Giấc mơ xe điện của kẻ “anti” Elon Musk: Thương vụ IPO lịch sử của hãng xe vô danh và hành trình bền bỉ vươn tới đỉnh cao

William D Cohan là một cây viết chuyên về kinh doanh. Ông đã được trải nghiệm chiếc xe bán tải điện Rivian R1T mới ra mắt gần đây. Không có động cơ và chỉ có một bộ pin khổng lồ nép mình bên dưới cabin mà tác giả ngồi, khả năng tăng tốc như siêu xe của chiếc xe điện đã khiến ông phải kinh ngạc.

Chiếc R1T là mẫu xe điện có nhiều tiện ích đa dạng như bếp nấu ăn ngoài trời có thể kéo ra từ trong xe. Chiếc bán tải điện này có giá khởi điểm là 76.500 USD. Sản phẩm này là một kỳ tích công nghệ xe điện và là đỉnh cao của lòng quyết tâm kéo dài hàng thập kỷ của rất nhiều người.

Robert Joseph Scaringe, người sáng lập và là CEO của công ty sản xuất xe điện Rivian, được hơn 12.000 nhân viên của Rivian và những người thân quen gọi là "RJ". Người đàn ông 39 tuổi có thân hình lực lưỡng và giống hệt nhân vật siêu anh hùng Clark Kent cả về ngoại hình lẫn phong thái.

Scaringe thực sự gây ấn tượng với hình ảnh Superman bằng những gì ông đã đạt được kể từ khi bắt đầu thành lập Rivian vào năm 2009.

Scaringe ưa thích chinh phục những thử thách khó khăn như chạy marathon, leo trèo, đi bộ đường dài. Nhưng đặt khía cạnh nỗ lực hơn người của ông sang một bên, Scaringe còn được miêu tả là "kẻ anti Elon Musk".

Nhờ một trong những đợt IPO thành công nhất trong nhiều năm sau đợt Facebook và Alibaba, công ty của ông đã huy động được 13,7 tỷ USD. Khối tài sản ròng Scaringe nắm giữ khi ấy là khoảng 530 triệu USD, nhỏ hơn nhiều so với con số 265 tỷ USD của Elon Musk.

Trọng tâm Scaringe hướng đến là chế tạo các phương tiện thay đổi cách con người tiêu thụ nhiên liệu hoá thạch để chống lại biến đổi khí hậu. Ông không quan tâm đến sao Hoả, tên lửa, xây đường hầm hay mua Twitter. Ông sở hữu tài khoản hơn 60.000 người theo dõi nhưng hiếm khi hoạt động.

Giám đốc quỹ phòng hộ Dan Loeb, người đã đầu tư vào Rivian trước đợt IPO, miêu tả Scaringe giống như chàng trai nghiêm túc sống ở miền Trung Tây nước Mỹ. "Ông ấy chu đáo. Scaringe hoàn toàn khác so với những người hấp tấp. Mọi thứ đều được lên kế hoạch và phân tích", Dan Loeb nói.

Scaringe lớn lên ở khu vực bờ biển Đại Tây Dương của Florida. Ông bắt đầu điều hành công ty xe hơi của riêng mình khi mới 17 tuổi.

Khi còn là thiếu niên, Scaringe đã bắt đầu mày mò ô tô và phục chế chúng. Khi lớn hơn, ông nhận ra những chiếc ô tô chạy bằng động cơ đốt trong mà ông yêu thích là nguyên nhân chính gây ra các vấn đề nghiêm trọng như ô nhiễm, biến đổi khí hậu và cuộc chiến tranh giành dầu mỏ.

Trong một chuyến du lịch cùng gia đình, Scaringe quyết định dành hết tâm huyết để giải quyết vấn đề này. "Ý tưởng thô" ban đầu là thành lập một công ty xe hơi. Khi ấy ông mới đang học trung học và không ý thức được điều đó có nghĩa là gì và phức tạp ra sao.

Scaringe theo học tại Học viện Công nghệ Rochester ở ngoại ô New York. Tại trường, Scaringe nhận ra mình cần số vốn khổng lồ để thành lập một công ty xe hơi.

Khi ấy, ông không chắc đâu là cách tiếp cận sáng suốt hơn giữa làm thuê và tự thành lập công ty riêng. Vì thiếu kiên nhẫn cộng thêm một chút ngây thơ, Scaringe lựa chọn con đường tự lập.

Ông quyết định đến Học viện Công nghệ Massachusetts (MIT) ở Cambridge để lấy bằng thạc sĩ và sau đó là tiến sĩ về kỹ thuật cơ khí tại Phòng thí nghiệm Ô tô Sloan của trường.

Tại MIT, ông nhận ra các công ty xe ô tô kỳ cựu rất giỏi trong việc sản xuất quy mô lớn, giới thiệu mẫu xe cũng như phong cách mới. Nhưng họ không quá giỏi trong việc thay đổi hướng đi hay đưa ra một ý tưởng hoàn toàn mới.

Ông nói: "Thay đổi càng lớn thì càng khó áp dụng". Từ thay đổi thiết kế tay nắm cửa cho đến việc toàn bộ lực lượng lao động tập trung vào một công nghệ mới là một mức độ phức tạp hoàn toàn khác nhau.

Ông đã nghiên cứu một công ty sản xuất ô tô nhỏ với động cơ điện. Nhưng sau mùa hè năm đó, ông đã từ bỏ ý định. Chàng thanh niên năm ấy nhận ra là mình cần xây dựng thứ gì đó mà mọi người mong muốn được sở hữu.

Sau khi nhận bằng Tiến sĩ vào năm 2009, Scaringe một lần nữa phải đối mặt với quyết định nên làm việc cho một công ty ô tô hay tự mình thành lập công ty riêng. Ông biết rằng xác suất thành công khi lập công ty riêng là cực kỳ thấp. Nhưng khi cân đo đong đếm, Scaringe cho rằng phương án đó còn có khả năng cao hơn là thay đổi cả một công ty khi mới chỉ vừa học xong bằng Tiến sĩ.

Thời điểm thành lập công ty khi ấy không thể nào xấu hơn. Sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, cả General Motors và Chrysler đều phá sản và tuyệt vọng chờ trợ cấp liên bang. Ford thoát khỏi số phận tương tự nhờ việc thế chấp toàn bộ tài sản, bao gồm cả logo để đổi lấy khoản vay, ngay trước khi khủng hoảng xảy ra.

Trong 2 năm tiếp theo, Scaringe tập trung vào việc tạo ra nguyên mẫu của một chiếc xe thể thao mới mà ông có thể xây dựng thương hiệu, sau đó giới thiệu các sản phẩm mới ngay thành công của mẫu xe đầu tiên. Đây chính xác là chiến lược mà Elon Musk đã áp dụng để biến Tesla thành gã khổng lồ trong giới sản xuất ô tô.

Scaringe đã tạo ra một chiếc xe như thật trong video nhưng lại không thể tạo ra nó trong thực tế. Trong hai năm ấy, Scaringe quyết định từ bỏ dự án và làm lại từ đầu. Đó là khi ông lên ý tưởng cho chiếc bán tải chạy điện R1T.

Xe bán tải là phân khúc phổ biến nhất ở Mỹ, nhưng lại không thực sự hiệu quả khi di chuyển trên đường. Scaringe quyết tâm chứng minh rằng công ty của ông có thể thay đổi chúng.

Scaringe đã thiết kế lại kiến trúc cổ điển của xe bán tải và nâng cấp chúng phù hợp với những chuyến phiêu lưu ngoài trời. Song, một chiếc xe bán tải chạy bằng điện ở thời điểm đó vẫn còn quá xa vời. Một lần nữa Scaringe bị choáng ngợp bởi nhu cầu vốn. Khi tìm hiểu nhiều vấn đề, ông nhận ra số tiền ông cần không phải một vài triệu mà là hàng tỷ USD.

Scaringe đã huy động được hàng tỷ USD cho Rivian. Ngoài 13,7 tỷ USD Rivian huy động được trong đợt IPO vào tháng 11/2021, ông cũng huy động thêm 10,4 tỷ USD vốn cổ phần trong 5 vòng từ tháng 2/2019 đến tháng 1/2021.

Khi nguồn vốn được đảm bảo, Scaringe bắt đầu thực hiện hoá ước mơ. Rivian mua nhà máy ở Normal năm 2017 với giá 16,5 triệu USD từ công ty đã đóng cửa Diamond-Star Motors. Những ngày đầu, Scaringe và cha ông đều thế chấp hết nhà cửa để đầu tư vào Rivian. Số vốn hàng tỷ USD đã pha loãng tỷ lệ sở hữu của Scaringe tại Rivian xuống dưới 2%, mặc dù ông được cấp các quyền chọn giống như Elon Musk.

Người sáng lập Rivian cũng từng mắc nhiều sai lầm. Hai tháng sau khi IPO, CEO của Rivian Rod Copes thông báo sẽ từ chức. Thông tin này đã ảnh hưởng nặng nề đến cổ phiếu của Rivian. Công ty sau đó cho biết kế hoạch từ chức của CEO đã được lên kế hoạch từ trước khi IPO, song Scaringe thừa nhận về hoạt động quản lý kém hiệu quả.

Sau đó là vụ kiện phân biệt giới tính của cựu phó giám đốc tiếp thị và bán hàng Laura Schwab với Rivian trước khi IPO. Khoảng 4 tháng sau khi Schwab bị sa thải, Rivian phải đối mặt với thảm hoạ quan hệ công chúng tồi tệ nhất từ khi thành lập.

Công ty đã tuyên bố tăng giá chiếc R1T lên 17%, tương đương 12.000 USD. Hơn 71.000 khách hàng đặt trước xe trên toàn thế giới đã bị sốc. Rivian đã chậm tiến độ giao hàng và hiện đang gia hạn các thỏa thuận với khách hàng, vào thời điểm mà rất nhiều công ty xe hơi đang quảng cáo xe điện mới.

Khách hàng lũ lượt quay lưng và lấy lại tiền đặt cọc. Scaringe cũng đã bị sốc. Đó là ngày tồi tệ nhất của ông với tư cách là nhà lãnh đạo của Rivian. Hai ngày sau, công ty đã khôi phục lại mức giá ban đầu.

Có lẽ, những sai lầm bột phát và những lần "rút kinh nghiệm, làm lại" được đã tạo ra đợt IPO ấn tượng trong lịch sử. Tất nhiên, Scaringe vẫn lo ngại khi Musk thông báo rằng Tesla đang nghiên cứu tạo ra xe bán tải của riêng mình.

Một mặt, ông là người đề xuất cạnh tranh, cuộc đua sẽ thực sự nhàm chán khi nếu chỉ có một đối thủ. Mặt khác, giá trị thị trường của Tesla là khoảng 900 tỷ USD, trong khi Rivian giảm xuống chỉ còn khoảng 30 tỷ USD.

Nói cách khác, Tesla là một đối thủ cực kỳ nặng ký trên thị trường xe bán tải chạy điện. Nhưng khi Musk công bố Cybertruck năm 2019, Scaringe đã thở phào nhẹ nhõm.

Chiếc R1T của Rivian (bên trên) và chiếc Cybertruck của Tesla (bên dưới).

Cuối cùng, cả hai nhà sản xuất xe chỉ có một điểm giao cắt nhỏ là chúng cùng là xe bán tải. Song, chiếc xe của Tesla thì có đường nét góc cạnh, trong khi xe của Rivian có đường cong mềm mại hơn.

Khi thăm cơ sở sản xuất ô tô, tác giả nhìn thấy Scaringe nghẹn ngào kể về một Rivian đầy "lãng mạn". Hàng nghìn người làm việc để biến những cuộn thép thành một phương tiện di chuyển. Chiếc xe ấy sẽ chở các gia đình đi biển, đưa các cặp đôi đi hẹn hò, đưa nhóm bạn thân cùng nhau leo núi…

Scaringe nói: "Đó là đỉnh cao của nhiều năm mơ ước và làm việc chăm chỉ. Thật lãng mạn khi nghĩ đến những gì diễn ra trong nhà máy này".

Tham khảo FT