Người Châu Âu xưa thường chui vào những "chiếc chạn" này để ngủ: Tại sao họ lại làm điều kỳ lạ như vậy?

Nằm khiêm tốn trong một góc nhỏ của bảo tàng thành phố Wick, phía bắc Scotland, là một chiếc hộp bằng gỗ đứng lênh khênh siêu vẹo.

Nó có 4 cái chân mảnh khảnh, có lẽ đã cố tình được đóng cao lên để ngăn cách với mặt đất ẩm ướt. Phía trước chiếc hộp có một cánh cửa nhỏ để mở ra mở vào.

Nếu không đọc bảng mô tả của nó, bạn sẽ nghĩ cái hộp này là gì? Rất có thể, nhiều người sẽ liên tưởng nó giống với những cái chạn đựng bát đĩa phổ biến ở Việt Nam trong thập niên 90.

Bởi nhìn từ xa, lấp ló ngay giữa cánh cửa đang mở của nó hình như có thứ gì đó màu trắng sứ, như bát đĩa được xếp chồng lên nhau.

Mặc dù vậy, sự thật đôi khi không như những gì chúng ta thấy.

Món đồ cổ này thực chất là một chiếc giường ngủ. Đúng vậy, nó là một kiểu giường truyền thống ở Châu Âu thời Trung Cổ, nhưng bây giờ đã không còn được sử dụng phổ biến nữa.

Người Pháp gọi nó là "lit-clos", trong tiếng Breton thời Trung Cổ, nó được gọi là "qwele kloz". Cả hai đều có nghĩa là "một chiếc giường kín".

Nếu vậy thì thứ lấp ló màu trắng xếp chồng lên nhau mà bạn thấy kia không phải là bát đĩa. Đó chính xác là những nếp nhăn của một chiếc ga giường.

Trong suốt thời kỳ Trung Cổ, kéo dài cho tới tận thế kỷ 20, người Châu Âu đã chui vào những chiếc giường khép kín trông như chiếc chạn này để ngủ.

Nhưng tại sao họ lại làm như vậy?

Hóa ra, những chiếc giường trông như chiếc chạn này có nguồn gốc từ các vùng nông thôn ở Châu Âu. Thời Trung Cổ, một số người nông dân ở Châu Âu thường phải ngủ cùng đàn gia súc của mình.

Để tránh bị những con vật làm phiền, họ đã sáng tạo ra những chiếc giường quây kín như vậy. Ban đầu, chiếc giường hộp chỉ xuất hiện ở vùng nông thôn ở Công quốc Brittany, nơi nó được đặt tên, nhưng dần dần đã lan rộng ra cả các quốc gia khác như Anh, Pháp, Scotland, Áo, Hà Lan và cả các nước Scandinavia thuộc Bắc Âu.

Nếu bạn đã từng đọc bản gốc của tác phẩm kinh điển "Đồi gió hú" (Wuthering Heights) của nhà văn người Anh Emily Brontë, bạn sẽ thấy Emily từng mô tả về một chiếc giường như vậy, trong bối cảnh của năm 1801 ở một căn nhà lớn trên một đồng cỏ hoang vắng xứ Yorkshire:

"Đồ đạc trong nhà chẳng có gì, ngoài một chiếc ghế, một cái bàn ủi đồ và một cái tủ lớn làm bằng gỗ sồi. Gần đỉnh của cái tủ có một ô vuông được để hở gần giống như cửa sổ của một chiếc xe ngựa.

Tiến gần đến cái tủ và nhìn vào bên trong cửa sổ của nó, tôi mới nhận ra thực chất nó là một loại giường kín kiểu cổ rất độc đáo, nó được thiết kế rất tiện lợi để loại bỏ nhu cầu phải có phòng riêng cho từng thành viên trong gia đình.

Trên thực tế, nó kín như một chiếc tủ quần áo nhỏ, có bệ cửa sổ được bao kín lại và chính cái bệ ấy cũng đóng vai trò như một cái bàn. Tôi trượt cánh cửa lùa rồi chui vào trong chiếc giường cùng với ngọn nến của mình. Một khi kéo cánh cửa ấy lại, tôi có thể cảm nhận được mình đã an toàn, cho dù là dưới ánh mắt dò xét của ông Heathcliff hay bất kỳ ai khác".

Cần phải nói rằng, các bản dịch Tiếng Việt phổ biến của tác phẩm "Đồi gió hú" ở Việt Nam không có những chi tiết này. Có lẽ bởi dịch giả không hình dung được thế nào là một chiếc giường kín kiểu "lit-clos" ở Châu Âu thời Trung Cổ, phần lớn chi tiết miêu tả chiếc giường đã bị loại bỏ khiến độc giả nghĩ đơn giản rằng đó chỉ là một chiếc giường được quây kín bằng ván gỗ.

Thế nhưng đối với người Châu Âu cho tới tận thế kỷ 20, những chiếc giường này thực sự không mấy xa lạ. Đúng như Emily Brontë đã mô tả, mặc dù ban đầu được làm ra để ngủ cùng gia súc, người Châu Âu đã sớm nhận ra họ cũng có thể kê những chiếc giường kín kiểu "lit-clos" này trong nhà của mình.

Thời Trung Cổ, các ngôi nhà phổ biến ở nông thôn Châu Âu thường chỉ được xây một gian, nghĩa là các gia đình nhiều thế hệ hoặc nhiều gia đình anh chị em đều ngủ chung trong một căn phòng lớn.

Những chiếc giường "lit-clos" khi đó là món đồ nội thất không thể thiếu, để tạo ra không gian riêng tư cho mọi người ở nông thôn. Nhưng rồi giới trung lưu và thượng lưu ở Châu Âu cũng dần dần bị chinh phục bởi kiểu giường này, do sự ấm cúng và thoải mái mà nó mang lại.

Thực tế là mùa đông ở Châu Âu rất lạnh, nhất là trong khoảng thế kỷ 14, khi Trái Đất trải qua một thời kỳ được gọi là tiểu băng hà. Nó lạnh đến nỗi nhựa cây từ những khúc gỗ đang cháy trong lò sưởi sẽ đóng băng ngay sau khi nó rỉ ra từ đầu không tiếp xúc với ngọn lửa.

Ở London, sông Thames đã đóng băng tới 18 mùa đông liên tiếp, một thời kỳ lạnh đỉnh điểm trong lịch sử nhân loại từng được ghi nhận.

Và giữa thời kỳ tiểu băng hà ấy, các ngôi nhà ở Châu Âu chỉ được sưởi ấm bằng than củi. Hệ thống sưởi bằng hơi nước chưa được phát minh và thời đó thì chưa có điện.

Do đó, việc đóng những chiếc giường kín như thế này, đặt nó xung quanh lò sưởi, chính là cách mà người Châu Âu đã làm để vượt qua mùa đông Trung Cổ.

Người nghèo thì dùng gỗ ván để đóng giường "lit-clos", người giàu thì sẽ dùng gỗ thịt, đồng thời trang trí chiếc giường của mình bằng các chi tiết trạm khắc rất tinh xảo.

Gần như trong mọi ngôi nhà ở cả nông thôn và thành thị Châu Âu vào thế kỷ 17 và 18, người ta đều có thể tìm thấy những chiếc giường "lit-clos".

Tuy nhiên, sứ mệnh lịch sử của chúng đã kết thúc vào thế kỷ 19. Đó là lúc mà khí hậu Châu Âu trở nên ấm áp hơn khi thời kỳ tiểu băng hà kết thúc.

Cộng với cuộc cách mạng công nghiệp đã đem đèn điện đến với Châu Âu, cùng với đó là các hệ thống sưởi ấm hiệu quả hơn như ống tản nhiệt và lò sưởi điện, những chiếc giường "lit-clos" đã không còn cần thiết nữa.

Trong những ngôi nhà hiện đại, được xây với nhiều gian phòng, việc kê một chiếc giường kín kiểu cũ này chỉ tổ tốn diện tích. Ngoài ra không phải không có những nguy cơ tai nạn từng xảy ra với kiểu giường cổ này.

Tại Pháp, từng có một câu chuyện kể về 3 người đàn ông ngủ cùng nhau trong giường "lit-clos" và bị ngạt thở chết. Trong "Đồi gió hú", nhắc đến chiếc giường "lit-clos" là người ta nghĩ ngay đến việc nó đã bị ám bởi hồn ma của Catherine Earnshaw.

Vì vậy khi sang đến thế kỷ 19 ở Châu Âu, giường "lit-clos" dần thoái trào và không còn được sử dụng rộng rãi nữa. Nếu không muốn vứt nó ra khỏi nhà, người ta sẽ cải tạo nó thành tủ trang trí, để quần áo, làm giá sách hoặc để đặt TV.

Chỉ có một số ít ngôi nhà cổ ở Châu Âu còn giữ lại được loại giường này. Ngoài ra, nó chỉ còn được trưng bày trong những viện bảo tàng, như một chứng nhân của một thời kỳ tiểu băng hà xảy ra ở Châu Âu, khi mà người ta rất khoái chui vào những chiếc tủ chạn này để ngủ.