Câu chuyện về những người trượt giải Nobel nhưng lại được phong tước Hiệp sỹ

Với giải Nobel Vật lý năm 2013 dành cho phát minh “hạt của Chúa”, dĩ nhiên một nhà khoa học có công sớm tiên đoán lý thuyết sự tồn tại của nó và một nhà khoa học có công lớn tạo ra nó trong phòng thí nghiệm, thế nhưng đều không được ghi danh là chủ nhân của giải thì quả là cay đắng.

Nhà vật lý lý thuyết Tom Kibble là một trong sáu nhà nghiên cứu có công trình nghiên cứu lý thuyết trong những năm 1960 đã dẫn đến việc phát minh ra hạt Higgs boson năm 1964. Nhưng Giải Nobel có quy định ngặt nghèo: đối với mỗi giải thì số người nhận được vinh quang sẽ không vượt quá hai. Và giải Nobel Vật lý 2013 dành cho phát minh hạt Higgs boson đã có hai người được xếp thứ tự trước Kibble, đó là Peter Higgs và Francois Englert (người Bỉ). Và Tom Kibble cùng hai người còn sống khác là Gerald Guralnik, Carl Hagen và một người đã qua đời - Robert Brout, những người từng tham gia nghiên cứu “Mô hình Chuẩn”, dĩ nhiên, bị “tuột” mất chân khỏi danh sách các đề cử viên nhận giải Nobel Vật lý 2013.

Giáo sư Tom Kibble.

Giữa tháng 6/2014, Vương quốc Anh đã công bố danh sách các nhân vật nổi tiếng được tôn vinh Hiệp sỹ năm 2014 nhân sinh nhật Nữ hoàng Anh. Trong danh sách đó, không thể thiếu tên các nhà khoa học lớn như: Giáo sư Jim Tejinder Virdee, Cao đẳng Hoàng gia London (Imperial College London); Giáo sư Tom Kibble, Cao đẳng Hoàng gia London; Giáo sư John Bernard Pethica, Phòng thí nghiệm vật lý quốc gia; Giáo sư Colin Blakemore, Đại học London và Giáo sư Jessica Corner, trưởng khoa khoa học y tế tại Đại học Southampton.

Hẳn các nhà khoa học, cũng như các nhà hoạt động xuất sắc trong các lĩnh vực khác ở Vương quốc Anh vui mừng đón nhận sự vinh danh đó. Duy đối với hai trường hợp, danh hiệu Hiệp sĩ và sự tôn vinh ở Vương quốc Anh vẫn chưa làm họ toại nguyện. Ngay cả dư luận trong giới khoa học thế giới, đặc biệt ở nước Anh, cũng bàn tán xôn xao xung quanh hai giáo sư vật lý này, nhà nghiên cứu lý thuyết Tom Kibble và nhà nghiên cứu thực nghiệm Jim Tejinder Virdee. Cả hai đều có công lớn với phát minh mang tính thế kỷ tìm ra “hạt của Chúa”, hạt của “Mô hình chuẩn” hay hạt Higgs Boson. Mặc dù sự bàn luận đã bùng nổ ngay trong năm qua vào dịp sự kiện bình chọn Giải Nobel Vật lý năm 2013 diễn ra. Chắc chắn đây là một sự thất vọng khó có thể nuốt tổi nhưng giáo sư Tom Kibble vẫn lặng lẽ, trong lúc Jim Tejinder Virdee lên tiếng mạnh mẽ. Thậm chí, giáo sư Virdee vừa phàn nàn cho người bạn cũng là đồng nghiệp của mình - Tom Kibble - và vừa cho mình.

Tom Kibble và đồng nghiệp Jim Tejinder Virdee.

Về sự thiệt thòi của người bạn đồng nghiệp, bạn đồng hương, giáo sư Virdee cho biết: “Công trình chúng tôi thực hiện (nghiên cứu thực nghiệm) ở CERN khởi đầu ngay từ những năm 1960 nhờ những báo cáo chuyên đề của chính tác giả Tom Kibble”. Và về bản thân mình, Tejinder Virdee muốn mọi người biết rằng chính ông “đặt nền móng cho nội dung nghiên cứu của hệ thiết bị CMS vào năm 1990 cùng với 4 đồng nghiệp, giám sát sự bố trí thiết bị thí nghiệm và cả tiếp tục hành động như người phát ngôn của thí nghiệm ngay từ lúc lần đầu tiên bắt đầu thu thập số liệu trong những năm trong giai đoạn 2006 đến 2010”. Quả là, nhà vật lý thực nghiệm Tejinder Virdee có công lớn trong việc phát hiện “hạt của Chúa” trong phòng thí nghiệm tại hệ thí nghiệm CMS của Trung tâm Nghiên cứu Hạt nhân châu Âu CERN công bố năm 2012. Chính ông đã thiết kế thí nghiệm CMS, điều khiển cả ngàn nghiên cứu viên và kỹ sư phối hợp với thí nghiệm khổng lồ khác Atlas ghi được và nhận dạng (qua khối lượng, điện tích và cả spin) chính “hạt của Chúa” Higgs boson.

Những điều nhà thực nghiệm Tejinder Virdee giải bày có lẽ không chủ yếu nhằm vào Giải Nobel Vật lý cho “hạt của Chúa” năm trước, vì không nhà vật lý thực nghiệm nào được “dính” vào giải ấy cả. Có lẽ, Virdee muốn hướng đến giải Nobel trong các năm tiếp theo. Vì dư luận cũng thấy rằng, trong phát minh “mang tính thế kỷ” về hạt Higgs boson, “hạt của Chúa”, vai trò của thực nghiệm vô cùng lớn. Một máy gia tốc, các trung tâm nghiên cứu CMS và Atlas hàng tỷ USD, một đội ngũ các nhà vật lý thực nghiệm đồ sộ, trong đó có những người tài như giáo sư Tejinder Virdee v.v…có sự đóng góp không thể để trôi qua trong lãng quên đối với môt giải thưởng lớn tầm toàn cầu như giải Nobel.

Trước đó, giải Nobel Vật lý 2013 đã được Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển trao cho hai nhà vật lý lý thuyết Peter Higgs (Anh) của đại học Edinburgh (Scotland) và Franccois Englert (Bỉ) của đại học Libre de Bruxelles. Đúng như những gì các chuyên gia dự đoán, giải thưởng khoa học danh giá nhất trong lĩnh vực vật lý lúc đó đã được trao cho công trình khám phá ra hạt Higgs, hay còn được mệnh danh là 'hạt của Chúa'.

Peter Higgs vaf Franccois Englert, chủ nhân giải Nobel Vật lý 2013.

Được Peter Higgs nêu ra vào năm 1964, hạt Higgs được cho là tồn tại trong một trường vô hình có ở khắp nơi do vụ nổ Big Bang tạo ra cách đây khoảng 13,7 tỉ năm. Cũng trong thời gian trên, nhà vật lý Francois Englert cùng đồng nghiệp Robert Brout (đã mất) cũng đề xuất một lý thuyết tương tự về một loại hạt có khối lượng nền tảng. Và sự tồn tại của hạt này đã được chứng minh vào ngày 4/7/2012 khi Tổ chức Nghiên cứu Nguyên tử châu Âu (CERN) mời 5 nhà vật lí hàng đầu thế giới tới một sự kiện của họ để chuẩn bị thông báo việc tìm ra "hạt của Chúa". Phòng thí nghiệm Máy gia tốc Quốc gia Fermi (Fermilab) tại Hoa Kỳ lúc đó thông báo rằng họ đã tìm ra những bằng chứng cuối cùng về sự tồn tại của hạt Higgs, thường được gọi là "hạt của Chúa", sau khi phân tích dữ liệu từ hàng nghìn tỉ vụ va chạm hạt trong Tevatron - một máy gia tốc hạt có công suất lớn của Fermilab, BBC đưa tin.

Các nhà vật lí của CERN cũng đang sử dụng máy gia tốc hạt lớn - cỗ máy đồ sộ và phức tạp nhất hành tinh - để tìm kiếm hạt Higgs. Vì thế ban lãnh đạo của CERN muốn các nhà vật lí của họ thảo luận với các đồng nghiệp từ Fermilab để thống nhất mức độ đáng tin cậy trong dữ liệu của hai bên. Một số nhà vật lí tin rằng mức độ chính xác trong dữ liệu của Fermilab lên tới 99,99995%. "Dữ liệu mà chúng tôi thu thập được cho thấy sự tồn tại của hạt Higgs, song chúng tôi cần kết quả từ các thực nghiệm trong Máy gia tốc hạt lớn tại châu Âu để kiểm chứng dữ liệu", Rob Roser, người phát ngôn của Fermilab, phát biểu.

Tham khảo BBC, NobelPrize