Bí ẩn 'Túi của các vị thần': Biểu tượng cổ đại thách thức hiểu biết của nhân loại

Trong thế giới khảo cổ học, có những biểu tượng cổ xưa khiến giới khoa học phải đau đầu hàng thế kỷ vì tính bí ẩn và sự xuất hiện lặp lại của chúng trong nhiều nền văn minh cách biệt hàng ngàn năm.

Một trong những hiện tượng kỳ lạ nhất ấy chính là "Túi của các vị thần" - hình ảnh một vật thể nhỏ, có quai xách, xuất hiện trong điêu khắc, phù điêu và chạm khắc đá của nhiều nền văn hóa cổ đại khác nhau, từ Lưỡng Hà đến Nam Mỹ, từ Thổ Nhĩ Kỳ đến Indonesia.

Dù cách xa nhau nửa vòng Trái Đất và không có dấu vết giao thương rõ ràng, các nền văn minh này lại cùng lưu giữ một biểu tượng có hình dạng gần như giống hệt. Câu hỏi đặt ra là: Chiếc "túi thần" này thực sự là gì, và tại sao nó lại hiện diện ở khắp nơi như vậy?

Hình ảnh chiếc túi xuất hiện nổi bật trong các bức phù điêu của người Sumer và Assyria ở vùng Lưỡng Hà cổ đại, khoảng từ năm 3000 đến 1000 trước Công nguyên. Trong nhiều tác phẩm, các vị thần Anunnaki được khắc họa đang cầm một chiếc túi hình vuông hoặc chữ nhật nhỏ, thường đi kèm với "cây sự sống", một biểu tượng thiêng liêng tượng trưng cho vũ trụ và sự cân bằng.

Cũng thời gian ấy, tại Göbekli Tepe, một di tích khổng lồ ở Thổ Nhĩ Kỳ được cho là có niên đại hơn 9.000 năm, các cột trụ đá khắc hình người cũng cầm những vật thể tương tự. Xa hơn ở châu Mỹ, nền văn minh Olmec (khoảng năm 1200–400 TCN) và các nền văn hóa kế tiếp như Maya hay Tiahuanaco ở dãy Andes cũng mô tả các nhân vật thần thoại cầm "chiếc túi" kỳ lạ này.

Đáng ngạc nhiên là những hình ảnh tương tự còn xuất hiện tại Ấn Độ và Indonesia cổ đại. Từ Tây sang Đông, qua hàng chục thế kỷ, cùng một biểu tượng lại được tái hiện, dường như không hề bị giới hạn bởi không gian hay thời gian.

Chiếc "túi thần" ấy có hình dáng đơn giản nhưng thống nhất đến đáng ngờ: một vật thể hình chữ nhật hoặc vuông, có quai cong ở trên. Một số nhà nghiên cứu cho rằng nó có thể là vật dụng nghi lễ, nhưng điều khó hiểu là cho đến nay, chưa từng có cổ vật nào được khai quật có hình dạng giống hệt như trong các hình khắc.

Nghĩa là, chúng ta chỉ biết đến "túi thần" qua hình ảnh chạm khắc chứ không có hiện vật thực tế nào để xác nhận nó từng tồn tại. Chính điều này khiến giới khảo cổ phân vân: phải chăng đây chỉ là một biểu tượng trừu tượng, một vật mang ý nghĩa tâm linh hơn là công cụ thực tế?

Từ thế kỷ 20, nhiều học giả và nhà nghiên cứu độc lập đã đưa ra hàng loạt giả thuyết nhằm lý giải bí ẩn này. Một trong những giả thuyết phổ biến nhất là "thuyết công nghệ", cho rằng chiếc túi thực chất là một thiết bị kỹ thuật do "những vị thần ngoài hành tinh" mang đến cho nhân loại thuở sơ khai.

Những người theo trường phái "phi hành gia cổ đại" tin rằng hình dáng chiếc túi gợi liên tưởng đến một thiết bị cầm tay, thậm chí có người ví nó như "máy tính xách tay" của thời tiền sử. Tuy nhiên, giới khoa học chính thống bác bỏ quan điểm này vì hoàn toàn thiếu bằng chứng khảo cổ học cụ thể.

Một hướng giải thích khác là "thuyết biểu tượng". Theo đó, chiếc túi đại diện cho sự hòa hợp giữa trời và đất: phần quai cong tượng trưng cho bầu trời, trong khi thân túi vuông biểu trưng cho mặt đất, thể hiện ý niệm vũ trụ quan về sự kết nối giữa hai cõi. Cách hiểu này có phần hợp lý nếu đặt trong ngữ cảnh của người Sumer, vốn xem các vị thần là cầu nối giữa thế giới thần linh và nhân loại.

Dù vậy, nó vẫn chưa thể lý giải được tại sao biểu tượng này lại xuất hiện cả ở những nền văn hóa không có cùng hệ thống tín ngưỡng.

Giả thuyết thứ ba, được nhiều nhà khảo cổ xem là hợp lý nhất, cho rằng "túi thần" thực ra là vật dụng nghi lễ, có thể chứa nước thánh, hạt giống, hoặc các vật linh thiêng được dùng trong nghi lễ cầu mùa, tế lễ.

Trong các bức phù điêu Lưỡng Hà, chiếc túi thường đi kèm với "cây sự sống", nên nhiều nhà nghiên cứu cho rằng nó tượng trưng cho việc gieo mầm sự sống và ban phát phước lành. Tuy nhiên, khi chuyển sang các nền văn hóa Nam Mỹ hay Đông Nam Á, biểu tượng này lại không gắn với cùng một bối cảnh nghi lễ, khiến cách giải thích trên trở nên thiếu nhất quán.

Cũng có học giả đặt vấn đề rằng sự xuất hiện đồng loạt của "túi thần" ở nhiều nơi có thể là kết quả của "thuyết lan tỏa văn hóa", tức là các biểu tượng, ý tưởng có thể đã được truyền tải qua giao thương, di cư hoặc tiếp xúc gián tiếp từ thời rất xa xưa.

Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa có bằng chứng khảo cổ nào cho thấy các nền văn minh như Sumer, Olmec hay Göbekli Tepe từng có sự tiếp xúc trực tiếp. Nếu đúng là không có sự giao lưu ấy, thì hiện tượng tương đồng này lại càng trở nên khó hiểu hơn, như thể con người khắp thế giới cùng "nhớ" về một biểu tượng chung đã ăn sâu trong tiềm thức tập thể của nhân loại.

Điều chắc chắn duy nhất là: "Túi của các vị thần" vẫn là một bí ẩn chưa có lời giải. Nó không chỉ là một chi tiết nghệ thuật, mà còn là một hiện tượng văn hóa - khảo cổ mang tính toàn cầu, gợi ra câu hỏi sâu xa về nguồn gốc tri thức cổ đại.

Phải chăng các nền văn minh thời tiền sử có mối liên hệ tinh thần nào đó mà chúng ta đã đánh mất? Hay biểu tượng này chỉ phản ánh một nhu cầu chung của con người trong việc thể hiện sự giao thoa giữa thần linh và thế giới vật chất?

Dù được lý giải theo hướng nào, "Túi của các vị thần" vẫn là minh chứng sống động cho thấy quá khứ của loài người chứa đựng nhiều tầng bí ẩn hơn những gì ta từng nghĩ. Nó như một lời nhắc nhở rằng lịch sử không chỉ được viết bằng những gì ta khai quật được, mà còn ẩn giấu trong những biểu tượng, câu chuyện và niềm tin đã vượt qua hàng thiên niên kỷ để tồn tại đến hôm nay.