Cách quản lý 'li ti' đáng sợ kiểu Elon Musk bỏ ngỏ về tương lai mờ mịt của Tesla: CEO mà kiêm luôn giám đốc bán hàng, đứng đầu mảng tài chính, kỹ thuật, tự quyết định đến từng con ốc vít

Trong tuyên bố mới đây, Tesla cho biết họ cuối cùng đã đạt được mục tiêu từ rất rất lâu đó là đạt sản lượng 5.000 chiếc Model 3 trong 1 tuần. Đây rõ ràng là niềm vui lớn đối với cả công ty nhưng đặc biệt nó giống như chiến thắng cho phong cách quản lý có phần khắc nghiệt của CEO Elon Musk.

Để đưa Tesla chạm được mục tiêu kể trên, vị lãnh đạo này đã tạo ra một nhà máy tạm thời dưới một chiếc lều trong khu đỗ xe của nhà máy sản xuất ô tô. Ông cũng để bàn làm việc ngay tại đó, muốn gần dây chuyền sản xuất nhất có thể và sẵn sàng ngủ luôn trên sàn nhà máy.

Nhưng giờ đây, các nhà đầu tư đang đặt ra câu hỏi rằng liệu phong cách quản lý kiểu "li ti" của Elon Musk đối với Tesla như vậy có chứng minh được sự bền vững hay không?

Năng lượng bùng cháy của Musk đã giúp Tesla trở thành một trong những nhà sản xuất ô tô nổi tiếng và có giá trị nhất nước Mỹ. Đạt được mục tiêu sản xuất Model 3, Musk nói với nhân viên thông qua email rằng sẽ đưa Tesla tới gần hơn sứ mệnh thúc đẩy năng lượng sạch và thay đổi thế giới - dù rằng họ có phải thực hiện một vài bước đi khá khó khăn để tới được đó. "Dù thế nào đi chăng nữa. Nó đã cho thấy hiệu quả".

Tuy nhiên với cùng nguồn năng lượng như vậy đã khiến Musk trở thành một trong những nhà lãnh đạo đặc biệt nhất ở Mỹ, một vị thuyền trưởng bất chấp, nhiều yêu cầu. Khi Tesla gần đạt được mục tiêu sản xuất, Musk đã đăng tải trên Instagram một bức ảnh của siêu anh hùng Doctor Strange - người sử dụng sức mạnh thần bí để thay đổi thời gian và thực tế kèm theo dòng chữ "Kỹ thuật là phép thuật".

"Anh ấy đạt được rất nhiều ý chí năng lực tuyệt đối và là một trong những người tài năng nhất mà tôi từng gặp", Bob Lutz - cựu giám đốc tại GM nói. "Nhưng anh ấy cũng là một trong những người không hoàn mỹ nhất".

Lutz mô tả Musk như "siêu nhân bán hàng" và việc sở hữu xe hay cổ phiếu của Tesla là "một sự sùng bái tôn giáo". "Nhưng anh ta đang tuyệt vọng". "Giống như rất nhiều tình huống tương tự, tôi nghĩ rằng anh ta sẽ nhanh chóng tiêu hết tiền của người khác".

Musk đã quảng bá Model 3 như một loại xe đại trà, chạy bằng pin sẽ được đưa vào sản xuất hàng loạt, từ đó giúp công ty có lợi nhuận. Tuy nhiên việc sản xuất luôn bị trì hoãn đã khiến một vài tháng trở lại đây, nhà máy ở Fremont của Tesla luôn trong tình trạng làm việc xuyên ngày đêm - thứ là Musk thừa nhận là "địa ngục sản xuất" khi mà nhà máy bị cháy, đột ngột đóng cửa, lục đục nội bộ khiến hãng xe này gọi đó là một trong những giai đoạn "khó khăn nhất trong lịch sử của Tesla".

Những người chỉ trích công ty và các chuyên gia phân tích thì đặt câu hỏi chiến thắng chớp nhoáng vừa rồi của Tesla có thể tồn tại được bao lâu. Công ty nói họ đã xuất xưởng 18.000 chiếc Model 3 cho khách hàng trong quý 2 - ít hơn 10.000 chiếc so với mong đợi của phố Wall và mới chỉ đủ 7% trong số 400.000 đơn đặt hàng trước trong năm nay.

Sau khi vượt qua mốc 5000 chiếc Model 3 mỗi tuần, Musk lại tăng mục tiêu, nói rằng công ty sẽ đạt 6.000 chiêc/tuần đến cuối tháng tới. Dẫu vậy các nhà đầu tư vốn đã quá mệt mỏi với những lời "hứa lèo" như thế khiến cổ phiếu công ty vẫn giảm 14%. Trong 15 năm, Tesla chưa bao giờ có lợi nhuận năm.

"Elon Way"

Những hãng ô tô truyền thống có cấu trúc chặt chẽ, phân cấp rõ ràng, vận hành trơn chu phải chịu chi phí cao, biên lợi nhuận thấp do người mua sản phẩm này có tính thay đổi và cạnh tranh khốc liệt. Các nhà máy của họ có xu hướng sạch sẽ, hiệu quả tuyệt đối cho sản xuất hàng loạt: "The Toyota way" - một giáo lý của "sản xuất tinh gọn" là quy tắc phản ánh phong cách quản lý đáng ngưỡng mộ giúp biến một công ty sản xuất ô tô nhỏ ở Nhật thành gã khổng lồ xe hơi lớn bậc nhất thế giới.

Nhưng tại tesla, chỉ có một thứ duy nhất mà các công nhân ở đây nhận thấy là "Elon Way". Musk là kỹ sư trưởng, thiết kế, giám đốc bán hàng, đứng đầu mảng tài chính, marketing với quyền lực tuyệt đối với mọi thứ từ chiến lược bán hàng toàn cầu tới quyết định có nên thu nhỏ giao diện tay nắm cửa xe hay không. Trong một email gửi rộng khắp cho toàn công ty vào tháng 4, ông yêu cầu Model 3 phải được làm "24/7". Ông ra lệnh đánh giá "mọi chi phí trên toàn thế giới dù là nhỏ thế nào đi chăng nữa, trong báo cáo nghiêm cấm việc sử dụng các từ viết tắt và kêu gọi công nhân không sử dụng điện thoại.

Cuộc chạy đua với thời gian của Tesla nhằm sản xuất đủ chỉ tiêu Model 3 đã khiến nhà máy ở Fremont - từng là của Toyota và GM trở thành một trong những nhà máy sản xuất được theo dõi rộng rãi nhất trên thế giới. Bên ngoài hàng rào ở nhà máy này, thường xuyên có những chiếc drone bay quanh nhằm thu thập những hình ảnh hiếm hoi và kèm theo đó là các nhiếp ảnh gia phân tích, phán đoán về sản lượng hàng ngày của nhà máy.

Musk là kỹ sư trưởng, thiết kế, giám đốc bán hàng, đứng đầu mảng tài chính, marketing với quyền lực tuyệt đối với mọi thứ từ chiến lược bán hàng toàn cầu tới quyết định có nên thu nhỏ giao diện tay nắm cửa xe hay không.

Branton Phillips, một công nhân làm việc 4 năm cho Tesla đang phàn nàn với công đoàn công ty rằng các lều ngoài trời có quạt nhưng "nóng hơn cả địa ngục" và bày tỏ lo ngại về yêu cầu nhân viên làm việc ca kéo dài 12 tiếng và thậm chí cả cuối tuần.

"Có một cảm giác tuyệt vọng lan rộng trong số các công nhân ở đây. Khi bắt họ làm việc chăm chỉ hơn, một vài sai lầm khủng khiếp có thể xảy ra", Phillips nói.

Những người quan tâm tới an toàn lao động tại California thì nói rằng họ sẽ mở cuộc điều tra thứ 3 về điều kiện làm việc của nhá máy sau khi rất nhiều phàn nàn từ phía công nhân phát đi.

Tesla thì khẳng định trong thông báo rằng "không có gì quan trọng hơn với chúng tôi bằng an toàn của người lao động. Công nhân đã rất chăm chỉ để giúp công ty hoàn thành sứ mệnh mà tất cả chúng tôi đều muốn đạt được và họ tuyệt đối phải giữ an toàn".

Công ty hiện không có bất kỳ sơ đồ tổ chức chính thức nào ngoài danh sách những lãnh đạo cấp cao gồm 2 cái tên bên cạnh Musk. Một cái tên thứ 3 - phó chủ tịch cấp cao về kỹ thuật Doig Field gần đây đã bị loại ra sau khi nói rằng ông đang trong giai đoạn vắng mặt dài kỳ. Field không đưa ra bình luận gì.

Hơn 30 lãnh đạo cấp cao khác cũng rời công ty trong năm qua gồm cả Giám đốc bán hàng, mảng phần cứng và kỹ thuật. Musk tuyên bố vào tháng trước rằng công ty sẽ sa thải 9% lực lượng nhân công - gồm cả một phần trong 10.000 công nhân nhà máy - như một bước đi "khó khăn nhưng cần thiết" để tái cấu trúc.

"Musk hoàn toàn bị ám ảnh với những chi tiết dù là nhỏ nhất và không hề muốn lui về phía sau, để nhân viên dưới quyền quản lý".

Thiên tài có một không hai trong lịch sử

Rất nhiều người ủng hộ thì vẫn cho rằng Musk là thiên tài có một không hai trong thế hệ này - ông ấy luôn tò mò với mọi thứ và sự lôi cuốn hăng say đã biến ông thành một anh hùng, giúp xây dựng lại Tesla thành một khuôn mẫu mới. Xe ô tô Tesla tiếp nhiên liệu không phải ở các trạm xăng mà là ở các "superchargers"; Các mẫu xe không chỉ được lắp ráp trong nhà máy mà dưới cả những túp lều; Những chiếc Tesla thì lăn bánh trên đường với đủ các trạng thái gồm cả điên nhất, nguy hiểm nhất.

Musk cũng làm thay đổi hoàn toàn các quy tắc tưởng như bất thành văn trong ngành xe hơi như các đại lý chẳng hạn và hình dung lại cách xe ô tô nên hoạt động với màn hình lớn, phần mềm tự update và động cơ điện tầm xa. Như chuyên gia Alex Potter viết vào năm ngoái: "Tesla tạo ra sự lạc quan, tự do, thách thức và nhiều cảm xúc nữa mà theo quan điểm của chúng tôi, những công ty khác không thể làm được".

Musk luôn hứa hẹn mang đến sự ngạc nhiên mới, từ du lịch không gian tới trí thông minh nhân tạo, súng phun lửa hay siêu tàu ngầm. Tuy nhiên Tesla vẫn khá nhỏ, chỉ sản xuất xe hơi Model S và X từ một nhà máy duy nhất với mức giá trên trời mà chỉ người giàu mới có được.

Model 3 được ra mắt vào năm 2014 hứa hẹn những thay đổi gồm: rẻ hơn, bóng mượt hơn và giúp Tesla không còn tiếng của kẻ chỉ bán vài chiếc xe đắt tiền cho giới nhà giàu. Giá của chiếc này ở mức trung bình cho một chiếc xe mới ở Mỹ khoảng 35.000 USD.

Nhưng sau nhiều năm trì hoãn và hàng dài đơn đặt hàng trước vào năm 2016, danh sách chờ đợi vẫn còn tiếp tục: Công ty này không thể xuất xưởng đc 28.000 chiếc Model 3 và số tồn đọng cho khách hàng - những người đã trả 1.000 USD tiền đặt cọc có thể sẽ phải chờ thêm 18 tháng nữa. Sự tập trung của Tesla cho những mẫu đắt tiền hơn cũng khiến mức giá cơ bản cho Model 3 không thể đạt được, những phiên bản rẻ nhất hiện được bán quanh mức 50.000 USD.

Cột mốc sản lượng mới nhất mà Musk đạt được đã đưa Tesla vào cùng hàng ngũ với một vài nhà máy sản xuất ô tô nhỏ hơn của Mỹ: Lớn nhất là của Toyota ở Georgetown với năng lực sản xuất hơn 10.000 chiếc một tuần. Khi Musk thông báo dòng tweet có nội dung "7.000 chiếc, 7 ngày" cùng với biểu tượng hình trái tim đối với đội ngũ của Tesla, CEO Ford là Steven Armstrong đã nói kháy lại rằng số xe đó họ làm trong... 4 giờ.

Dù cho nhiều vấn đề lớn hơn bùng nổ thì Musk lại hướng sự chú ý tới những điều nhỏ nhặt, sử dụng Twitter để chửi bới các nhà đầu tư đã chống lại công ty rồi các chuyên gia phân tích từng chỉ trích họ. Ông cũng tỏ ra hằn học với các nhà báo, người bình luận ẩn danh và những người đưa ra các lời chỉ trích khác.

Trong email gần đây, Musk đã thúc giục công nhân giữ thái độ "cực kỳ thận trọng" với những "tổ chức muốn Tesla chết". Ông cũng tham gia một buổi trao đổi căng thẳng với một cựu nhân viên bị Tesla kiện do nghi ngờ ăn cắp bí mật thương mại. Musk gọi đây là "người kinh khủng" nhưng người công nhân tên Martin Tripp kia lại nói rằng anh ta chỉ tố giác sự thật và rằng những gì Tesla chống lại anh ta thật "ngớ ngẩn".

Sự ám ảnh của Musk với những chi tiết dù là nhỏ nhất đã khiến ông trở thành mục tiêu mà các cổ đông muốn thay thế bằng một nhà lãnh đạo dễ phán đoán hơn. Đại diện cổ đông của CtW Investmetn Group viết trong bức thư vào tháng 5 cho các nhà đầu tư rằng "sự tập trung có phần tiêu cực của Musk" đã trở nên "trầm trọng hơn". Dẫu vậy, tháng trước khi các cổ đông Tesla biểu quyết liệu họ có muốn chia tách vai trò của Musk trên cương vị chủ tịch và CEO không, kết quả đa số vẫn là không.

Một vài người yêu cầu Musk tạm lui khỏi vị trí lãnh đạo và trở thành người "chỉ dẫn tinh thần" và sau đó giao nhiệm vụ điều hành hoạt động hàng ngày cho một chuyên gia về ô tô nhằm giữ cho việc sản xuất đúng thời hạn. Bởi nếu không nhanh, trong bối cảnh Tesla gặp khó khăn với vấn đề sản xuất hàng loạt, những nhà sản xuất ô tô khác đã bắt kịp và thậm chí tuyên bố sẽ cho ra mắt xe trong 18 tháng tới.

Có rất nhiều "những phân tích nghiêm túc về việc liệu Tesla có nên 'chỉ là Elon Musk và chỉ Elon Musk' hay không. Sự phô trương thực sự tốt để lên báo, để khiến toàn ngành công nghiệp tiếp tục chú ý và kinh ngạc. Nhưng, sau hơn 1 thập kỷ, chúng tôi chưa thấy nó tạo ra hiệu quả gì cả".

Tuy nhiên dù chuyện gì xảy ra đi chăng nữa, Musk tiếp tục thu hút một lượng fan hùng hậu - bao gồm cả chính những nhân viên của ông ấy. Trong một email gửi tới Musk vào tháng 5, một thợ máy Tesla bày tỏ cảm xúc gần như phát điên khi nói về cách Musk tham gia vào công ty sản xuất pin Gigafactory ở Nevada và "loại bỏ 80% vấn đề chúng tôi gặp phải trong khoảng 20 phút".

"Một người đứng đầu công ty trị giá hàng tỷ USD làm việc ngay bên cạnh những công nhân chăm chỉ đối với tôi là một điều thực sự phi thường. Sau đó tôi đã hoàn toàn tin tưởng vào công ty này, vào tài lãnh đạo của Musk và các đồng nghiệp của tôi. Mọi người đang làm việc hết mình".