Thước phim đầu tiên trong lịch sử ghi lại cảnh gấu Bắc Cực dắt con rời hang ngủ đông: Trông rất đáng yêu, nhưng các nhà khoa học cho biết đó là một điềm báo chẳng lành

Trong một nghiên cứu mới đăng trên tạp chí Quản lý Động vật Hoang dã Thế giới, một nhóm các nhà khoa học Na Uy đã công bố những thước phim đầu tiên trong lịch sử ghi lại được cảnh một con gấu trắng Bắc Cực dắt 3 con non rời khỏi tổ ngủ đông.

Những con gấu non mới chỉ 2 tháng tuổi, nặng khoảng gần 10 kg, bò lũn chũn theo mẹ băng qua những ngọn đồi tuyết ở Bắc Cực.

Khung cảnh này chưa từng được ghi lại trước đây, bởi gấu Bắc Cực thường giấu vị trí đào hang của chúng rất kỹ. Việc tìm ra đúng những chiếc hang, ẩn sâu trong lòng tuyết, và có một con gấu Bắc Cực cái đang mang thai gần như là bất khả thi.

Thước phim này là một trong những kết quả của nghiên cứu kéo dài gần 10 năm của các nhà khoa học ở Bắc Cực, trong đó họ đã phải ăn dầm ở dề tại đây, tìm và đeo vòng cổ phát tín hiệu GPS cho những con gấu cái mà họ bắt gặp. 

Vào mùa đông, các nhà khoa học sẽ phải cuốc bộ lần theo tín hiệu GPS để xem những con gấu đào hang ở đâu. Một camera timelapse sẽ được lắp ở gần cửa hang để canh chừng suốt mùa đông, cho khoảnh khắc con gấu rời ổ. 

Công việc lúc này là chờ đợi, giống như xé túi mù. Bởi họ không biết con gấu có đẻ con trong hang hay không? Phải đến tận mùa xuân năm ngoái, lần đầu tiên, các nhà khoa học mới may mắn bắt được khoảnh khắc kỳ diệu đó.

Khi họ kiểm tra đoạn phim timelapse kéo dài tới hơn 2 tháng ở một trong 13 chiếc hang được đánh dấu, một con gấu mẹ đã xuất hiện cùng với 3 đứa con bé nhỏ của mình. Đó là một ngày ấm áp, ngập tràn ánh nắng và những con gấu non này lần đầu được bước ra khỏi ổ.

Khung cảnh hết sức ấn tượng đã khiến các nhà khoa học phải nín thở. Nhưng sau giây phút vui mừng ngắn ngủi ấy, họ ngay lập tức chuyển sang lo lắng khi nhìn vào thời điểm mà video được quay.

Đó rõ ràng là một điềm báo chẳng lành, cho số phận của 3 con gấu non, và cho cả hành tinh.

Theo dõi gấu trắng Bắc Cực mang thai giống như xé một chiếc túi mù

Để trả lời cho câu hỏi: Tại sao một thước phim có thể khiến các nhà khoa học lo lắng đến vậy, chúng ta phải quay ngược lại thời gian để tìm hiểu về tập tính sinh sản của gấu Bắc Cực.

Những chú gấu con bước ra khỏi hang vào mùa xuân năm ngoái, thực chất đã được thụ thai trên băng biển vào tận mùa hè năm trước đó. 

Khoảng tháng 3 đến tháng 5 hằng năm là mùa giao phối của gấu Bắc Cực. Những con gấu đực sẽ chủ động đi tìm gấu cái, và khi tìm được, chúng sẽ tán tỉnh bạn tình tiềm năng của mình bằng cách đi xung quanh để bảo vệ chúng.

Khoảng thời gian tán tỉnh này thường kéo dài vài ngày, cho đến khi con gái chịu gấu đực. Chúng sẽ ăn ở với nhau trong khoảng 2 tuần, ngủ cùng nhau và liên tục giao phối.

Điều đặc biệt là gấu trắng có tính cạnh tranh bạn tình cực kỳ cao. Chúng không chỉ đánh nhau để giành lấy một con cái trong mùa giao phối, mà ngay cả khi một cặp gấu đã giao phối thành công và ăn ở với nhau trong hang, vẫn sẽ có những con gấu đực khác đến tấn công hang của chúng, hòng "đập chậu cướp hoa".

Trong một số trường hợp, cặp gấu sẽ cùng nhau bỏ trốn sang một chiếc hang khác. Nhưng nếu cuộc đụng độ xảy ra, và con gấu đực mới đến chiến thắng con gấu đực trước đó, nó sẽ tiếp tục giao phối với con cái, ăn ở với nó và … chuẩn bị sẵn sàng cho trận chiến tiếp theo, với một con đực khác nữa có thể tới.

Một con gấu Bắc Cực cái vì vậy có thể giao phối với nhiều gấu đực trong cùng một mùa, và một lứa gấu con đẻ ra có thể có nhiều người cha.

Khi mùa giao phối kết thúc, thường là vào tháng 5, những con gấu đực sẽ bỏ ổ. Chúng thể hiện mình chỉ là những kẻ lang chạ, một người cha vô trách nhiệm khi để lại con gấu cái một mình chuẩn bị cho công cuộc làm mẹ đơn thân.

Công việc hết sức vất vả. Bởi chỉ trong 5 tháng, gấu mẹ sẽ phải tự mình kiếm ăn, tích trữ mỡ trong suốt mùa thu và cuối cùng là đào một chiếc hang mới để chuẩn bị cho kế hoạch nhảy ổ.

Một điều kỳ lạ trong thai kỳ của gấu trắng Bắc Cực, đó là mặc dù chúng đã giao phối từ tháng 3, nhưng phôi trong bụng phải đến tận tháng 9 mới bắt đầu phát triển. Tiến hóa đã trang bị cho gấu trắng Bắc Cực khả năng đình chỉ thai kỳ này, để chúng không phải mang một cái bụng to đi tìm kiếm thức ăn trong suốt mùa thu.

Đây là lý do tại sao các nhà khoa học không thể biết chính xác một con gấu có mang thai hay không, trước khi chúng đào hang. Việc theo dõi những con gấu này cũng giống với xé một chiếc túi mù.

Nỗ lực kéo dài gần 10 năm để có được thước phim lịch sử

Nghiên cứu mới công bố trên tạp chí Quản lý Động vật Hoang dã được thực hiện bởi các nhà khoa học đến từ Viện nghiên cứu Cực Bắc của Na Uy. Trong đó, họ đã tới Svalbard, một quần đảo nằm giữa đất liền Na Uy và Bắc Cực để theo dõi quần thể gấu trắng tại đây trong suốt gần 10 năm.

Để tìm ra được chính xác vị trí những con gấu đào hang vào mùa đông, các nhà khoa học đã gắn cho chúng những chiếc vòng cổ có khả năng phát tín hiệu GPS. Vòng cổ cũng chứa cảm biến nhiệt độ và một cảm biến con quay hồi chuyển cho phép các nhà khoa học biết được môi trường mà con gấu đang ở, thân nhiệt cũng như mức độ hoạt động của chúng.

Dựa vào các thông tin này, họ đã sàng lọc ra 13 mẫu dữ liệu cho thấy những con gấu có khả năng mang thai lớn nhất. Các nhà khoa học đã đi bộ lần theo dấu vết GPS của 13 con gấu cái này ở vùng núi Svalbard, tới tận cửa hang của chúng và đặt các camera timelapse tua nhanh thời gian ở đây.

Công việc được thực hiện từ năm 2016 đến tận năm 2023. Sau đó, họ tiếp tục phải dành ra hơn 1 năm để thu hồi các camera, xem lại toàn bộ video quay được và sàng lọc các đoạn phim có giá trị.

Kết quả cho thấy gấu Bắc Cực chỉ xuất hiện trong 9/13 địa điểm được gắn camera. Tổng cộng 178 lượt ra vào hang của gấu đã được ghi nhận. Những con gấu lười nhất chỉ ra khỏi hang 2 lần/tháng. Trong khi con gấu chăm chỉ nhất chui ra chui vào tới 68 lần.

Chủ yếu gấu trắng chỉ ra khỏi hang vào ban ngày. Chỉ có 6% số lần chui ra vào ban đêm được ghi nhận. Và trong một thước phim được ghi nhận vào tháng 3 năm 2024, các nhà khoa học bất ngờ nhìn thấy một con gấu mẹ ra khỏi hang và dắt theo 3 đứa con của mình.

Đây là lần đầu tiên khung cảnh này được quay lại, cung cấp cho họ một cơ hội nghiên cứu hành vi trưởng thành của gấu con sớm nhất và rõ ràng nhất.

Những con gấu con được cho là chỉ mới 2 tháng tuổi và nặng chưa tới 10 kg. Chúng lũn chũn chạy theo mẹ và luôn duy trì một khoảng cách dưới 2 mét so với mẹ của mình. Cứ 10 lần gấu mẹ ra khỏi hang thì có 4 lần chúng dắt theo con.

Thời gian của những chuyến du hí đó kéo dài trung bình 27 phút, ngắn nhất là dưới 1 phút và dài nhất lên tới gần 8 tiếng đồng hồ. Đa số các chuyến đi này, 77%, chỉ được thực hiện trong phạm vi 40 mét xung quanh miệng hang ngủ đông.

Các nhà khoa học cho biết nhiệt độ là yếu tố quyết định chính đến việc gấu mẹ có dắt con ra khỏi hang hay không. Vào những ngày xuân càng ấm áp, gấu trắng Bắc Cực càng có khả năng dẫn con rời hang.

Nhưng khi nhìn vào thời điểm mà video được quay và đối chiếu lại với hành vi rời hang của quần thể gấu bắc cực ở quần đảo Svalbard được ghi nhận trước đây, các nhà khoa học đã nhận ra một điều đáng lo ngại.

Một điềm báo chẳng lành

Nằm sâu vài mét trong lòng tuyết, với một nửa chìm vào băng biển hoặc đất cứng, hang của gấu trắng là một trong những kiến trúc kỳ vĩ nhất của thế giới động vật khi nói đến công năng sử dụng của chúng.

Rộng trung bình chỉ 3 mét vuông, được đào một cách vụng về bằng "bàn tay gấu", những chiếc hang này chỉ chứa vừa một con gấu trắng Bắc Cực trưởng thành và thêm một vài ngăn trống cho kế hoạch mang thai của chúng. 

Trong suốt hàng triệu năm, những chiếc hang này đã là nơi mà gấu trắng sử dụng để chống trọi với mùa đông – 40 độ bên ngoài Bắc Cực.

Khi tuyết rơi dày, cửa hang sẽ bị lấp hoàn toàn ở độ sâu tới 2 mét. Phía trên trần hang, gấu Bắc Cực sẽ chỉ để lại một lỗ thông khí duy nhất, khiến việc phát hiện ra nơi trú ẩn này bằng mắt thường là bất khả thi với mọi kẻ thù của gấu trắng.

Một trong những thiên địch của gấu trắng, trớ trêu thay lại là chính gấu trắng. Những con gấu đực hung hăng được cho là có thể giết chết gấu non của một con đực khác để kết thúc quá trình làm mẹ của con gấu cái, đưa nó trở lại trạng thái sẵn sàng giao phối.

Sau đó, gấu trắng lại gặp loài người, những con khỉ lớn tới từ phương nam ấm áp đã tiến hóa để tiêu biến bộ lông dày dặn của mình. Muốn sống ở Cực Bắc, "những con khỉ này" trở nên thèm khát bộ da và lông của gấu Bắc Cực, coi chúng như một phương tiện sinh tồn không thể thiếu.

Hang vì vậy là một nơi trú ẩn an toàn cho những con gấu, đặc biệt là gấu mẹ đang nuôi con, và với chính những con gấu con vừa mới đẻ. Đối với những con gấu còn non nớt này, chỉ riêng thời tiết Bắc Cực đã có thể giết chết chúng.

Như đã nói, gấu Bắc Cực cái mang thai 9 tháng, nhưng vì chúng thường đình chỉ thai kỳ cho tới khi đào hang xong, thai nhi chỉ phát triển trong bụng mẹ được 2 tháng trước khi đẻ. Một con gấu non ra đời chỉ nặng 600 gam và có kích thước bằng một lon nước ngọt.

Chúng chưa có lông nên không có cách nào để chống trọi với nhiệt độ khắc nghiệt của Cực Bắc, ngoại trừ việc phải ở trong hang và áp sát người vào mẹ mình. Trong khoảng thời gian này, sữa mẹ là nguồn thức ăn duy nhất của gấu Bắc Cực con.

May mắn thay, gấu Bắc Cực là loài có sữa giàu dinh dưỡng nhất hành tinh. Trong đó có chứa tới 31% chất béo, thứ có thể giúp gấu Bắc Cực con tăng kích thước lên gấp 20 lần chỉ trong vòng 12 tuần.

Tưởng tượng nếu đó là con người, một đứa trẻ sinh ra nặng 3 cân có thể tăng lên 60 cân chỉ trong vòng 3 tháng.

Chỉ khi đạt tới mức cân nặng này, tích đủ chất béo và mọc đủ lông dày, gấu Bắc Cực con mới sẵn sàng rời khỏi hang.

Đây chính là điểm mà các nhà khoa học Na Uy lo lắng. Các quan sát trong quần thể gấu trắng Bắc Cực ở Svalbard, từ năm 1972 đến năm 2010, cho thấy những con gấu con thường đợi sau 3 tháng tuổi mới rời hang, nghĩa là sang tận tháng 4.

Nhưng những con gấu con mà họ quay được trong video mới nhất đã rời hang từ tháng 3, nghĩa là sớm hơn tới 1 tháng. "Đây là một giai đoạn cực kỳ dễ tổn thương với gấu trắng Bắc Cực con", các nhà khoa học cho biết.

Những con gấu non rời hang sớm hơn có thể thực sự chưa sẵn sàng cho việc đó.

Thống kê cho thấy chỉ có 50% gấu Bắc Cực non có thể sống qua 1 năm đầu đời. Càng rời tổ sớm, khả năng sinh tồn của gấu non càng thấp. Vì vậy, trong khi bạn thấy 3 con gấu con đi theo mẹ trong video kể trên, sẽ chỉ có 1 hoặc 2 con còn sống đến thời điểm sau khi nghiên cứu được công bố.

Nhưng tại sao gấu Bắc Cực mẹ lại đẩy con mình vào một tình huống hiểm nghèo như vậy?

Bắc Cực đang nóng lên gấp 4-7 lần so với phần còn lại của Trái Đất, ở đó sẽ sớm không còn băng

Các nhà khoa học cho biết việc gấu Bắc Cực con rời tổ ngày càng sớm có thể là một hậu quả của tình trạng biến đổi khí hậu. So với thời kỳ tiền công nghiệp, nhiệt độ của Trái Đất vào năm ngoái đã cao hơn 1,5 độ C. Trung bình, hành tinh của chúng ta đang ấm lên 0,18 độ C sau mỗi một thập kỷ.

Nhưng tốc độ ấm lên của riêng Bắc Cực, thậm chí, còn nhanh hơn toàn bộ phần còn lại của hành tinh. Một nghiên cứu trên tạp chí Communications Earth & Environment cho biết từ năm 1979 đến nay, các khu vực thuộc vòng Bắc Cực của Trái Đất đã ấm lên 3,3 độ C.

Tốc độ tăng nhiệt là 0,75 độ C sau mỗi 10 năm, nhanh hơn gấp 4 lần so với phần còn lại của Trái Đất. 

Ở một số khu vực, bao gồm quần đảo Svalbard, nơi những con gấu trắng Bắc Cực trong nghiên cứu này đào hang, nền nhiệt đã tăng nhanh gấp 7 lần, ở ngưỡng 1,25 độ C sau mỗi 10 năm.

Lý do những khu vực này tăng nhiệt nhanh hơn phần còn lại của hành tinh là do hiện tượng băng tan. Khi Bắc Cực ấm dần lên, băng vào mùa xuân sẽ tan sớm hơn và nhiều hơn. Băng tan nhiều hơn đồng nghĩa với việc mặt đất ở Bắc Cực sẽ hấp thụ nhiều nhiệt từ Mặt Trời hơn, do băng biển đóng vai trò phản xạ ánh sáng và nhiệt trở lại khí quyển.

Điều này tạo thành một vòng lặp dương, nhiệt độ tăng, băng tan, nhiệt độ lại càng tăng và băng lại càng tan. Các dữ liệu vệ tinh theo dõi diện tích băng ở Bắc Cực từ năm 1978 cho thấy, mỗi năm, mức băng biển ở Bắc lại giảm 1,24%.

Một nghiên cứu trên tạp chí Nature Communication dự doán với tốc độ băng tan và nóng lên như hiện nay, Bắc Cực sẽ sớm phải đối mặt với một mùa hè không băng, sớm nhất vào tháng 9 năm 2027 và muộn nhất vào năm 2047.

Thời gian tối đa mà băng biển có thể biến mất là 53 ngày liên tiếp. Và con số này sẽ liên tục tăng lên trong các mùa hè tiếp theo khi Bắc Cực không còn băng.

Điều này cộng với nhiệt độ ấm lên sẽ trực tiếp đe dọa đến các quần thể động vật ở Cực Bắc, bao gồm gấu trắng. Việc những con gấu trắng dắt con rời tổ sớm hơn có thể là một phản ứng với quá trình tăng nhiệt độ này.

Kể từ giữa thập niên 1979, nhiệt độ ở Svalbard đã tăng 6,25 độ C, những con gấu trắng mẹ có thể đang nhầm rằng mùa hè đến sớm hơn, do đó, chúng đã dẫn con của mình rời tổ sớm hơn từ 2 tuần – 1 tháng.

Hậu quả của điều đó có thể là gì?

Các nhà khoa học cho biết việc gấu rời tổ sớm có thể làm giảm tỷ lệ sống sót của gấu Bắc Cực con. Hiện tại, tỷ lệ này là 50/50, với chỉ khoảng một nửa số gấu Bắc Cực non sống tới năm 1 tuổi. 

Nhưng nếu những con gấu tiếp tục rời tổ sớm, do nhầm tưởng rằng mùa hè đang đến sớm, chúng có thể ra ngoài mà chưa được chuẩn bị sẵn sàng, với cơ thể nhỏ hơn, lớp mỡ mỏng hơn và bộ lông thưa thớt hơn.

Nếu như trước đây gấu trắng cần 3 tháng để tương đối cứng cáp và rời hang, thì bây giờ, tuổi của chúng đã giảm xuống còn 2 tháng- 2 tháng rưỡi. Bạn có thể tưởng tượng điều đó giống với ép một đứa trẻ 4 tuổi đi học lớp 1 và bắt chúng 12 tuổi phải thi vào đại học.

Phát hiện mới của các nhà khoa học Na Uy về hành vi gấu trắng rời ổ là một lời cảnh báo cho vấn đề biến đổi khí hậu đang diễn ra mạnh mẽ khắp thế giới. Vì nhiệt độ ở Cực Bắc tăng nhanh hơn so với phần còn lại của hành tinh, nó sẽ là một cỗ máy tua nhanh thời gian cho thấy biến đổi khí hậu có thể tác động đến quần thể động vật như thế nào.

Những con gấu Bắc Cực này mang theo một điềm báo, cho thấy các loài động vật có thể đang không thích nghi kịp với sự tăng tốc của biến đổi khí hậu mà con người gây ra bằng hoặc động công nghiệp của mình trong vài trăm năm trở lại đây. 

"Ngoài ra, sự nóng lên nhanh chóng của Bắc Cực cũng có nghĩa là các khu vực hang ổ trên cạn ngày càng dễ bị con người xâm lấn (ví dụ: thăm dò dầu khí, hoạt động công nghiệp, giải trí), trong khi tình trạng mất băng biển liên tục làm tăng tỷ lệ gấu trắng làm hang ổ trên cạn", các nhà khoa học viết.

"Hiện tượng gấu rời hang là một chỉ số quan trọng trong việc theo dõi quần thể, vì tầm quan trọng của nó đối với sự phát triển và khả năng sống sót sau này của gấu con. 

Do đó, việc xác định và hiểu chính xác các mô hình trong hành vi hang ổ là một phần không thể thiếu để dự đoán phản ứng của gấu trắng Bắc Cực, với sự thay đổi môi trường đang diễn ra, giúp chúng ta chủ động quản lý môi trường hang ổ cho chúng, cũng như giảm khả năng tương tác giữa người và gấu Bắc Cực trong tương lai".