Các nhà khoa học nghi ngờ rằng NASA đã phát hiện ra sự sống trên Sao Hỏa từ năm 1976

Các sứ mệnh thám hiểm đã liên tục được triển khai để tìm kiếm bằng chứng về sự sống trên hành tinh đỏ, và một trong những sứ mệnh quan trọng nhất chính là Dự án Viking của NASA vào năm 1976.

Dự án này không chỉ đặt nền móng cho các cuộc thám hiểm hiện đại, mà còn để lại một bí ẩn gây tranh cãi suốt nhiều thập kỷ: Liệu NASA đã vô tình phát hiện ra sự sống trên Sao Hỏa, nhưng sau đó lại tiêu diệt nó?

Dự án Viking được khởi động vào những năm 1970, với mục tiêu chính là nghiên cứu bề mặt Sao Hỏa , chụp ảnh, phân tích địa chất và đặc biệt là tìm kiếm dấu hiệu của sự sống. Hai tàu vũ trụ Viking 1 và Viking 2 đã lần lượt hạ cánh xuống bề mặt hành tinh vào năm 1976, mang theo nhiều thiết bị khoa học, trong đó có các thí nghiệm sinh học tiên tiến.

Một trong số đó là thí nghiệm Labeled Release - LR, được thiết kế để phát hiện hoạt động trao đổi chất của vi sinh vật. Thí nghiệm này hoạt động dựa trên nguyên lý rất đơn giản nhưng hiệu quả: Nếu có vi sinh vật trong đất Sao Hỏa , chúng sẽ tiêu thụ chất hữu cơ có đánh dấu phóng xạ và thải ra khí carbon dioxide có chứa đồng vị phóng xạ, giúp xác nhận sự tồn tại của sự sống.

Để kiểm chứng, NASA thực hiện một bước kiểm tra bổ sung bằng cách nung nóng mẫu đất lên nhiệt độ cao để tiêu diệt mọi sinh vật tiềm năng. Nếu khí CO₂ không còn được giải phóng sau khi nung, thì có thể khẳng định rằng phản ứng ban đầu thực sự có liên quan đến hoạt động sinh học.

Khi thực hiện thí nghiệm trên bề mặt Sao Hỏa , kết quả thu được đã gây chấn động: Sau khi dung dịch dinh dưỡng được thêm vào, các thiết bị đo lường phát hiện một lượng lớn khí carbon-14 được thải ra, giống hệt như những gì xảy ra khi thử nghiệm với vi khuẩn trên Trái Đất.

Nhưng điều đáng kinh ngạc hơn cả là khi mẫu đất bị nung nóng để tiêu diệt vi sinh vật, lượng khí carbon-14 ngay lập tức biến mất. Điều này phù hợp với giả thuyết rằng chính vi sinh vật đã hấp thụ chất hữu cơ và tạo ra phản ứng trao đổi chất. Trong khi đó, các mẫu đối chứng được sử dụng trong phòng thí nghiệm hoàn toàn không có phản ứng tương tự.

Với những kết quả như vậy, bất kỳ ai cũng có thể nghĩ rằng NASA đã thành công trong việc phát hiện sự sống ngoài Trái Đất. Tuy nhiên, thay vì công bố một khám phá mang tính đột phá, NASA lại tuyên bố rằng kết quả này không đủ thuyết phục.

Lý do họ đưa ra là các thí nghiệm sinh học khác được thực hiện trên Viking 1 và Viking 2 không phát hiện ra dấu hiệu nào của sự sống. Một trong những thí nghiệm quan trọng nhất trong số đó là thí nghiệm khối phổ sắc ký khí (Gas Chromatograph-Mass Spectrometer - GCMS), được thiết kế để phát hiện các hợp chất hữu cơ trong đất Sao Hỏa .

Kết quả của GCMS cho thấy không có bất kỳ hợp chất hữu cơ nào trong mẫu đất, điều này đi ngược lại với giả thuyết rằng vi sinh vật có tồn tại.

Chính vì kết quả mâu thuẫn giữa hai thí nghiệm, NASA đã quyết định rằng những dấu hiệu mà LR phát hiện được không đến từ sự sống, mà có thể là do một phản ứng hóa học nào đó xảy ra trên bề mặt Sao Hỏa .

Họ cho rằng bề mặt hành tinh có thể chứa các hợp chất phản ứng với dung dịch dinh dưỡng, tạo ra khí carbon-14 mà không cần đến sự sống. Tuyên bố này đã gây ra tranh cãi lớn trong cộng đồng khoa học.

Nhiều nhà khoa học không đồng tình với cách giải thích của NASA, đặc biệt là Gilbert Levin, người đứng đầu thí nghiệm LR. Trong nhiều năm, ông liên tục khẳng định rằng cách giải thích hợp lý nhất cho kết quả thu được chính là sự hiện diện của vi sinh vật trên Sao Hỏa .

Một giả thuyết được đưa ra là trên thực tế, vi sinh vật trên Sao Hỏa có thể tồn tại với mật độ rất thấp, chỉ rải rác trong môi trường khắc nghiệt. Do đó, chúng có thể không đủ nhiều để các thí nghiệm khác của NASA phát hiện ra.

Ngoài ra, thiết bị GCMS của Viking có thể không đủ nhạy để phát hiện hợp chất hữu cơ nếu lượng chất này quá ít. Một số nghiên cứu gần đây cũng cho thấy rằng bề mặt Sao Hỏa có thể chứa các hợp chất perchlorate, một loại muối có thể phá hủy hợp chất hữu cơ khi bị nung nóng.

Điều này có thể giải thích tại sao GCMS không tìm thấy hợp chất hữu cơ, trong khi thực tế là chúng có thể đã tồn tại nhưng bị phân hủy trong quá trình thí nghiệm.

Nếu giả thuyết này là đúng, thì khả năng NASA đã vô tình tiêu diệt sự sống trên Sao Hỏa trong quá trình thí nghiệm là hoàn toàn có thể. Các vi sinh vật (nếu có) có thể đã bị "nấu chín" khi NASA nung nóng mẫu đất để kiểm chứng kết quả. Đây có thể là một trong những sai lầm lớn nhất trong lịch sử khám phá không gian.

Dù vậy, cho đến nay, câu hỏi về sự sống trên Sao Hỏa vẫn chưa có lời giải đáp dứt khoát. Những sứ mệnh gần đây như tàu thăm dò Curiosity và Perseverance tiếp tục tìm kiếm bằng chứng về sự sống, đặc biệt là sự sống cổ đại.

Một số phát hiện gần đây cho thấy Sao Hỏa có dấu vết của hợp chất hữu cơ, củng cố giả thuyết rằng hành tinh này có thể từng hỗ trợ sự sống trong quá khứ. Tuy nhiên, việc tìm ra sự sống hiện tại vẫn là một thách thức.

Nếu trong tương lai, con người có thể phát hiện vi sinh vật trên Sao Hỏa , điều này có thể làm thay đổi hoàn toàn nhận thức của chúng ta về vũ trụ. Nếu sự sống có thể tồn tại trên một hành tinh khắc nghiệt như Sao Hỏa , thì khả năng tồn tại của sự sống trên các hành tinh khác ngoài Hệ Mặt Trời là hoàn toàn có cơ sở. Đây có thể là một bước tiến quan trọng trong hành trình tìm kiếm sự sống ngoài Trái Đất.