Trung Quốc đưa robot "xâm chiếm" nhà máy, công nhân hoang mang giữa 2 lựa chọn: Quy phục hay tự kết thúc?

Robot thay thế con người

Ngồi quanh một cỗ máy đang chạy vù vù ở tầng trên của nhà máy Zongwei tại Tô Châu, một nhóm kỹ sư đang thử nghiệm thế hệ thiết bị sản xuất tiếp theo của Trung Quốc.

Họ là một trong số nhiều nhóm nghiên cứu và phát triển trên khắp Trung Quốc đang chạy đua để giải quyết một trong những thách thức lớn nhất mà 6 triệu nhà sản xuất của nước này phải đối mặt: làm thế nào để duy trì khả năng cạnh tranh khi chi phí lao động tăng trong khi dân số trong độ tuổi lao động giảm.

Không giống như các dây chuyền cơ khí truyền thống với guồng quay không đổi, dây chuyền nhà máy tự động của Zongwei luân chuyển sản phẩm với tốc độ và hướng khác nhau giữa các trạm làm việc dọc theo hệ thống băng tải đệm từ.

Nhóm tuyên bố sẽ giảm đáng kể thời gian sản xuất và coi China Tobacco, nhà sản xuất xe điện BYD và các nhà cung ứng của Apple là Foxconn và Luxshare là khách hàng chính.

Quan trọng hơn, Zongwei đang phát triển công nghệ thuộc phạm trù "sản xuất thông minh", bao gồm cả việc sử dụng robot để thay thế sức lao động của con người.

Theo FT, Trung Quốc lâu nay đã chấp nhận "cuộc cách mạng robot" như một cách để giải quyết tình trạng thiếu hụt lao động, cung cấp các khoản giảm thuế và trợ cấp để khuyến khích đầu tư và mua sắm. Tuy nhiên, thành công vẫn sẽ phụ thuộc vào yếu tố con người — cụ thể là liệu lực lượng lao động còn lại có đủ kỹ năng để xử lý những cỗ máy tinh vi này hay không.

Trung Quốc đã trở thành thị trường robot công nghiệp lớn nhất thế giới. Năm ngoái, nước này đã lắp đặt hơn 276.000 robot, chiếm hơn một nửa tổng số robot toàn cầu, theo Liên đoàn Robot quốc tế.

Trước đây, các công ty Trung Quốc nhập khẩu hầu hết robot từ Nhật Bản, Đức và Mỹ. Nhưng hiện nay, họ đã thay thế bằng các mẫu trong nước thường được bán với giá chỉ bằng một phần nhỏ so với các đối thủ nước ngoài.

Điều này giúp giảm chi phí nhưng vấn đề đặt ra là phải đào tạo lực lượng lao động để sử dụng. Máy móc phức tạp đòi hỏi kiến thức chuyên môn kỹ thuật, bao gồm các kỹ năng kỹ thuật để sửa chữa các bộ phận bị hỏng và hiểu biết về phần mềm quản lý máy móc.

Ngành sản xuất của Trung Quốc phụ thuộc rất nhiều vào gần 300 triệu công nhân nhập cư, những người rời bỏ vùng nông thôn đến các vùng ven biển đô thị hóa để tìm kiếm việc làm trong nhà máy được trả lương cao.

Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng những người lao động di cư này có nhiều khả năng bị thay thế bởi robot. "Nơi nào áp dụng robot nhiều hơn, dòng người lao động từ các khu vực di cư đó sẽ giảm", Osea Giuntella, phó giáo sư kinh tế tại Đại học Pittsburgh cho biết.

Người lao động di cư giờ đây có xu hướng lựa chọn các công việc trong lĩnh vực dịch vụ, chẳng hạn như giao đồ ăn. Theo số liệu thống kê chính thức, vào năm 2023, 28% người lao động di cư làm việc trong ngành sản xuất trong khi có 54% làm việc trong ngành dịch vụ, thường được trả lương thấp hơn.

Những người trong ngành cho rằng robot chỉ đơn giản là đang đảm nhiệm những công việc mà ngày càng nhiều công nhân đang tránh né. Henry Han, chủ tịch của ABB Robotics China, cho biết robot "khéo léo đảm nhiệm những công việc nhàm chán, bẩn thỉu và nhiều rủi ro vốn khó tuyển dụng".

Thay đổi hoặc nghỉ hưu

Để thay thế con người bằng robot, vấn đề đặt ra là cần phải đào tạo những công nhân lành nghề còn lại về máy móc mới.

Phó tổng giám đốc của Zongwei, Jack Xu, cho biết công ty cử các nhóm kỹ sư đến lắp đặt sản phẩm và hướng dẫn khách hàng cách sử dụng phần mềm vận hành dây chuyền nhà máy.

"Chúng tôi tự xây dựng phần mềm," ông nói. "Nó phải cực kỳ dễ sử dụng. Khách hàng không có nhiều thời gian để học những điều mới từ nhà cung cấp, vì vậy, nếu không biết cách sử dụng, họ sẽ luôn gọi cho nhà cung cấp".

Xu nói thêm rằng sự cạnh tranh khốc liệt ở Trung Quốc dẫn đến khách hàng yêu cầu dịch vụ sau bán hàng thực tế hơn, tạo ra động lực mạnh mẽ để tạo ra máy móc dễ vận hành và tránh chi phí cử kỹ sư ra nước ngoài.

Ví dụ, Tusk Robots, một công ty có trụ sở tại Quảng Châu chuyên sản xuất máy móc tự động có thể di chuyển pallet quanh nhà kho và nhà máy — thay thế xe nâng do con người vận hành — đang tích cực tham gia vào việc đào tạo cho khách hàng.

Michael Zhang, đồng sáng lập Tusk, cho biết khách hàng đầu tiên của công ty tại Trung Quốc, tập đoàn kỹ thuật Đức Bosch, đã mua gần 30 robot cho nhà máy sản xuất phụ tùng ô tô tại Tây An và có thể thay thế hơn 50 công nhân đang vận hành xe nâng.

Tusk có một đội ngũ kỹ sư chuyên cử đến các khách hàng lớn và một mạng lưới các nhà phân phối có chuyên môn về kỹ thuật để phục vụ các khách hàng nhỏ hơn, với chương trình đào tạo kéo dài khoảng hai tuần.

Trong khi một số quốc gia coi xu hướng tự động hóa ngày càng tăng là mối đe dọa đối với việc làm ổn định, các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc coi đây là công cụ đảm bảo quốc gia này vẫn là điểm đến cạnh tranh về sản xuất.

Trong khi đó, theo báo cáo của NBER, người lao động đã phản ứng bằng cách nghỉ hưu sớm hoặc tham gia đào tạo kỹ thuật để có được lợi thế cạnh tranh so với máy móc.

"Người ta cho rằng nền kinh tế đang thay đổi và người lao động phải đưa ra quyết định dứt khoát: học thêm những cái mới để tồn tại hoặc nghỉ hưu", Giuntella cho biết.