Bill Gates và Mark Zuckerberg với những lời khuyên của mình dành cho các tân cử nhân - và nếu ngẫm nghĩ kĩ thì chúng không hề 'bọc đường' chút nào.

Có thể nói Mark Zuckerberg và Bill Gates xây dựng các công ty công nghệ tỷ đô ở hai mảng kinh doanh hoàn toàn khác nhau, nhưng họ đều đồng ý về một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với vấn đề việc làm tại Mỹ.

Trong bài diễn văn tốt nghiệp của mình ở Harvard vào thứ ba, CEO của Facebook đã truyền đi thông điệp cứng rắn đến các cử nhân khóa 2017. Thông điệp đó là: mỗi người trong chúng ta phải tìm ra cho mình một "lẽ sống" trong thời đại này. Khi nghe được điều này bạn có lẽ sẽ tự hỏi: làm gì có thời nào mà người ta không phải tìm lẽ sống? Chưa kể là từ khi nào mà mấy gã khổng lồ công nghệ nói năng nghe như các triết gia thi sĩ trầm ngâm về cuộc đời vậy.

Điều đó tưởng phi lý mà hóa ra không phải. Công nghệ, với tầm ảnh hưởng to lớn và khả năng lột xác không ngừng, có xu hướng thay đổi sâu sắc mọi mặt trong cuộc sống của con người, thậm chí định nghĩa lại cách chúng ta tư duy về chính mình. Và với lợi thế tiên phong trong cuộc chơi này, các nhà tài phiệt đến từ thung lũng silicon có lẽ luôn là những người đầu tiên nhìn thấy bức tranh toàn cảnh. Thử để ý kĩ lời của Mark, chúng ta sẽ thấy "lẽ sống" ở đây chỉ là phần nổi của tảng băng chìm, vốn ẩn chứa một thách thức kinh tế-chính trị nghiêm trọng đang ló dạng trong kỉ nguyên trí tuệ nhân tạo.

"Thế hệ của chúng ta sẽ phải đối mặt với hàng chục triệu việc làm sẽ bị thay thế bởi cơn lũ tự động hóa, ví dụ như xe tự lái", Mark nói, và thêm vào ngay sau đó, "Khi bố mẹ của chúng ta tốt nghiệp, mục đích của họ, một cách đáng tin cậy, đến từ công việc, nhà thờ và cộng đồng mà họ thuộc về. Nhưng ngày nay, công nghệ và tự động hóa đang lấy đi rất nhiều công việc. Thành viên của các cộng đồng đang giảm sút. Rất nhiều người đang cảm thấy bị cô lập và tuyệt vọng, và đang cố gắng để lấp đầy khoảng trống trong đời mình"

Tỉ phú trẻ trong bài diễn văn tốt nghiệp tại đại học Harvard.

Bill Gates, nhà sáng lập tập đoàn Microsoft, vào đầu tháng này cũng đưa ra một cảnh báo tương tự. Gates nói rằng ông không muốn lời khuyên của mình nghe giống anh chàng trong bộ phim "The Graduate," bộ phim được công chiếu từ tận năm 1967, tức là đã cách đây tròn 50 năm. Trong phim, ông già Benjamin Braddock (do Dustin Hoffman thủ vai) đã đưa ra một lời khuyên hết sức nổi tiếng: "Tôi chỉ muốn nói với các bạn một từ duy nhất. Một từ duy nhất... đó là nhựa," Và ngày nay? Từ đó có vẻ được thay thế bằng "robot". Gates đã nói với 24,8 triệu người theo dõi tài khoản Twitter của mình rằng "trí tuệ nhân tạo" đang tạo nên một tầm ảnh hưởng khổng lồ.

Tuy nhiên đó không phải là phản ứng duy nhất về cuộc cách mạng robot. Vào cuối tháng 2, Gates cũng đã trao đổi với trang Quartz về việc robot sẽ tạo không gian tự do cho người lao động "và mang lại cho cử nhân cơ hội để tập trung hơn vào kiểu công việc như chăm sóc người già, hay tạo nên các lớp học ít học sinh hơn và qua đó giúp đỡ những trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt. Các bạn biết đó, đó là nơi mà lòng cảm thông và sự hiểu biết của loài người vẫn còn là độc nhất vô nhị." Gates nói về một phương thức phản-trực-giác để đương đầu với sự trỗi dậy của robot. "Vậy nên nếu các bạn có thể thu hút những người lao động từng làm những công việc mà giờ đây bị thay thế bởi tự động hóa... thì bạn đang đi trước thiên hạ một bước"

Zuckerberg cũng phát biểu về việc tìm ra những công việc mà mục đích ý nghĩa trong nền kinh tế tự động hóa. "Khóa 2017, các bạn đang chuẩn bị bước vào một thế giới nơi mà mục đích trở nên cực kì quan trọng. Và chính các bạn là những người chịu trách nhiệm về việc tạo nên mục đích đó," anh nói, và thêm vào sau đó, "Sẵn sàng lao vào các dự án to lớn đầy ý nghĩa là điều đầu tiên chúng ta có thể làm để kiến tạo một thế giới mà ở đó tất cả mọi người đều có mục đích sống của riêng mình. Điều thứ hai là định nghĩa lại sự công bằng trong việc tạo không gian tự do cho mỗi người theo đuổi những mục đích đó." Những cử nhân thời đại này, theo anh, sẽ cần phải đi riêng một lối của mình, nhưng cũng cần có tự do để thử và sai.

Những vị tỉ phú này không hề sai: robot đang được kì vọng sẽ tạo nên 15 triệu việc làm mới ở Hoa Kì trong 10 năm sắp tới dưới ảnh hưởng trực tiếp của tự động hóa và trí tuệ nhân tạo, tương đương với 10% lực lượng lao động, một báo cáo gần đây của Viện nghiên cứu Forrester cho biết. Mặt trái là: Robot sẽ cùng lúc đó lấy đi 25 triệu việc làm khác.

Vậy là Gates đã đúng. Trí tuệ nhân tạo và tự động hóa đang là địa hạt của những thay đổi chấn động sắp diễn ra, cũng như cái cách mà máy tính cá nhân tạo ảnh hưởng những năm 80, và...nhựa của 30 năm trước đó, khi Dustin Hoffman nói lên những dòng bất hủ của mình. Và cả cuộc cách mạng về chia sẻ thông tin (cùng dữ liệu nữa) mà Mark là một trong những nhà tiên phong, khởi phát từ hơn 10 năm trở lại đây.

"Tới đây nào, việc làm!"

Vậy lĩnh vực nào sẽ trở nên nóng bỏng trong 50 năm sắp tới? Có đến 65% người Mỹ kì vọng rằng trong 50 năm tới robot và máy tính sẽ "hoàn toàn" hoặc "có thể" làm được phần lớn những công việc của con người, theo một khảo sát mới đây của Trung tâm nghiên cứu Pew, một think tank phi lợi nhuận ở Washington DC. Có đến 38% việc làm ở Mỹ sẽ nằm trong diện "rủi ro cao" bị thay thế bởi robot và trí tuệ thông minh trong 15 năm tới, theo một ước tính độc lập khác mà Hãng Kế toán và Tư vấn PwC đưa ra, thậm chí còn thấp hơn cả ở Đức (35%) và Anh (30%).

Nhưng với những người không muốn làm việc trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, luôn có những nghành nghề "miễn dịch với robot", ít nhất là cho tới thời điểm hiện tại. Chúng bao gồm các nghệ sĩ, y sĩ, bác sĩ gia đình, chuyên gia chăm sóc người già và trẻ em, kĩ sư, giáo viên và cuối cùng, là cán bộ quản lý nhân sự, theo một báo cáo mới đây của hãng tư vấn việc làm Challenger, Gray và Christmas. Hơn thế nữa, rất nhiều công việc cổ-cồn-xanh truyền thống sẽ rất khó bị thay thế, ví dụ như thợ mộc, thợ ống nước, thợ điện. Và dĩ nhiên, kĩ sư robot sẽ không thể bị thay thế bởi robot rồi.

Các công việc được trả lương thấp nằm trong nhóm có nguy cơ cao nhất theo các nhà kinh tế. Cho những người muốn tránh bị thay thế bởi robot, một tấm bằng đại học có thể sẽ là một cứu cánh quan trọng. Theo như Marketwatch mới đây đã dự đoán, có đến 83% cơ hội là tự động hóa sẽ thay thế các công việc tầm 20 USD/giờ. Chỉ có 31% cơ hội là robot sẽ thay thế công việc được trả 30-40USD/giờ, và 4% cho mức lương cao hơn nữa.

Yên tâm đi, không có giống robot nào thay được ông thầy giáo già cáu bẳn của bạn trong tương lai đâu. Và kể cả mấy tay rapper cool ngầu nữa.

Bill Gates đã đề xuất Sinh học và Năng lượng sẽ là các hướng đi triển vọng cho khóa 2017. Các phân khúc năng lượng truyền thống và hiệu quả năng lượng thu hút 6,4 triệu việc làm mỗi năm ở Mỹ. Những phân khúc này tăng lên đến 5% trong năm 2016 từ năm 2015 và đóng góp 14% vào tổng số việc làm được tạo ra trong năm đó. Việc làm trong ngành Sinh học cũng tăng lên với tỷ lệ 10% năm, và thu hút 1,7 triệu người lao động ở Mỹ.

Tỉ phú trẻ Zuckerberg cũng không kém cạnh với người đàn anh của mình, khi đưa ra những lời khuyên thông thái cho giới kinh doanh khởi nghiệp. "Hãy để tôi nói cho bạn một bí mật: Không ai hoàn toàn biết 100% những thứ mình làm khi bắt đầu một cái gì đó. Những ý tưởng cũng sẽ không bao giờ hiện nguyện trạng ngay từ đầu. Bạn phải nhảy vào xông pha" anh nói. "Nếu tôi hiểu tất cả mọi thứ về việc kết nối nhân loại với nhau trước khi bắt đầu, có lẽ Facebook đã chẳng bao giờ ra đời. Phim ảnh và văn hóa đại chúng đã làm ta hiểu sai mọi thứ. Ý tưởng về một khoảnh khắc "eureka" thần kì là một lời nói dối nguy hiểm. Nó khiến chúng ta cảm thấy yếm thế khi không có được nó cho mình. Nó sẽ tiêu diệt những hạt giống ý tưởng trong đầu người ta, thậm chí ngay cả trước khi chũng kịp nảy mầm."

Đáng lẽ Mark Zuckerberg nên mời Shia LaBeouf làm diễn viên minh họa cho bài phát biểu của mình. Và sau đó thâu tóm luôn cả Nike?

Tham khảo: Marketwatch