Đời thăng trầm của ‘siêu lừa’ xứ Silicon - Elizabeth Holmes

Holmes là nhà sáng lập kiêm CEO startup công nghệ sinh học Theranos, người từng được ví là “Steve Jobs phiên bản nữ”. Tuy nhiên, cô đang đối mặt với mức án 20 năm tù giam vì tội danh lừa đảo cấp liên bang. “Siêu lừa” xứ Silicon đi đến ngày hôm nay như thế nào?

Elizabeth Holmes

Bỏ dở việc học tại Đại học Stanford danh giá, Holmes khởi nghiệp năm 19 tuổi với sứ mệnh tạo ra một phương pháp thử máu rẻ hơn, hiệu quả hơn so với phương pháp truyền thống. Công ty Theranos của cô hứa hẹn bệnh nhân có thể biết được họ có mắc bệnh ung thư, tiểu đường không chỉ bằng vài giọt máu. Cô thu hút hàng trăm triệu USD đầu tư với sự tham gia của nhiều nhân vật chính trị nổi tiếng và các đối tác bán lẻ quan trọng.

Tuy nhiên, một cuộc điều tra của Thời báo Phố Wall vào công nghệ và xét nghiệm của Theranos khiến mọi chuyện vỡ lở. Holmes và đối tác kinh doanh Ramesh Sunny Balwani bị bắt năm 2018 với nhiều tội danh lừa đảo và âm mưu lừa đảo. Cả hai đều chưa nhận tội. Hơn 3 năm sau, cô mới ra tòa.

Dưới đây là tóm tắt hành trình thăng trầm của Elizabeth Holmes cùng Theranos:

Tháng 3/2004: Holmes bỏ học Stanford, theo đuổi Theranos. Holmes, 19 tuổi, khi ấy đang học kỹ thuậthóa học. Theranos là từ ghép giữa “therapy” (liệu pháp) và “diagnosis” (chẩn đoán).

Tháng 9/2009: Ramesh Sunny Balwani tham gia Theranos, trở thành cánh tay phải của Holmes. Balwani là Giám đốc Điều hành kiêm Chủ tịch startup. Balwani hơn Holmes gần 20 tuổi, hai người gặp nhau năm 2002 trong chuyến du lịch Bắc Kinh của Stanford. Sau này, báo chí đưa tin cả hai có quan hệ tình ái.

Ramesh Sunny Balwani

Tháng 9/2013: Holmes hé lộ Theranos sau một thập kỷ. Cùng tháng này, Theranos và Walgreens thông báo ký hợp tác dài hạn. Trung tâm Theranos Wellness Center đầu tiên đặt tại một cửa hàng Walgreens tại Palo Alto, nơi khách hàng có thể tiếp cận sản phẩm của Theranos. Kế hoạch ban đầu của họ là xét nghiệm Theranos tại các điểm Walgreens trên toàn quốc.

Tháng 9/2014: Holmes là một trong những phụ nữ giàu nhất nước Mỹ theo tạp chí Forbes. Forbes đưa tin Holmes nắm 50% cổ phần trong startup, tài sản ròng 4,5 tỷ USD.

Tháng 12/2014: Theranos huy động 400 triệu USD. Trong số các nhà đầu tư, có Larry Ellison của Oracle.

Tháng 7/2015: Theranos được Cơ quan quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) phê duyệt sử dụng các lọ (vial) lấy máu độc quyền để làm xét nghiệm máu trên ngón tay tìm virus herpes simplex 1 (HSV-1).

Tháng 10/2015: Theranos thành đối tượng điều tra của Thời báo Phố Wall. Theo tờ báo này, Theranos chỉ sử dụng công nghệ độc quyền cho một lượng nhỏ trong số 240 xét nghiệm mà họ thực hiện. Phần lớn các xét nghiệm được thực hiện bằng phương pháp truyền thống là lấy máu từ cánh tay, không phải chỉ “vài giọt” từ đầu ngón tay. Đáp lại, Theranos gọi báo cáo của Thời báo Phố Wall là “sai thực tế và khoa học”.

Một ngày sau, Theranos dừng sử dụng các ống lấy máu dưới áp lực của FDA. Một tuần sau, Holmes phát biểu tại hội thảo của báo: “Chúng tôi biết mình đang làm gì và tự hào về nó”.

Giữa bão chỉ trích, Theranos xốc lại Ban Giám đốc, loại bỏ Henry Kissinger và George Shultz, đưa họ sang ban cố vấn khác, đồng thời thành lập một ban y tế riêng biệt.

Tháng 11/2015: Quan hệ giữa Theranos và Safeway không như ý. Safeway đã đầu tư 350 triệu USD vào xây dựng các phòng khám tại hàng trăm siêu thị để cung cấp dịch vụ xét nghiệm máu cho Theranos. Công ty tìm cách “giải tán” quan hệ với Theranos trước khi hợp tác xảy ra.

Tháng 1/2016: Nhà chức trách liên bang nêu vấn đề với phòng thí nghiệm California của Theranos. Trung tâm Dịch vụ Chăm sóc y tế (CMS) gửi thư cho Theranos, đề cập đến phòng thí nghiệm California không tuân thủ tiêu chuẩn liên bang và bệnh nhân đang trong tình trạng nguy hiểm. CMS yêu cầu công ty giải quyết vấn đề trong 10 ngày.

Trước sự việc này, Walgreens cho biết sẽ không gửi bất kỳ xét nghiệm nào đến phòng thí nghiệm California của Theranos để phân tích và tạm dừng dịch vụ Theranos tại Palo Alto Walgreens.

Tháng 3/2016: CMS dọa cấm Holmes và Balwani kinh doanh phòng thí nghiệm trong 2 năm sau khi công ty không sửa sai tại phòng thí nghiệm California. Theranos gọi đây là “kịch bản tồi tệ nhất”.

Tháng 5/2016: Balwani từ chức. Theranos hủy bỏ kết quả xét nghiệm trong 2 năm từ các thiết bị xét nghiệm độc quyền, hiệu chỉnh hàng chục ngàn báo cáo xét nghiệm máu.

Tháng 6/2016: Tài sản ròng của Holmes trở về 0 đồng, tạp chí Forbes cũng hạ giá trị của Theranos từ 9 tỷ USD xuống 800 triệu USD. Theranos mất đi đối tác lớn nhất là Walgreens. Walgreens thông báo đóng cửa tất cả 40 Theranos Wellness Centers.

Tháng 7/2016: CMS tước giấy phép điều hành phòng thí nghiệm California của Theranos và cấm Holmes điều hành phòng thí nghiệm xét nghiệm máu trong 2 năm.

Tháng 8/2016: Theranos giới thiệu thiết bị “miniLab” tại một hội thảo của Hiệp hội Hóa học Lâm sàng Mỹ. Holmes hi vọng bán thiết bị này có thể lách lệnh cấm của CMS.

Tháng 10/2016: Các nhà đầu tư kiện Theranos, công ty thu hẹp quy mô. Nhà đầu tư Partner Fund Management kiện đòi 96,1 triệu USD, số tiền quỹ đã bỏ vào Theranos tháng 2/2014 cùng với các thiệt hại gây ra. Quỹ tố cáo Theranos lừa đảo chứng khoán. Hai bên dàn xếp tháng 5/2017. Ngoài ra, Theranos sa thải 340 nhân viên khi đóng cửa các phòng thí nghiệm lâm sàng và trung tâm chăm sóc để tập trung vào miniLab.

Tháng 11/2016: Walgreens kiện Theranos vi phạm hợp đồng. Walgreens muốn lấy lại 140 triệu USD đã đổ vào công ty. Vụ kiện được dàn xếp tháng 8/2017.

Tháng 1/2017: Theranos tiếp tục sa thải 155 nhân viên, tương đương 41% lực lượng lao động. Thời báo Phố Wall đưa tin Theranos tiếp tục không qua được bài kiểm tra phòng thí nghiệm thứ hai của nhà chức trách và phải đóng cửa địa điểm xét nghiệm máu cuối cùng.

Tháng 4/2017: Theranos dàn xếp với CMS, đồng ý trả 30.000 USD và không sở hữu hay vận hành bất kỳ phòng thí nghiệm lâm sàng nào trong 2 năm. Theranos còn thỏa thuận với Chưởng lý Bang Arizona trước cáo buộc quảng cáo sai về phương pháp, độ chính xác và độ tin cậy của xét nghiệm máu, cũng như không tuân thủ quy định liên bang về quản lý phòng xét nghiệm lâm sàng. Theranos đồng ý trả lại 4,65 triệu USD cho khách hàng như một phần trong thỏa thuận.

Tháng 3/2018: Ủy ban Chứng khoán và Hối đoái Mỹ (SEC) buộc tội Holmes và Balwani “lừa đảo nghiêm trọng”, liên quan tới hơn 700 triệu USD từ nhà đầu tư thông qua quá trình gian lận phức tạp, kéo dài nhiều năm, trong đó họ phóng đại, đưa ra tuyên bố sai lệch về công nghệ, kinh doanh và tài chính của công ty.

SEC cáo buộc Holmes và Balwani biết rằng máy phân tích độc quyền của Theranos chỉ thực hiện 12/20 xét nghiệm mà họ công bố. Theranos từ bỏ quyền kiểm soát công ty và phần lớn cổ phần trong Theranos. Trong khi đó, Balwani đấu tranh chống lại cáo buộc.

Tháng 5/2018: Nhà báo John Carreyrou, người đầu tiên công khai về câu chuyện của Theranos cho Thời báo Phố Wall, đăng tải podcast “Bad Blood”, một cái nhìn sâu hơn về những gì diễn ra trong công ty. Đạo diễn Adam McKay đã làm phim dựa trên podcast với sự tham gia của diễn viên Jennifer Lawrence.

Tháng 6/2018: Holmes và Balwani bị truy tố về tội gian lận liên bang do tham gia vào kế hoạch lừa gạt các nhà đầu tư và âm mưu lừa gạt bác sỹ, bệnh nhân. Mỗi người đối mặt 20 năm tù. Vài phút trước khi công khai cáo buộc, Holmes từ chức CEO Theranos nhưng vẫn là Chủ tịch Hội đồng quản trị.

Tháng 9/2018: Theranos giải thể.

Tháng 3/2019: Bộ phim tài liệu “The Inventor” về Theranos được công chiếu trên HBO.

Tháng 9/2020: Chiến lược bào chữa cho Holmes được tiết lộ, theo đó, Holmes có thể nhận bản thân bị “tâm thần” và tuyên bố cô là nạn nhân của mối quan hệ lạm dụng kéo dài cả thập kỷ với Balwani.

Tháng 12/2020: Phiên xử Holmes lẽ ra bắt đầu vào tháng 7/2020 nhưng lùi sang tháng 7/2021 do dịch Covid-19.

Tháng 3/2021: Truyền thông đưa tin Holmes chuẩn bị sinh con đầu lòng, tiếp tục hoãn xét xử. Cô sinh con vào tháng 7 vừa qua.

Tháng 8/2021: Phiên xử Holmes chính thức bắt đầu.

Theo CNN