp không khí mỏng sát da, giúp cách nhiệt và giữ ấm cơ thể. 

Ở con người, vốn đã mất đi phần lớn lớp lông bao phủ thì hiện tượng nổi da gà không còn tác dụng rõ ràng như vậy, nhưng nó vẫn là một phần của phản xạ tự nhiên được thừa hưởng từ tổ tiên.

Jonathan McPhetlis, nhà nghiên cứu tại Đại học Durham (Anh), cho biết: "Chúng ta luôn nổi da gà, chỉ là phần lớn thời gian không nhận ra. Con người không giỏi trong việc cảm nhận những thay đổi nhỏ trong cơ thể mình". Nói cách khác, phản xạ này diễn ra thường xuyên hơn ta tưởng, chỉ là không đủ mạnh để ta cảm nhận rõ.

Khi cảm xúc cũng khiến da dựng đứng

Nổi da gà không chỉ là phản ứng với lạnh hay sợ hãi. Nó còn xuất hiện khi con người bị tác động mạnh bởi âm nhạc, nghệ thuật hoặc những trải nghiệm xúc động sâu sắc. Đó có thể là khoảnh khắc bạn nghe một dàn hợp xướng cất lên đoạn cao trào, hay khi chứng kiến một cảnh tượng cảm động.

Khi ấy, hệ thần kinh tự chủ kích hoạt giải phóng adrenaline, giống như trong tình huống nguy hiểm. Đối với não bộ, việc chứng kiến một kẻ sát nhân trong phim kinh dị hay nghe một bản giao hưởng hoành tráng đều là những "tín hiệu kích thích mạnh", đủ để khơi dậy phản ứng sinh lý tương tự. 

Chính vì thế, cảm giác "rùng mình", "ớn lạnh sống lưng" hay "nổi da gà vì xúc động" thực chất có cùng cơ chế sinh học.

McPhetlis lý giải: "Dù là khi xem phim kinh dị, nghe nhạc hay gặp thời tiết lạnh, tín hiệu thần kinh được truyền đi đều mang ý nghĩa giống nhau, cơ thể đang nhận diện một mối đe dọa hoặc sự thay đổi đột ngột trong môi trường và cần thích ứng".

Da: Cơ quan cảm nhận tinh vi hơn ta tưởng

Làn da không chỉ là một tấm "áo giáp" bảo vệ cơ thể, mà còn là một cơ quan năng động, liên tục thay đổi. Nó có thể co giãn, dày lên, mỏng đi hoặc điều chỉnh lông để duy trì nhiệt độ ổn định. Mạng lưới thần kinh phức tạp trong da phản ứng với đủ loại thông tin từ môi trường, giúp con người cảm nhận được cả những biến động nhỏ nhất.

Thú vị hơn, nghiên cứu cho thấy nổi da gà không chỉ xảy ra tại chỗ. Khi một vùng da bị lạnh đột ngột, ví dụ bạn đặt túi đá lên đùi, cơ thể có thể phản ứng bằng cách thay đổi nhiệt độ da ở các khu vực khác, do hệ thần kinh gửi tín hiệu điều hòa trên phạm vi rộng. Tuy nhiên, hiện tượng nổi da gà do ngứa hoặc kích ứng cục bộ thì thường khu trú tại chỗ.

"Rùng mình" và "nổi da gà", hai cảm giác không hoàn toàn giống nhau

Một trong những khó khăn lớn của các nhà khoa học là phân biệt giữa nổi da gà, phản ứng sinh lý có thể quan sát được và cảm giác "rùng mình" (hay còn gọi là frisson), vốn mang tính chủ quan hơn.

Frisson thường được mô tả là cảm giác ớn lạnh, râm ran chạy dọc sống lưng hoặc lan khắp cơ thể, thường xuất hiện khi ta nghe nhạc mạnh mẽ, xem cảnh tượng xúc động hoặc trải nghiệm nghệ thuật gây ấn tượng sâu sắc. Tuy nhiên, không phải lúc nào frisson cũng đi kèm với nổi da gà. "Khoảng một nửa số người cảm thấy rùng mình mà không hề xuất hiện nổi da gà", McPhetlis nói.

Trong khi nổi da gà là kết quả của sự co thắt cơ dựng lông, một phản ứng vật lý có thể ghi nhận được thì cảm giác frisson dường như liên quan nhiều hơn đến phản ứng của hệ thần kinh trung ương, cụ thể là sự kích hoạt của vùng não liên quan đến cảm xúc, ký ức và phần thưởng.

Ngày nay, nổi da gà dường như không còn mang ý nghĩa sinh tồn, nhưng nó vẫn phản ánh sự tiến hóa kỳ diệu của cơ thể con người. Mỗi khi ta nổi da gà, đó là dấu hiệu cho thấy hệ thần kinh tự chủ vẫn hoạt động nhịp nhàng, giúp cơ thể phản ứng với thế giới xung quanh, dù là trong cơn sợ hãi, một bản nhạc lay động lòng người hay một cơn gió heo may đầu mùa.

Từ một phản xạ giúp tổ tiên giữ ấm và đe dọa kẻ thù, nổi da gà ngày nay trở thành một "ngôn ngữ cảm xúc", nơi cơ thể phản chiếu trung thực những rung động sâu kín nhất của tâm hồn. Và nếu một ngày nào đó bạn bất chợt rùng mình giữa bản nhạc yêu thích, hãy mỉm cười bởi đó chính là cách cơ thể nhắc bạn rằng mình vẫn còn biết cảm nhận, rung động và sống trọn với từng khoảnh khắc.