Đế chế Facebook liệu có đang thực sự thoái trào?

Tờ The Time mới đây đưa tin, công ty mẹ Facebook Meta Platforms, cùng Sama, đối tác lớn nhất tại châu Phi đang phải đối mặt với những cáo buộc liên quan đến tình trạng lao động cưỡng bức gây tổn hại công đoàn tại chi nhánh Kenya. 

Lá đơn được đệ trình bởi Daniel Motaung, một cựu nhân viên Sama, với lập luận rằng trang mạng lớn nhất hành tinh đã nhiều lần vi phạm hiến pháp Kenya. Vụ kiện này theo sau chuỗi câu chuyện The Time xuất bản hồi tháng 2 với tựa đề "Insider Facebook’s African Sweatshop’’, trong đó Motaung cùng một số cựu nhân viên khác đã lần đầu tiên lên án chính sách trả lương và công đoàn của Meta Platforms. 

Cụ thể, với mức lương khoảng 2,2 USD/giờ, Motaung cho biết anh thường xuyên phải tiếp xúc với những nội dung độc hại lạm dụng tình dục trẻ em, bắt cóc và giết người tàn bạo. Việc tâm lý bị tổn thương nghiêm trọng khiến người đàn ông này thường xuyên gặp ác mộng và gặp khó khăn trong việc bắt đầu một công việc mới. Bằng chứng là Motaung đến giờ vẫn đang thất nghiệp và bị chẩn đoán mắc chứng rối loạn căng thẳng sau chấn thương tâm lý (PTSD).

“Tôi vào Sama để nâng cao bản thân và giúp gia đình thoát cảnh nghèo đói. Giờ đây, với chứng PTSD, tôi sợ rằng mong muốn này sẽ không bao giờ trở thành sự thật. Nó đã cản trở tôi phấn đấu hơn cho cuộc sống’’, Motaung nói. 

Trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại hôm đầu tuần, Motaung cho biết: “Thật không ổn chút nào khi công ty bóc lột chúng tôi vì mục đích lợi nhuận, sau đó lại vứt bỏ chúng tôi. Tôi chỉ muốn mọi chuyện tồi tệ này sẽ kết thúc’’. 

Được biết hồi năm 2019, Sama, tự nhận mình là một công ty “có đạo đức về AI”, đã sa thải Motaung sau khi người đàn ông này cùng 100 nhân viên khác lên tiếng đòi quyền lợi về một môi trường làm việc tốt hơn. Lá thư sa thải nêu rõ việc làm này khiến mối quan hệ của Sama và Facebook “gặp rủi ro lớn”.

Theo các luật sư của Motaung, vụ kiện dân sự được đệ trình hôm 17/5 là vụ kiện đầu tiên phía nguyên đơn vừa tìm kiếm khoản tiền bồi thường, vừa yêu cầu Facebook thay đổi hoạt động kiểm duyệt nội dung trên toàn cầu. 

“Chúng ta không thể có một mạng xã hội an toàn nếu bản thân các nhân viên không được bảo vệ. Chúng tôi hy vọng sự việc lần này sẽ tác động đến mọi chi nhánh của Facebook trên toàn cầu. Do Sama là trung tâm kiểm duyệt lớn của Facebook tại khu vực Đông và Nam Phi, nên việc cải tổ ít nhiều sẽ có tác động, không chỉ riêng nhân viên, mà còn với cả người dùng tại Kenya, Nam Phi, Ethiopia và một số quốc gia châu Phi khác’’, Cori Crider, Giám đốc tổ chức phi chính phủ Foxglove có trụ sở tại London, đại diện cho Motaung cùng với công ty luật Kenya Nzili cho biết. 

“Chúng tôi cũng hy vọng lá đơn này sẽ cho Facebook một bài học, rằng đừng coi những nhân viên kiểm duyệt nội dung là món đồ “dùng một lần”. Chúng tôi sẽ nỗ lực hết sức để khiến Facebook thay đổi. Đã đến lúc Facebook phải đối xử với các nhân viên của mình một cách đàng hoàng và tôn trọng hơn”, đại diện luật sư cho biết.

Đáp lại, phía Sama phủ nhận mọi cáo buộc liên quan đến hoạt động công đoàn, đồng thời cho biết vụ kiện này “không thỏa đáng và thật thất vọng”: 

“Mọi nhân viên không chỉ được đối xử theo đúng luật pháp hiện hành, mà còn được hưởng chính sách công đoàn công bằng và có trách nhiệm. Điều này thể hiện rõ thông qua việc cung cấp và đảm bảo đầy đủ lợi ích cho nhân viên của Sama”. 

Trong khi đó, đại diện phát ngôn của Meta, ông Ben Walters từ chối bình luận, với lý do vụ kiện vẫn đang diễn ra.

Trong một cáo buộc được cho là “có phần gay gắt nhất’’, Sama và Meta bị tố “đặt quảng cáo gây hiểu nhầm’’, đồng thời không cảnh báo trước những thông tin độc hại phía kiểm duyệt nội dung có thể phải tiếp cận. Chính điều này đã khiến hàng chục nhân viên từ những nơi khác ở châu Phi chuyển đến đến Kenya làm việc mà không mảy may nghi ngờ. 

“Những quảng cáo gây hiểu lầm cố tình nhắm vào những người Kenya và châu Phi có hoàn cảnh khó khăn. Họ bị “lừa’’ nộp đơn xin việc, sau đó mắc kẹt tại đây, trong một môi trường làm việc không an toàn’’, đại diện các luật sư của Motaung nói. 

Theo The Time, Meta đang cố tìm cách tránh khỏi liên đới. Đại diện luật sư của tập đoàn khẳng định “công ty không có nghĩa vụ chịu trách nhiệm pháp lý đối với bất kỳ cáo buộc nào mà Motaung đưa ra’’. Họ nhấn mạnh việc sa thải Motaung là trách nhiệm của Sama, và Meta không có bất kỳ sự can thiệp nào.

“Sẽ không nên có bất kỳ hành vi nào chống lại Meta vì Meta không quản lý Motaung’’, đại diện luật sư Meta nói. 

Đáp lại, đại diện bên nguyên đơn lại cho rằng Sama là “đại lý” của Meta. Các nhân viên của trung tâm xử lý dữ liệu này theo đó sẽ phải sử dụng hệ thống nội bộ của chính Facebook, đồng thời quản lý nhân viên theo chính sách mà công ty đặt ra. 

“Môi trường được tạo ra bởi Sama và Meta đòi hỏi tính khắt khe và sự giám sát chặt chẽ để đáp ứng mục tiêu về khối lượng và độ chính xác. Áp lực thời gian cực lớn nên tất cả đều phải làm việc trong tâm lý căng thẳng. Hơn nữa, nhân viên cũng phải tiếp xúc rất nhiều với các nội dung độc hại’’, đại diện bên nguyên đơn cho hay. 

Chính vì vậy, họ khẳng định các những kiểm duyệt viên mà Facebook outsource thuê ngoài cũng cần được hưởng các chính sách bảo vệ như chính những nhân viên chính thức. Phía Sama và Meta cũng được yêu cầu phải công khai xác nhận mọi quyền lợi với những người kiểm duyệt nội dung, đồng thời cho họ một cơ chế lương thỏa đáng tương tự các chuyên gia kiểm duyệt nội dung nội bộ. 

Ngoài ra, đơn kiện cũng yêu cầu Sama phải trải qua một cuộc kiểm tra nhân quyền độc lập, sau đó báo cáo toàn bộ quy trình lên tòa án.

“Chúng tôi đang thúc đẩy họ cải thiện lại hệ thống quản lý. Chúng tôi muốn nhìn thấy sự thay đổi’’, đại diện luật sư của Motaung nói. 

Đây không phải lần đầu tiên Meta vướng vào vòng lao lý với các cựu nhân viên. Hồi năm 2021, cựu nhân viên bà Frances Haugen cũng đã chia sẻ tập tài liệu nội bộ của Facebook với báo giới nhằm công khai cáo buộc mạng xã hội này đang tác động tiêu cực lên sức khoẻ tinh thần một số thanh thiếu niên. Bê bối xoay quanh nền tảng Instagram cũng được bà Haugen "vạch trần": "32% các cô gái tuổi teen nói rằng khi họ cảm thấy ghét cơ thể của mình, Instagram khiến cảm giác ấy tồi tệ hơn".

Đáng tiếc cho Meta, những lá đơn này lại đến vào đúng thời điểm trang mạng xã hội lớn nhất hành tinh đang chìm sâu trong khủng hoảng. Hệ lụy này một phần được cho là bắt nguồn từ chính “sự đơn điệu” của CEO Mark Zuckerberg, người thường xuyên xuất hiện trước báo giới với quần jean và chiếc áo phông quen thuộc. 

Facebook vốn được biết đến như một nơi để các sinh viên chưa tốt nghiệp Harvard đánh giá về ngoại hình của nhau, song giờ đây lại bị xem như một trang mạng dành cho người già ở độ tuổi 40 và 50, theo The Economist. Các nhà đầu tư cũng thừa nhận Facebook “không còn hợp thời” khi giá trị vốn hóa sụt giảm tới 35% trong năm nay, bao gồm cả đợt “bốc hơi” 232 tỷ USD hồi tháng 2, mức giảm kỷ lục trong 1 ngày trên thị trường chứng khoán. 

Theo The Economist, sự già đi của Facebook dường như là điều bất di bất dịch. Ở những quốc gia phát triển, giới trẻ luôn là đối tượng được nhắm đến đầu tiên với mảng kinh doanh quảng cáo, song điều này đang dần biến mất với Facebook.

Tại 5 quốc gia quan trọng nhất của Facebook, lượng đăng ký tài khoản người dùng mới dưới 18 tuổi đã giảm 1/4 trong suốt một năm. Chính Mark Zuckerberg cũng thừa nhận rằng đúng là Facebook đang “thờ ơ” với những người dùng trẻ tuổi trong bối cảnh các đối thủ cạnh tranh lớn, đặc biệt là TikTok, đang không ngừng bành trướng. 

Thực tế, thay vì ở lại với Facebook, hầu hết những người dùng trẻ tuổi đang chuyển qua sử dụng các ứng dụng mới nổi, chẳng hạn như Snap hay BeReel - ứng dụng tin nhắn ảnh đang vô cùng phổ biến. Facebook rõ ràng đang mất đi sức hút của mình với vai trò là một nơi giao lưu kết nối, dù nó đã cố gắng làm mới mình để trở thành một nền tảng khác. 

Sau tất cả, Facebook vẫn bị so sánh với 'Yahoo 3.0’ - một đế chế mắc kẹt trong vết xe đổ, có mộng lớn nhưng chẳng khác gì ‘trò chơi phù phiếm’. Cũng bởi mạng xã hội này đang trong thời kỳ nhạy cảm nhất từ trước tới nay, sau khi CEO Mark Zuckerberg đánh cược vào sự thành bại bất định của vũ trụ ảo metaverse. 

"Có lẽ là đúng khi so sánh Facebook với Yahoo", một người kỳ cựu trong ngành công nghệ cho biết, đồng thời quan ngại Facebook khó có thể giữ vững ngôi vương thống trị như nhiều năm trước.

Sự lo lắng này đạt tới đỉnh điểm hồi tháng 2, khi mạng xã hội lớn nhất hành tinh này lần đầu tiên ghi nhận sự sụt giảm về số lượng người dùng. Nhiều người hoài nghi rằng đây chính là khởi đầu đen tối khiến Facebook từng bước quay về thời kỳ “đồ đá’’ và lâm vào chung cảnh ngộ với Yahoo. 

"Tất cả những điều này khiến Meta có vẻ giống như Yahoo, sau khi TikTok vượt mặt mạng xã hội Facebook. Đây chính là điều đọng lại trong nhà đầu tư. Vấn đề này khá lớn đấy", Keith Hwang, Giám đốc đầu tư của Selcouth Capital Management nói. "Nói một cách đơn giản, thị trường đang đặt câu hỏi liệu Meta có phải một Yahoo! 3.0 hay không", Mark Mahaney, chuyên gia phân tích Internet hàng đầu tại Evercore cho biết. 

"Phố Wall và cộng đồng đầu tư đã theo kịp một thực tế rằng hoạt động kinh doanh cốt lõi của Facebook không còn tăng trưởng nữa, thậm chí có thể suy giảm vào một thời điểm nào đó", Gil Luria, chiến lược gia công nghệ tại công ty đầu tư D.A. Davidson cho biết. 

Và nếu đúng là như vậy, cái kết buồn cho một đế chế tỷ đô có thể sẽ trở thành hiện thực, trong sự tiếc nuối của những người từng dành cả thanh xuân đọc tin tức và kết nối bạn bè trên trang mạng lớn nhất hành tinh.