Trước iPhone, đã có Apple II: Cỗ máy mở ra kỷ nguyên điện toán cá nhân

Sự kiện này không chỉ đánh dấu bước ngoặt trong hành trình của công ty non trẻ Apple, mà còn mở ra một kỷ nguyên mới cho ngành điện toán: kỷ nguyên mà máy tính không còn là công cụ dành riêng cho giới chuyên gia hay quân đội, mà trở thành thiết bị có thể xuất hiện trong mọi gia đình.

Khi máy tính bước ra khỏi phòng thí nghiệm

Trước Apple II, máy tính cá nhân thường là những cỗ máy thô sơ, đòi hỏi người dùng phải có kiến thức lập trình chuyên sâu. Đa phần chúng là các bộ kit lắp ráp thủ công, như Altair 8800 (1975), không có màn hình, không bàn phím tích hợp, và chỉ giao tiếp qua các công tắc cơ học. Đó là một thế giới khô khan, xa lạ với số đông người dùng phổ thông.

Sự xuất hiện của Apple II đã thay đổi hoàn toàn cuộc chơi. Đây là một trong những chiếc máy tính cá nhân đầu tiên được sản xuất hoàn chỉnh, đóng hộp chuyên nghiệp, có thể cắm điện và sử dụng ngay sau khi mở hộp, không cần lắp ráp thủ công hay gõ dòng lệnh phức tạp.

Apple II do Steve Wozniak thiết kế phần cứng và Steve Jobs chịu trách nhiệm về thiết kế công nghiệp, tiếp thị và tầm nhìn sản phẩm. Máy sở hữu bộ vi xử lý MOS 6502 tốc độ 1 MHz, bộ nhớ RAM mặc định 4 KB (có thể nâng cấp lên đến 64 KB), hỗ trợ hiển thị đồ họa màu, điều cực kỳ hiếm vào thời điểm đó. Máy được tích hợp ngôn ngữ lập trình BASIC trong ROM, giúp người dùng dễ dàng tiếp cận và viết phần mềm.

Nhưng điểm đột phá lớn nhất chính là khả năng mở rộng: Apple II có 8 khe cắm mở rộng (expansion slots), cho phép người dùng và các nhà phát triển bên thứ ba có thể thêm ổ đĩa mềm, card mạng, bộ điều khiển máy in... từ đó hình thành nên một hệ sinh thái phần cứng – phần mềm năng động và phát triển vượt bậc.

Thành công ngoài mong đợi và cú hích cho Apple

Ngay từ khi ra mắt, Apple II đã thu hút sự chú ý lớn từ cộng đồng công nghệ và người tiêu dùng. Với mức giá khởi điểm 1.298 USD (tương đương khoảng 6.600 USD ngày nay nếu điều chỉnh theo lạm phát), đây không phải là sản phẩm rẻ, nhưng lại được xem là “món hời” nhờ khả năng xử lý mạnh, giao diện thân thiện và thiết kế hiện đại.

Điểm bùng nổ thật sự đến vào năm 1979 khi công ty phần mềm VisiCorp phát hành chương trình bảng tính VisiCalc dành riêng cho Apple II.

VisiCalc nhanh chóng trở thành "ứng dụng sát thủ" đầu tiên trong lịch sử máy tính, một phần mềm có giá trị thực tế cao đến mức khiến nhiều doanh nghiệp sẵn sàng mua cả máy tính chỉ để dùng nó.

Apple II từ đó bước chân vào các văn phòng kế toán, ngân hàng, trường học và gia đình trung lưu, biến máy tính cá nhân thành công cụ thiết yếu chứ không chỉ là món đồ chơi của dân mê công nghệ.

Tính đến giữa thập niên 1980, Apple đã bán được hơn 5 triệu chiếc Apple II - con số ấn tượng trong bối cảnh thị trường máy tính cá nhân vẫn còn non trẻ. Dòng máy này được duy trì sản xuất và cập nhật đến tận năm 1993, trở thành một trong những dòng máy tính có vòng đời dài nhất lịch sử.

Apple II và di sản để lại

Apple II không chỉ là một sản phẩm công nghệ, mà là biểu tượng của một tầm nhìn: đưa máy tính đến với từng cá nhân. Trong khi IBM, DEC hay HP vẫn mải mê theo đuổi thị trường doanh nghiệp và thiết bị chuyên dụng, Apple (với hai chàng trai trẻ mới ngoài 20 tuổi) đã nhìn thấy tiềm năng to lớn trong việc dân chủ hóa điện toán.

Di sản của Apple II không dừng lại ở thành công tài chính. Nó tạo tiền đề để Apple phát triển những sản phẩm kế tiếp như Macintosh (1984), và sau đó là các thiết bị mang tính cách mạng như iPod, iPhone, iPad.

Quan trọng hơn cả, Apple II đã đặt nền móng cho cách chúng ta nhìn nhận và sử dụng máy tính cá nhân: như một công cụ sáng tạo, giáo dục, làm việc và giải trí.

Khi Apple II được “hồi sinh” trong lòng người hâm mộ

Ngày nay, dù đã bị thời gian bỏ lại phía sau, Apple II vẫn sống mãi trong lòng giới yêu công nghệ. Hàng loạt bảo tàng, triển lãm công nghệ tại Mỹ và châu Âu vẫn trưng bày nguyên mẫu Apple II hoạt động tốt.

Các diễn đàn retro computing (máy tính cổ điển) vẫn thường xuyên trao đổi, chia sẻ phần mềm, phụ kiện, cách phục chế Apple II.

Một số nhà phát triển độc lập còn sáng tạo ra các trò chơi mới cho nền tảng Apple II, hoặc chuyển các tựa game cổ điển như Prince of Persia , Lode Runner … lên hệ thống 8-bit này, như một cách tri ân lịch sử.

Sự thành công của Apple II gợi nhắc một chân lý vẫn còn nguyên giá trị đến ngày nay: Công nghệ chỉ trở nên vĩ đại khi nó dễ tiếp cận và mang lại giá trị thực tế cho người dùng phổ thông. Việc Apple tập trung vào trải nghiệm người dùng, thiết kế đẹp mắt, tính năng dễ hiểu nhưng mạnh mẽ (từ Apple II cho đến iPhone ngày nay) là minh chứng rõ nét cho chiến lược “nghĩ khác biệt” mà họ luôn theo đuổi.

Tại Việt Nam, dù Apple II chưa từng được phân phối chính thức vào thập niên 1980 do điều kiện kinh tế, nhưng những câu chuyện về máy tính 8-bit vẫn truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ lập trình viên, kỹ sư công nghệ. Ngày nay, nhiều trường đại học trong nước đã đưa nội dung về các hệ thống máy tính cổ điển vào giảng dạy như một phần trong lịch sử phát triển ngành CNTT.