Deadline dí sát gáy, sếp giục liên tục? Cứ bình tĩnh trì hoãn, não bạn sẽ sáng tạo hơn

Trong thời đại mà mọi thứ đều thúc giục con người phải hoàn thành càng nhanh càng tốt, hiệu suất cao đồng nghĩa với "làm xong sớm", thì có một sự thật nghịch lý lại đang được khoa học và nhiều bộ óc sáng tạo vĩ đại chứng minh: sự dang dở đôi khi chính là chìa khóa của sáng tạo.

Hiện tượng này mang tên hiệu ứng Zeigarnik, một cơ chế tâm lý tưởng nhỏ nhưng có thể tạo nên khác biệt lớn trong tư duy, sáng tạo và hiệu quả làm việc.

Khởi nguồn từ một quán café ở Berlin

Bluma Zeigarnik, nhà tâm lý học người Nga, lần đầu phát hiện ra hiện tượng này vào năm 1927 khi đang ngồi tại một quán café ở Berlin. Bà để ý thấy các nhân viên phục vụ nhớ rất rõ những đơn hàng chưa thanh toán, nhưng lại quên nhanh chóng sau khi khách rời đi.

Tò mò, Zeigarnik đã thực hiện hàng loạt thí nghiệm và phát hiện ra rằng con người có xu hướng ghi nhớ tốt hơn những nhiệm vụ chưa hoàn thành so với các nhiệm vụ đã hoàn tất. Bộ não dường như luôn giữ trạng thái cảnh báo nhẹ với các "việc còn dang dở", khiến chúng chiếm ưu thế trong trí nhớ.

Từ đó, hiệu ứng Zeigarnik chính thức ra đời và trở thành một trong những hiện tượng tâm lý được ứng dụng rộng rãi trong quản trị, quảng cáo, thiết kế sản phẩm, giáo dục và cả sáng tạo nội dung.

Não không thực sự "nghỉ" khi bạn bỏ ngang công việc

Khi bạn bắt đầu làm một việc nhưng chưa hoàn thành, bộ não đưa nhiệm vụ đó vào trạng thái "vòng lặp mở". Dù bạn đã chuyển sang làm việc khác, vùng tiềm thức vẫn tiếp tục xử lý thông tin liên quan như một tiến trình ngầm.

Chính cơ chế này là lý do vì sao nhiều người bất ngờ nảy ra ý tưởng mới trong lúc đang tắm, chạy bộ, ăn trưa hay thậm chí chơi game. Việc tạm gác công việc đôi khi không hề làm mất tập trung, mà ngược lại còn là giai đoạn để não âm thầm "ủ" ý tưởng, chờ thời điểm bật ra giải pháp tối ưu.

Sáng tạo đến từ sự dang dở

Adam Grant, giáo sư tại Trường Wharton, từng thực hiện một nghiên cứu cho thấy những người trì hoãn ở mức trung bình có xu hướng sáng tạo hơn tới 28% so với những người bắt tay vào công việc ngay lập tức.

Lý do là khi chưa hoàn tất một nhiệm vụ, não có thời gian kết nối các ý tưởng cũ với dữ kiện mới, từ đó nảy sinh các phương án sáng tạo hơn. Grant gọi đây là "trì hoãn chiến lược", một kỹ thuật tư duy được nhiều nhân vật vĩ đại vô thức áp dụng trong quá trình làm việc của mình.

Steve Jobs nổi tiếng là người không bao giờ ra mắt sản phẩm đầu tiên trên thị trường. Ông thường trì hoãn các quyết định về thiết kế hay tính năng sản phẩm để suy ngẫm thật sâu, cân nhắc từng chi tiết trước khi công bố. Chính sự chậm rãi đó giúp Apple cho ra đời những thiết bị mang tính biểu tượng, chạm đúng nhu cầu người dùng.

Albert Einstein cũng thường để bài toán "nằm im" trong đầu rồi đi bộ hàng giờ hoặc chơi violin. Quá trình tưởng như trì hoãn này lại là cách ông kích hoạt não bộ hoạt động ở chế độ "hậu trường", giúp tạo ra các bước đột phá như thuyết tương đối.

Aaron Sorkin, biên kịch phim The Social Network, từng thừa nhận ông thường đi lòng vòng trong nhà để nói thoại nhân vật trước khi viết kịch bản. Ông chia sẻ: "Người ta gọi nó là trì hoãn, tôi gọi nó là suy ngẫm."

Vậy làm sao để ứng dụng Zeigarnik một cách thông minh?

Thay vì cố gắng làm xong tất cả mọi thứ thật nhanh, bạn có thể chủ động giữ công việc ở trạng thái "mở". Đừng hoàn tất bài viết ngay khi có dàn ý. Hãy để đó vài tiếng rồi quay lại. Não bạn sẽ tự xử lý thêm trong thời gian đó.

Nếu bạn đang phát triển sản phẩm, hãy để lại những phần "chưa chốt" một cách có chủ đích. Đó là lúc sự sáng tạo được kích hoạt mạnh nhất.

Các lập trình viên vẫn thường để lại comment TODO trong code như một lời nhắc về phần còn thiếu. Đó không hẳn là sự trì hoãn tiêu cực, mà là chiến lược để duy trì sự liên kết tâm trí với đoạn logic chưa hoàn chỉnh.

Khi bị kẹt ý tưởng, hãy làm thử 5 phút. Viết vài dòng. Phác thảo vài nét. Chỉ cần bắt đầu là đủ để não bạn "ghim" công việc vào bộ nhớ chủ động và tiếp tục xử lý nó ở chế độ nền.

Hiệu ứng Zeigarnik cho thấy một sự thật thú vị: đôi khi không hoàn thành ngay mới là điều nên làm. Sự dang dở, nếu được kiểm soát hợp lý, không chỉ giúp bạn ghi nhớ tốt hơn mà còn là "chất xúc tác" mạnh mẽ cho sáng tạo và đột phá.

Trong thế giới nơi ai cũng vội vã hoàn thành, biết cách tạm dừng đúng lúc có thể là lợi thế mà không nhiều người nhận ra.