Vì sao Mỹ khao khát thâu tóm TikTok: Thuật toán hiểu bạn hơn Facebook mà không cần bạn bè chính là lý do

Thuật toán gợi ý nội dung của TikTok một lần nữa trở thành tâm điểm chú ý sau khi ByteDance - chủ sở hữu Trung Quốc của ứng dụng - ký thỏa thuận ràng buộc để chuyển giao quyền kiểm soát hoạt động TikTok tại Mỹ cho các nhà đầu tư Mỹ và toàn cầu, bao gồm công ty điện toán đám mây Oracle.

Tuy nhiên, điều khiến giới quan sát ngạc nhiên không phải việc thỏa thuận được ký kết, mà là việc quyền sở hữu thuật toán - được coi là "viên ngọc quý" của TikTok - vẫn còn trong vùng mơ hồ. Vậy điều gì làm cho thuật toán này trở nên đặc biệt đến mức ByteDance từng tuyên bố thà đóng cửa ứng dụng tại Mỹ còn hơn bán nó?

TikTok nắm bắt sở thích người dùng như thế nào?

Câu trả lời nằm ở cách TikTok hiểu người dùng theo một hướng hoàn toàn khác biệt so với các nền tảng mạng xã hội truyền thống như Facebook hay Instagram. Trong khi Meta xây dựng thuật toán dựa trên "social graph" - tức là mạng lưới quan hệ bạn bè và những người bạn theo dõi - các giám đốc TikTok khẳng định thuật toán của họ hoạt động dựa trên "interest signals" hay tín hiệu sở thích.

Đây là sự khác biệt cốt lõi giải thích tại sao TikTok có thể gợi ý nội dung phù hợp ngay cả khi bạn không có bất kỳ người bạn nào trên nền tảng.

Facebook và Instagram hoạt động theo nguyên lý: bạn sẽ thích những gì bạn bè của bạn thích. TikTok đảo ngược logic này: bạn sẽ thích những gì phù hợp với sở thích của bạn, bất kể ai tạo ra nó hay ai đang xem nó. Đây là lý do tại sao khi bạn mở TikTok lần đầu tiên mà chưa theo dõi ai, ứng dụng vẫn có thể nhanh chóng điều chỉnh để hiển thị nội dung bạn thích chỉ sau vài lượt vuốt.

Các nhà phân tích cho rằng không chỉ là thuật toán, mà là cách chúng hoạt động với định dạng video ngắn đã làm TikTok thành công toàn cầu. Định dạng video ngắn cho phép thuật toán TikTok trở nên năng động hơn nhiều và thậm chí có khả năng theo dõi những thay đổi trong sở thích của người dùng theo thời gian.

Điều đặc biệt là thuật toán có thể đi đến mức độ chi tiết như những gì người dùng có thể thích trong một khoảng thời gian nhất định trong ngày - ví dụ bạn có thể thích xem video nấu ăn vào buổi trưa nhưng lại thích video hài kịch vào lúc 11 giờ đêm.

Một nghiên cứu do các nhà nghiên cứu từ Mỹ và Đức công bố năm ngoái đã phát hiện ra điều thú vị: thuật toán TikTok "khai thác sở thích người dùng trong 30% đến 50% video gợi ý" sau khi kiểm tra dữ liệu từ 347 người dùng TikTok và 5 bot tự động. Điều này có nghĩa là từ 50% đến 70% video bạn xem trên TikTok thực ra nằm ngoài sở thích đã biết của bạn.

Tại sao TikTok lại làm vậy? Các nhà nghiên cứu giải thích trong bài báo "TikTok and the Art of Personalization" rằng thuật toán chọn gợi ý một số lượng lớn video khám phá nhằm hai mục đích: suy luận tốt hơn sở thích người dùng hoặc tối đa hóa khả năng giữ chân người dùng bằng cách gợi ý nhiều video nằm ngoài sở thích đã biết.

Đây chính là nghệ thuật cá nhân hóa - không chỉ cho bạn những gì bạn biết mình thích, mà còn giúp bạn khám phá những thứ bạn chưa biết mình sẽ thích.

Lợi thế của người đi đầu

TikTok cũng có lợi thế từ việc được xây dựng cho thiết bị di động ngay từ đầu, thay vì phải điều chỉnh giao diện từ màn hình máy tính như các nền tảng đối thủ. Việc gia nhập sớm vào thị trường video ngắn cũng mang lại lợi thế lớn cho người đi trước. Instagram của Meta không ra mắt Reels cho đến năm 2020 trong khi YouTube của Alphabet ra mắt Shorts vào năm 2021 - cả hai đều tụt hậu TikTok nhiều năm về dữ liệu và kinh nghiệm phát triển sản phẩm.

Chính sức mạnh của thuật toán này giải thích tại sao Mỹ khao khát thâu tóm TikTok. Rush Doshi, người từng phục vụ tại Hội đồng An ninh Quốc gia dưới Tổng thống Joe Biden, đặt câu hỏi trên mạng xã hội X rằng không rõ liệu thuật toán đã được chuyển giao, cấp phép hay vẫn thuộc sở hữu và kiểm soát bởi công ty mẹ tại Trung Quốc, với Oracle chỉ cung cấp "giám sát". Đây là câu hỏi then chốt vì thuật toán được coi là cốt lõi cho thành công toàn cầu của TikTok.

Theo thỏa thuận được công bố, ByteDance sẽ duy trì quyền sở hữu hoạt động kinh doanh TikTok tại Mỹ nhưng nhường quyền kiểm soát dữ liệu, nội dung và thuật toán của ứng dụng cho liên doanh.

Liên doanh sẽ xử lý dữ liệu người dùng Mỹ và thuật toán, trong khi một bộ phận riêng vẫn thuộc sở hữu hoàn toàn của ByteDance sẽ kiểm soát các hoạt động kinh doanh tạo doanh thu như thương mại điện tử và quảng cáo. Thực thể TikTok Mỹ do ByteDance kiểm soát sẽ là thực thể tạo doanh thu, trong khi liên doanh mới sẽ nhận một phần doanh thu cho các dịch vụ công nghệ và dữ liệu.

Tuy nhiên, vẫn còn một rào cản pháp lý lớn. Bắc Kinh đã thay đổi luật xuất khẩu năm 2020, cho phép chính phủ Trung Quốc có quyền phê duyệt bất kỳ xuất khẩu thuật toán và mã nguồn nào. Điều này thêm một lớp phức tạp cho bất kỳ nỗ lực bán hoặc tách ứng dụng Mỹ. Chính phủ Trung Quốc chưa tuyên bố lập trường về thỏa thuận đã ký, khiến tương lai của thuật toán - viên ngọc quý này - vẫn còn trong vùng mơ hồ.