Xác ướp 5.300 năm tuổi trong băng tiết lộ chế độ ăn khoa học của người cổ đại

Vào năm 1991, khi một nhóm người leo núi đường dài băng qua khu vực dãy Alps miền đông nước Ý, họ phát hiện ra một xác chết được bảo quản trong băng. Ban đầu, xác chết được nghi ngờ là một người xấu số trong vùng. Nhưng khi phân tích niên đại, kết quả giật mình cho thấy nó đã hơn 5.300 năm tuổi.

Thi thể được gọi là Người Băng Ötzi, đặt theo tên thung lũng nó được phát hiện. Đó là một người đàn ông tầm 40-53 tuổi, đã sống ở thời kỳ đồ đồng vào khoảng 3.300 năm trước Công Nguyên.

Một giả thuyết cho rằng Ötzi đã bị giết chết bởi những người đi săn cùng, khi một mũi tên được tìm thấy sau lưng anh ta nhưng cán của nó đã bị rút ra ngoài. Trên tay người thợ săn cũng có một vết thương bằng dao. Phân tích DNA các vết máu dính lại hiện trường cho thấy nhóm thợ săn này có tổng cộng 4 người nữa.

Xác ướp 5.300 năm tuổi trong băng tiết lộ chế độ ăn khoa học của người cổ đại

 Thế nhưng, kịch bản một vụ ám sát không phải là điều duy nhất các nhà khoa học tìm ra. Quan trọng hơn, với việc được bảo quản hoàn hảo trong lớp băng dày qua hàng ngàn năm, Ötzi là một cơ hội tuyệt vời cho các nhà khoa học tái hiện lại cuộc sống của những người cổ đại, với những bằng chứng xác thực nhất.

Nó cho thấy sự tồn tại của những hình xăm từ thời kỳ đồ đồng. Ötzi bị mắc bệnh khớp mạn tính, bệnh Lyme, bệnh răng miệng với những vết lở loét. Một nghiên cứu mới đây còn cho các nhà khoa học biết được bữa ăn cuối cùng của Ötzi.

Theo đó, những người cổ đại có thể đã biết sấy thịt để mang đi theo những chuyến săn dài ngày trên núi. Ötzi có một bữa ăn giàu chất béo từ thịt ibex (một loài dê núi hoang dã) và hươu đỏ. Anh ta cũng ăn einkorn, một giống tương tự lúa mì mọc hoang được coi là lành mạnh.

Thậm chí, các nhà khoa học còn phát hiện một loại dương xỉ có chất độc trong bữa ăn cuối cùng của Ötzi. Nó có thể đã được người cổ đại dùng như một loại thuốc giúp ngăn chặn ký sinh trùng phát triển bên trong đường ruột của họ.

Các nhà khoa học khám nghiệm thi thể Người Băng Ötzi

 Chất béo và thịt sấy khô cho những chuyến đi săn trên núi

Nghiên cứu được thực hiện bởi tiến sĩ Frank Maixner, một nhà khoa học về xác ướp tại Viện Eurac, Ý. Ông và các cộng sự đã phân tích thành phần hóa học có trong hỗn hợp thực phẩm đang được tiêu hóa dở ở dạ dày của Ötzi.

Kết quả chỉ ra sự có mặt của axit phytanic, một dấu hiệu của chất béo hoặc các sản phẩm từ sữa động vật nhai lại như bò, hươu và dê.

Ngoài ra, tiến sĩ Maixner còn tìm thấy các khoáng chất như canxi, sắt, magiê, natri và kẽm, tất cả đều là thành phần của thịt đỏ và các sản phẩm từ sữa. Trong số 167 protein động vật và thực vật khác nhau, có 6 loại protein chuỗi dài đặc trưng trong cơ xương ibex – một loài dê núi hoang dã. Một protein khác trong số đó chỉ được tìm thấy trong cơ hươu.

Kết quả phân tích vật liệu di truyền metagenomics xác nhận người băng Ötzi đã ăn hươu đỏ và ibex trước khi chết. Thậm chí, một phân tích mẫu phẩm ruột già trước đó đã tìm thấy dấu vết của than, gợi ý rằng người băng Ötzi đã chế biến thức ăn với lửa.

Lửa có thể đã được dùng để sấy khô thịt, nó là một loại thực phẩm phù hợp cho những chuyến đi dài xuyên núi. Và khi so sánh những mẩu thịt vụn tìm thấy trong dạ dày Ötzi với thịt sấy khô hiện đại, tiến sĩ Maixner thấy chúng rất giống nhau.

Những con ibex từng là thức ăn cho người cổ đại trên dãy Alps

 Về cơ bản, có thể thấy Ötzi đã ăn một bữa ăn hết sức thịnh soạn, có lẽ anh ấy cố tình làm như vậy. Hàm lượng chất béo từ mỡ động vật được phát hiện trong dạ dày Ötzi lên đến 46%. Trong khi đó, khuyến cáo bữa ăn lành mạnh ngày nay khuyên chúng ta không nên ăn quá 10%.

"Ötzi dường như biết được sự thật rằng chất béo là một nguồn năng lượng tuyệt vời", tiến sĩ Maixner nói. "Khu vực dãy Alps có cao độ khoảng 3.200 m, đó là nơi mà Người Băng Ötzi đã sống và được tìm thấy khoảng 5.300 năm sau cái chết của anh. Nó đặt ra một thách thức nhất định với sinh lý học của con người".

Sống ở cao độ này đòi hỏi năng lượng phải được nạp một cách khoa học, giúp những thợ săn no lâu và đủ sức chiến đấu. "Bữa ăn cuối cùng của Ötzi là một sự kết hợp cân bằng giữa carbohydrate, protein và chất béo – hoàn toàn phù hợp với nhu cầu cuộc sống ở vùng cao của dãy Alps", tiến sĩ Maixner cho biết

Mặc dù vậy, những bữa ăn quá nhiều chất béo có thể đã gây ảnh hưởng đến sức khỏe của Ötzi. Kết quả chụp CT cắt lớp cho thấy anh ta bị xơ vữa động mạch, khi chất béo lắng đọng và chặn trong dòng máu. Phân tích DNA cũng cho biết Ötzi có gen di truyền mắc bệnh tim mạch, điều đó củng cố căn bệnh anh gặp phải ở tuổi trung niên.

Tái dựng lại hình dáng Người Băng Ötzi

Ngũ cốc nguyên cám và dược liệu

Bên cạnh axit phytanic từ mỡ động vật, tiến sĩ Maixner và cộng sự cũng tìm thấy một hợp chất khác là axit azelaic, thường xuất hiện trong ngũ cốc nguyên cám. Trong số các protein xuất hiện trong mẫu phẩm, có 13 protein chỉ được tìm thấy trong chi einkorn, một giống lúa mì cổ đại.

Đặc biệt, hợp chất này chủ yếu có ngoài vỏ hạt, gợi ý rằng Ötzi đã ăn einkorn nguyên cám, mặc dù không biết anh ăn sống hay có chế biến nó bằng cách nào hay không. Phân tích DNA cũng tìm thấy các phân đoạn DNA có trong giống einkorn cổ đại, cùng với một số phân đoạn của nấm.

Việc có thêm ngũ cốc nguyên cám đã góp phần làm cân bằng các chất dinh dưỡng quan trọng có trong bữa ăn cuối cùng của Ötzi. Nhưng điều khiến các nhà khoa học ngạc nhiên hơn là sự xuất hiện của dương xỉ và các bào tử nấm trong dạ dày của anh.

Đó là 2 phương thuốc dân gian được sử dụng để điều trị bệnh đường ruột. Thể nhưng, trong khi bào tử nấm có tác dụng, dương xỉ được khoa học ngày nay coi là một lựa chọn sai lầm. Khi ăn sống, loài cây này có thể gây đau bụng, táo bón và nhiều triệu chứng khó chịu khác.

Giả thuyết rằng Ötzi biết điều đó và có thể đã nấu chín dương xỉ, biến nó thành một món ngon được gọi là fiddleheads ở nhiều quốc gia ngày nay. Nhưng nó vẫn không phải là một điều tuyệt vời, vì các nghiên cứu gần đây đã tìm thấy một hóa chất trong dương xỉ gọi là ptaquiloside có liên quan đến bệnh ung thư vòm họng, dạ dày và ung thư đường tiết niệu ở cả người và động vật ăn cỏ.

Ötzi có thể đã sử dụng dương xỉ như một loại dược liệu

Bỏ qua sai lầm này của Ötzi, tiến sĩ Maixner vẫn phát hiện thêm bằng chứng cho thấy người ở thời đại đồ đồng có một nền y học cơ bản. Ông tìm thấy trong bữa ăn cuối cùng của Ötzi một hợp chất được gọi là gamma-terpinene, thường được tìm thấy trong các loại dầu thảo dược như dầu rau mùi, dầu chanh…

Nó khẳng định Ötzi đã tìm cách chữa bệnh bằng thảo dược. Nhưng cũng không loại trừ anh chỉ sử dụng chúng như một loại gia vị, nhưng dẫu sao, thảo dược có tác dụng tốt.

Phần đáng chú ý còn lại trong bữa ăn của Ötzi là phấn hoa của các cây bụi ven đường đã nhiễm vào đồ ăn của anh. Bởi trên dãy Alps, các cây bụi này mọc ở cao độ khác nhau, các nhà khoa học có thể sử dụng dữ liệu này để tìm ngược lại con đường mà Ötzi đã đi qua trong ngày cuối cùng của cuộc đời mình.

Tham khảo Arstechnica, Gizmodo, Wikipedia