Nghề thu gom pin xe điện cũ ‘hái ra tiền’ tại Trung Quốc

Pin xe điện đã qua sử dụng chứa các thành phần quý giá như lithium, coban và nikel, có thể được chiết xuất và bán lại. Hãng Bloomberg (Mỹ) cho biết có hàng nghìn pin xe điện đã bị thải loại trên khắp Trung Quốc, nhiều chiếc đã quá hạn sử dụng và đang chờ được tái chế.

Chúng nằm ẩn mình trong các bãi phế liệu, bãi đậu xe… Những thành phần có giá trị trong chúng được coi là nguồn tài nguyên quan trọng trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu về các khoáng sản then chốt ngày càng tăng và các quốc gia đang cố gắng giành vị trí dẫn đầu trong quá trình chuyển đổi xanh.

Một hệ thống thu gom và xử lý pin an toàn, hiệu quả, thân thiện với môi trường sẽ giúp các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc vượt lên dẫn trước. Họ có thể sản xuất ô tô điện với pin tái chế trên quy mô lớn, khiến chúng thân thiện với môi trường gấp đôi. Điều này giúp họ có lợi thế hơn đối thủ quốc tế khi các chính phủ yêu cầu tăng doanh số bán xe điện và những nơi như châu Âu yêu cầu có mức kim loại tái chế trong phương tiện. EU đã đặt ra hàm lượng tái chế tối thiểu bắt buộc trong ô tô điện được bán ở thị trường này, ban đầu ở mức 16% đối với coban, 85% đối với chì, 6% đối với lithium và 6% đối với nikel.

Ở Trung Quốc, nơi cứ ba chiếc xe mới được bán ra thì có một chiếc là xe điện. Con số này ở châu Âu là 1/8. Các quan chức Trung Quốc cho biết có thể đạt được mục tiêu ô tô điện chiếm 50% tổng doanh số bán mới vào năm 2026, sớm hơn 10 năm so với kế hoạch. Theo công ty tư vấn Circular Energy Storage, đến năm 2030, số lượng pin cần tái chế tại Trung Quốc sẽ gần gấp 4 lần so với năm 2021.

Để đạt được điều đó sẽ đòi hỏi phải hợp nhất một ngành công nghiệp rộng lớn gồm hàng nghìn người tham gia. Việc tái chế khá phức tạp, cho dù đó là nhựa hay quần áo, quá trình thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải đòi hỏi phối hợp giữa nhiều công ty. Với chi phí thiết lập chỉ một dây chuyền xử lý tái chế lên tới khoảng 15 triệu USD, thật dễ hiểu tại sao lại xuất hiện những người như Li.

Li (29 tuổi) là thành viên của thị trường chợ đen nổi lên cùng với ngành tái chế pin đang phát triển nhanh chóng, tìm cách kiếm lợi từ lứa xe điện bắt đầu ngưng hoạt động đầu tiên của Trung Quốc. Li nói với Bloomberg (Mỹ): “Các nhà hoạch định chính sách bắt đầu đưa ra các quy định, nhưng hiện tại, vẫn còn rất nhiều tiền có thể kiếm được ngoài giới hạn của các quy định chính thức. Nó giống như một ao cá không ai chăm sóc. Ai biết ao ở đâu sẽ có cá”.

Một số nghiên cứu thị trường cho thấy pin xe điện có thể tồn tại được khoảng 5 đến 8 năm, mặc dù một số người cho rằng lâu hơn. Nhưng quy định tái chế pin của Trung Quốc vẫn còn nhiều lỗ hổng. Đôi khi, các nhà sản xuất pin và ô tô gặp khó khăn trong việc thu hồi pin đã hết hạn sử dụng. Nhiều chủ xe không biết rằng họ có thể được nhận tiền cho pin đã qua sử dụng. Trong khi đó, các công ty tái chế đã phải vật lộn để đảm bảo nguồn cung cấp pin cũ đáng tin cậy.

Đó là lúc những người như Li tham gia. Anh ta đăng quảng cáo trên các mạng xã hội như Douyin, đồng thời tận dụng bạn bè và gia đình để tìm người bán tiềm năng. Đối với pin cũ ở tỉnh khác, Li sẽ thuê người chuyển phát hoặc tự mình đi đến đó.

Từ đó, pin xe điện cũ có thể được chuyển đến người trung gian, xưởng sản xuất không có giấy phép để tháo dỡ hoặc đến cơ sở tái chế chính thức. Các giao dịch luôn được thực hiện nhanh chóng bằng tiền mặt vì giá nguyên liệu thô biến động mạnh đến mức có thể thay đổi chỉ trong nửa ngày.

Yang Lin, tổng thư ký ủy ban tái chế pin thuộc Hiệp hội Công nghệ Tiết kiệm Năng lượng Điện tử Trung Quốc, ước tính rằng các nhà khai thác không chính thức hiện chiếm khoảng 1/5 thị trường. Sự hiện diện của họ có nguy cơ làm suy yếu uy tín của pin tái chế Trung Quốc vì họ không phải lúc nào cũng tuân thủ các tiêu chuẩn an toàn và môi trường.

Zhang Yuping, phó tổng giám đốc của một trong những công ty tái chế lớn nhất Trung Quốc GEM nhận định: “Một khi bạn cho phép tồn tại nhiều xưởng nhỏ, các nguồn tài nguyên sẽ chảy đến bất cứ nơi nào chúng có thể tạo ra lợi nhuận cao nhất”. GEM cho biết họ xử lý khoảng 10% pin xe điện đã ngừng sử dụng của Trung Quốc. Công ty đã tăng gấp bốn lần doanh thu từ tái chế vào năm 2022 so với năm 2021.

Pin xe điện khi tái chế đem lại lợi nhuận nhất khi chúng được làm từ lithium, nikel, coban và mangan. Để chiết xuất kim loại, pin phải được tháo dỡ và cắt nhỏ thành thứ được gọi là “khối đen”, sau đó được hòa tan trong các hóa chất mạnh. Bước đầu tiên này đã khơi dậy một ngành công nghiệp tái chế quy mô nhỏ ở những nơi như Tangxia, một thị trấn gần thành phố Dongguan, tỉnh Quảng Đông. Nhà môi giới pin Xu Wei cho biết hoạt động kinh doanh đang phát đạt cho đến khi chính quyền địa phương ra tay trấn áp sau một loạt vụ hỏa hoạn.

Anh Pan Juntian, phóng viên của một cơ quan truyền thông địa phương, đã bí mật dành hai tuần để quan sát bên trong những xưởng này. Pan Juntian nói: “Nếu không có máy móc tiên tiến, việc tháo rời pin đòi hỏi lượng lao động lớn. Các công nhân được trả lương theo giờ, chỉ đeo khẩu trang vải để bảo vệ, dùng thanh sắt và cưa điện để cạy mở hộp. Họ đều là nam giới và phải mất ít nhất một giờ để mở bộ pin”.

Trong khi đó, quang cảnh tại một cơ sở của GEM ở thành phố Kinh Môn, tỉnh Hồ Bắc là một hệ thống nhiều tầng gồm băng tải, đường ống, lò nung và máy nghiền với quy trình bán tự động. Công nhân mặc áo liền quần màu xám, đội mũ cứng, đeo mặt nạ công nghiệp hạng nặng để bảo vệ phổi khỏi bụi. Không điều nào trong số này được áp dụng cho thị trường chợ đen với các thương nhân như Li hoặc những xưởng như ở Dongguan. Đây là rủi ro lớn về an toàn vì họ đang phải giải quyết những vấn đề mà họ không hiểu đầy đủ.

Giao thông vận tải là một vấn đề khác. Theo tiêu chuẩn của Trung Quốc, xe tải chở pin cũ phải được trang bị thiết bị báo khói cũng như bao bì chống cháy và cách nhiệt. Tuy nhiên, những người như Li không tuân thủ tiêu chuẩn này bởi không có đủ nguồn lực. Ông Yu Haijun, phó chủ tịch Công ty Công nghệ Tái chế Brunp Quảng Đông, cho biết một số người sử dụng Huolala, nhà cung cấp dịch vụ vận tải đường bộ theo yêu cầu. “Việc vận chuyển từ điểm A đến điểm B có thể tốn 40.000 nhân dân tệ hoặc 4.000 nhân dân tệ. Đó là khác biệt là rất lớn”, ông Yu Haijun nói.

Chính phủ Trung Quốc đang cố gắng quản lý thị trường đang phát triển nhanh chóng này. Một khung chính sách tổng thể đang được đưa ra để đưa ra các hướng dẫn về trách nhiệm của các bên tham gia khác nhau. Có các tiêu chuẩn quốc gia về thông số kỹ thuật của pin, việc tháo dỡ các thành phần pin cũng như yêu cầu kiểm tra năng lượng còn lại của chúng. Bắc Kinh cũng đang thúc đẩy xây dựng một nền tảng toàn quốc để theo dõi vòng đời của pin.