Tại sao những người nông dân châu Phi lại vẽ mắt lên mông của bò?

Những con bò được vẽ mắt trên mông sống ở Botswana, nằm ở miền nam châu Phi và là một quốc gia không giáp biển với những vùng đồng cỏ rộng lớn. Đồng bằng Okavango của Botswana và những nơi khác là nơi sinh sống của nhiều loại động vật hoang dã, bao gồm sư tử, báo, báo gêpa, linh cẩu, chó hoang châu Phi và các loài ăn thịt khác sống trong các công viên quốc gia.

Ngành chăn nuôi ở địa phương tương đối phát triển, thu nhập từ chăn nuôi chiếm khoảng 80% tổng thu nhập nông nghiệp, trong đó quan trọng nhất là chăn nuôi gia súc. Tuy nhiên, các loài thú ăn thịt sống ở rìa vườn quốc gia không chỉ săn linh dương đầu bò và linh dương trên đồng cỏ mà chúng còn để ý đến cả gia súc sống trong hàng rào bên ngoài vườn quốc gia.

Theo cuộc điều tra dân số năm ngoái của Cục Thống kê Botswana, số lượng vật nuôi ở nước này đã giảm từ 2,5 triệu con năm 2011 xuống còn 1,7 triệu con vào năm 2015, nhiều con trong số đã trở thành con mồi của các loài ăn thịt.

Khi một kẻ săn mồi tìm thấy một đàn gia súc do người nông dân nuôi, việc đó giống như nhìn thấy những tảng thịt di động có thể vồ lấy một cách dễ dàng, xét cho cùng thì so với những loài động vật hoang dã bên ngoài, khả năng trốn thoát của những con vật nuôi do con người nuôi không tốt lắm. 

Người nông dân đương nhiên không vui khi thấy gia súc của mình bị ăn thịt nên sẽ tìm mọi cách để tiêu diệt những kẻ săn mồi này. Có người chọn cách bắn thú săn mồi bằng vũ khí, có người chọn cách đầu độc, thậm chí có người còn dùng giáo để săn đuổi chúng. Mặc dù việc săn bắn động vật hoang dã là bất hợp pháp ở Botswana nhưng một số người vẫn chọn mạo hiểm thực hiện hành động đó để bảo vệ đàn gia súc của mình. 

Để bảo vệ quyền lợi của nông dân và các loài săn mồi như sư tử, Neil Jordan, nhà nghiên cứu tại Đại học New South Wales (UNSW), đã nảy ra ý tưởng vẽ mắt lên mông bò để xua đuổi những kẻ săn mồi.

Người ta nói rằng Neil nảy ra ý tưởng này vì trong một chuyến đi thực tế, anh nhìn thấy một con sư tử đang rình rập một con linh dương trong gần 30 phút, nhưng nó đã đột ngột bỏ theo dõi khi con linh dương quay đầu lại và nhìn thấy con sư tử. Neil nghĩ có thể chính ánh mắt của linh dương đã cứu mạng nó. Vì vậy, nếu bạn vẽ một đôi mắt trên mông của một con vật, bạn có thể xua đuổi một con sư tử mà không cần nhìn lại không?

Thành thật mà nói, bản thân Neil ban đầu không mấy tin tưởng vào phương pháp có vẻ kỳ lạ này nên vào năm 2015, Neil đã chọn tiến hành một thí nghiệm sơ bộ quy mô nhỏ tại một trang trại ở rìa khu bảo tồn động vật hoang dã ở phía bắc Botswana.

Đầu tiên anh ấy chuẩn bị một mẫu "mắt", sau đó chỉ vẽ mẫu và dán lên mông con bò. Đồng thời, anh cũng chuẩn bị vòng cổ gia súc có gắn GPS để theo dõi vị trí của đàn gia súc và dễ dàng biết được chúng có bị săn hay không.

Sau đó, anh đã vẽ mắt lên mông của 23 con bò, trong khi 39 con bò còn lại sẽ không được vẽ lên mông để làm đối chứng.

Sau đó, những con bò được thả ra khỏi chuồng và gọi về sau một khoảng thời gian tìm kiếm dựa trên GPS. Kết quả là không phải tất cả những con bò đều có thể sống sót trở về. Ba trong số những con bò không được vẽ mắt ở mông đã bị sư tử giết, nhưng tất cả những con bò được vẽ mắt ở mông đều ổn và tất cả chúng đều trở về nhà an toàn.

Kết quả này khiến các nhà nghiên cứu tin rằng việc vẽ mắt lên mông bò có thể hữu ích trong việc đề phòng những kẻ săn mồi hoang dã. Do đó, Neil đã huy động được 6.323 USD vào năm 2016 (dự kiến là 4.510 USD, nhiều hơn 30% so với dự kiến) dưới dạng quỹ thử nghiệm và bắt đầu thử nghiệm chính thức.

Anh ấy dự định vẽ mắt lên mông bò trên diện rộng tại các trang trại địa phương và anh ấy cũng đặt cho dự án một cái tên rất công nghệ: i-cows.

Thí nghiệm kéo dài 4 năm. Các nhà nghiên cứu đã vẽ mắt trên mông của 683 con bò, dấu chéo trên mông của 543 con bò và không có gì trên mông của 835 con bò còn lại để làm đối chứng. Có thể thấy, phương pháp thực nghiệm vẫn như trước nhưng quy mô lớn hơn và thời gian dài hơn nên dữ liệu thu được có độ tin cậy cao hơn.

Trong 4 năm, không có con bò nào được vẽ mắt trên mông bị những kẻ săn mồi hoang dã giết chết; tuy nhiên có 4 con bò có hình dấu chéo trên mông và 15 con không được vẽ gì trên mông đã thiệt mạng. Kết quả của thí nghiệm này vẫn rất rõ ràng: vẽ mắt vào mông thực sự có vai trò rất tốt trong việc bảo vệ “sự an toàn của gia súc”.

Trên thực tế, những kẻ săn mồi hoang dã của châu Phi là sư tử, báo gêpa hay các loài săn mồi khác thường dựa vào sự phục kích và tấn công bất ngờ để săn mồi. Sư tử có thể linh hoạt hơn và thỉnh thoảng sẽ lao thẳng vào con mồi. Ngược lại, báo săn đi một mình sẽ hoàn toàn sử dụng chiến thuật săn mồi phục kích và ẩn mình trong đám cỏ trước khi đi săn.

Trong hầu hết các trường hợp, kẻ săn mồi dựa vào các cuộc tấn công bất ngờ để tăng tỷ lệ thành công. Nếu bị con mồi nhìn thấy, chúng có khả năng sẽ từ bỏ việc săn mồi. Bởi vì một khi bị nhìn thấy, con mồi sẽ bỏ chạy ngay lập tức, dù kẻ săn mồi vẫn có thể đuổi kịp nhưng việc mất đi cơ hội tốt nhất để tấn công cũng đồng nghĩa với việc xác suất thất bại sẽ tăng lên rất nhiều. Ngoài ra, quá trình săn mồi cần rất nhiều năng lượng thể chất, nếu bắt được con mồi, chúng có thể có một bữa ăn no và bổ sung thể lực. Nếu không bắt được con mồi, nỗ lực của chúng sẽ vô ích. Bằng cách này, việc tấn công chính xác và hiệu quả là rất quan trọng đối với những kẻ săn mồi hoang dã.

Vẽ mắt trên mông bò có tác dụng báo hiệu cho những kẻ săn mồi tiềm năng rằng chúng đã được phát hiện, do đó ngăn chặn chúng khỏi các cuộc tấn công tiếp theo. Phương pháp này được gọi là "theo dõi răn đe". Đó là lý do tại sao việc vẽ mắt lên mông bò lại có ích - ánh nhìn của đôi mắt cho sư tử biết rằng nó có thể thất bại khi cố săn con mồi đó.

Nghiên cứu này đã được xuất bản trên tạp chí Nature Communications Biology.