Tại sao hàng loạt CEO phương Tây đến thăm các nhà máy Trung Quốc rồi trở về trong hoảng hốt?

Jim Farley, CEO của Ford, trở về từ Trung Quốc với vẻ mặt hoảng hốt. "Đó là điều đáng kinh ngạc nhất tôi từng thấy," ông thừa nhận sau chuyến thăm hàng loạt nhà máy ở đất nước tỷ dân. Những gì Farley chứng kiến không chỉ là xe hơi với phần mềm tự lái hay công nghệ nhận diện khuôn mặt, mà là một cuộc cách mạng công nghiệp sản xuất đang diễn ra với tốc độ chóng mặt.

"Chi phí và chất lượng xe của họ vượt xa những gì tôi thấy ở phương Tây," Farley cảnh báo. "Chúng ta đang trong cuộc cạnh tranh toàn cầu với Trung Quốc, không chỉ với xe điện. Nếu thua cuộc này, Ford sẽ không có tương lai."

Ông Farley không phải người duy nhất bị sốc. Andrew Forrest, một tỷ phú khai khoáng Australia, kể lại trải nghiệm đáng kinh ngạc của mình: "Tôi có thể đưa bạn đến những nhà máy nơi bạn sẽ đi dọc theo băng chuyền khổng lồ. Máy móc trồi lên từ sàn và bắt đầu lắp ráp. Sau khoảng 800-900 mét, một chiếc xe tải lăn ra. Không có con người nào - tất cả đều là robot."

Greg Jackson, CEO của công ty năng lượng Anh Octopus, mô tả những "nhà máy tối" khổng lồ nơi robot làm việc một mình đến mức không cần bật đèn cho con người. "Chúng tôi thăm một nhà máy tối sản xuất số lượng điện thoại khủng khiếp. Quy trình tự động hóa đến mức không có công nhân sản xuất, chỉ một số ít người đảm bảo nhà máy hoạt động," Jackson nhớ lại.

Đây là một Trung Quốc hoàn toàn khác với hình ảnh "Made in China" giá rẻ mà nhiều người phương Tây vẫn nghĩ. Thay vào đó, quốc gia này đang dẫn đầu trong các công nghệ cao như xe điện, pin, tấm năng lượng mặt trời, tuabin gió, drone và robot tiên tiến.

Động lực đằng sau sự chuyển đổi này nằm ở chính sách "jiqi huanren" - thay thế con người bằng máy móc. Chính quyền địa phương cung cấp giảm thuế lớn, hoàn trả một phần năm chi phí mua robot công nghiệp cho doanh nghiệp. Kết quả là ấn tượng: từ 189.000 robot năm 2014, Trung Quốc nay có hơn 2 triệu robot công nghiệp.

Con số này còn ấn tượng hơn khi so sánh quốc tế. Năm ngoái, Trung Quốc thêm 295.000 robot mới, trong khi Đức chỉ có 27.000, Mỹ 34.000 và Anh vỏn vẹn 2.500. Ngay cả khi tính theo mật độ, Trung Quốc có 567 robot cho mỗi 10.000 công nhân sản xuất, vượt xa Đức với 449, Mỹ với 307 và Anh chỉ có 104.

Rian Whitton, chuyên gia tại Bismarck Analysis, cho rằng ngoài tham vọng thống trị các ngành công nghiệp tương lai, Trung Quốc còn muốn giảm thiểu tác động của dân số già hóa. "Họ muốn tự động hóa không phải để tăng lợi nhuận như phương Tây nghĩ, mà để bù đắp suy giảm dân số và đạt lợi thế cạnh tranh," Whitton giải thích.

Sự kết hợp giữa công nghệ tiên tiến và sản lượng khổng lồ đang gây áp lực nghiêm trọng cho các thương hiệu phương Tây. Dấu hiệu rõ nhất là trên đường phố, nơi xe điện và hybrid Trung Quốc đang chiếm thị phần ngày càng lớn. Tại Anh, BYD từ Thâm Quyến tăng doanh số gấp 10 lần trong tháng 9, vượt qua các thương hiệu lâu đời như Mini, Renault và Land Rover.

Mike Hawes, CEO Hiệp hội Nhà sản xuất và Thương mại Ô tô, nhận xét: "Điều ấn tượng nhất về ngành ô tô của họ là tốc độ vận hành. Họ có thể phát triển và thực hiện các mẫu xe trong nửa thời gian so với hầu hết nhà sản xuất châu Âu."

Sander Tordoir từ Trung tâm Cải cách châu Âu cảnh báo rằng châu Âu và Anh phải tăng cường triển khai robot nếu muốn theo kịp Trung Quốc. "Robot, nếu được triển khai tốt, có thể nâng cao năng suất đáng kể. Nếu Trung Quốc cực kỳ giỏi về điều này, chúng ta nên cố gắng bắt kịp," ông nói.

Tuy nhiên, thành tích của Anh về robot rất kém. Năm ngoái, số robot mới giảm 35%. Whitton cho rằng thay vì duy trì các nhà máy thép và ô tô lỗi thời, chính phủ nên khuyến khích tạo việc làm công nghệ cao mới. "Tôi thấy chính phủ chi hàng tỷ bảng mỗi năm cho những thứ đầu cơ như hydrogen xanh, nhưng tại sao không dành 5 tỷ bảng mỗi năm cho thiết bị vốn?" ông đặt câu hỏi.

Một điều nghịch lý là các quốc gia tự động hóa nhiều hơn trong làn sóng "cú sốc Trung Quốc" đầu tiên của những năm 2000 đã giữ được nhiều việc làm công nghiệp hơn. "Mọi người nói nhiều về việc tự động hóa sẽ dẫn đến mất việc làm," Whitton nói. "Nhưng thực tế, mất việc làm sẽ tập trung ở các quốc gia không tự động hóa."

Nói cách khác, thất bại trong hiện đại hóa gần như chắc chắn sẽ dẫn đến nhiều nhà máy tối hơn ở phương Tây - nhưng là loại nhà máy tối không có bất kỳ hoạt động sản xuất nào.