Nokia 3210, “chú dế” mở đầu cuộc cách mạng di động như thế nào?

Năm 1997, những chiếc điện thoại đều nhàm chán. Sau khi Motorola lần đầu trình diễn công nghệ di động, thiết bị này nhanh chóng vấp phải hàng loạt thử thách từ kích cỡ, chi phí, năng lực xử lý, cơ sở hạ tầng. Tuy nhiên, một ngành công nghiệp cũng từ đó dần dần nổi lên, dù chỉ phục vụ cho tầng lớp lãnh đạo doanh nghiệp (chiếc DynaTAC của Motorola có giá 4.000 USD trong năm 1984), nhấn mạnh giá trị mang tính biểu tượng.

Bước sang những năm 1990, thiết bị nhỏ đi, chi phí cuộc gọi thấp hơn, vùng phủ sóng rộng hơn. Song, khái niệm điện thoại di động vẫn gắn liền với một thiết bị chậm chạp, vụng về, cho đến khi một nhà thiết kế tài năng hướng đến sự đơn giản cho ra đời chiếc điện thoại thay đổi mọi thứ.

Nokia 3210 là bài học đáng giá cho những ai đang muốn phát triển thiết bị đột phá mới

Người đó không phải Jony Ive và chiếc điện thoại cũng không phải iPhone. Đó là người đàn ông có tên Frank Nuovo, và thiết bị anh tạo ra là một trong số ít những máy được mọi người nhớ tên: Nokia 3210. Không chỉ vậy, hình dáng, bộ vỏ, nhạc chuông cổ điển hay game di động mới làm nên sự nổi tiếng cho nó.

Ngày nay, khi một điện thoại mới được công bố, nó kéo theo làn sóng báo chí, tiếp thị liên tiếp. Có các tin đồn, rò rỉ, live blog, suy đoán, đánh giá, mổ xẻ, bài kiểm tra áp lực. Khi Apple ra iPhone 7, Thời báo Wall Street đã phát trực tiếp lên Facebook cảnh dìm máy dưới nước để kiểm tra khả năng chống nước.

Cuối những năm 1990, những chiếc điện thoại mới không tạo ra xáo động như vậy. Không có sự kiện giới thiệu nào cho Nokia 3210, các tờ báo lớn còn không buồn đánh giá. Tuy nhiên, nếu nhìn lại quá khứ, nó đã khuấy động cuộc cách mạng di động không thua bất kỳ thiết bị nào khác trong lịch sử. 3210 và ‘hậu duệ’ của nó xác lập lại vai trò của công nghệ trong cuộc sống của chúng ta.

Bằng cách suy tính lại các linh kiện mấu chốt cũng như chú ý đến cách người trẻ sử dụng nó, họ đã biến một thứ kỳ cục thành một thứ đơn giản và lịch sự. Nó là bài học đáng ghi nhớ cho những ai đang muốn phát triển thiết bị đột phá tiếp theo.

Hãy cùng quay lại năm 1997. Nhà sản xuất hàng đầu khi ấy, Motorola, cơ cấu vòng đời sản phẩm xoay quanh các tiến bộ cơ bản trong công nghệ, chủ yếu là chipset trên điện thoại và cơ sở hạ tầng viễn thông phụ trách tín hiệu mạng. Khi một chipset sẵn sàng, họ mới ra mắt dòng điện thoại mới. Nokia, công ty đứng sau về uy tín và doanh số, cũng vậy.

Những lãnh đạo trẻ, đầy quyết tâm đang tìm kiếm một lợi thế để đối đầu với đối thủ lớn hơn. Họ có lẽ đã nhìn thấy trước sự hội tụ các tiến bộ công nghệ cho phép điện thoại di động đến với đám đông, trong đó có mạng 2G để mọi người nhắn tin văn bản. Song, tồn tại một vấn đề: không có chipset mới nào để Nokia xây dựng thiết bị mới. Nó giống như “bình mới rượu cũ” nhưng Nuovo xem đây là khoảnh khắc của mình.

Nguyên mẫu chiếc 3210

Theo truyền thống, các hãng điện thoại di động xem kỹ thuật như lợi thế cạnh tranh cốt lõi nhưng thường thuê thiết kế bên ngoài. Nokia, ngược lại, lại cam kết sử dụng các chuyên gia thiết kế của mình và mời Nuovo về từ Designworks, cho ông một nhóm và studio riêng tại Calabasas, California. Do không có chỉ thị rõ ràng về điện thoại kế tiếp, ông xem như cái cớ để sáng tạo. “Chúng tôi bắt đầu nghĩ, “Hãy đổi mới hình dạng và kiểu dáng””, Nuovo hồi tưởng.

Cuối năm 1997, Nuovo áp dụng “quy trình tầm nhìn” có tên Vision ’99. Ông chia các nhà thiết kế thành từng nhóm và giao cho họ sáng tạo các concept mới, không chỉ 1 mà tới 7 điện thoại khác nhau hoàn toàn, mỗi máy lại được chế tạo xoay quanh phân khúc và mục đích khác nhau. Các phân khúc mà họ lựa chọn – “xa xỉ”, “cao cấp”, “doanh nhân/cổ điển”, “thời trang”, “thể thao”, “biểu đạt” và “tuổi trẻ” – đều quen thuộc với các nhà thiết kế và nhà tiếp thị trong các lĩnh vực khác. Song, chưa ai chia lát thị trường di động như vậy.

Alastair Curtis, nhà thiết kế người Anh hoạt động dưới quyền Nuovo, nhớ lại: “Chúng tôi phải kể câu chuyện về thị trường di động sẽ trở thành thế nào, không chỉ là một sản phẩm kinh doanh”. Nhóm của ông lấy cảm hứng từ các thiết bị tiêu dùng như đồng hồ Casio G-Shock và Sony Walkman. “Chúng tôi không sợ hãi. Mọi thứ đều sẵn sàng để thay đổi”.

Từ lúc mới bắt đầu, concept điện thoại “biểu đạt”, có thể thay đổi theo thị hiếu cá nhân, đã có đà riêng bên trong dự án. Cả nhóm thiết kế không thiết lập từ hình mẫu nào vì không có tên tuổi lớn nào từng sản xuất một thiết bị cho người trẻ. Họ đối mặt với câu hỏi: làm thế nào để biến một thứ vô cùng không thú vị thành hấp dẫn? Concept đó chính là Nokia 3210 sau này.

Các nhà thiết kế bắt đầu bằng việc suy nghĩ về linh kiện kém hấp dẫn nhất: ăng-ten. Không chỉ lập dị, nó còn làm cho điện thoại khó mang theo trong túi áo. Không thể nghĩ ra cách trang hoàng nó, họ quyết định đơn giản hơn là làm cho nó biến mất, đặt vào bên trong thiết bị. Đó là lựa chọn táo bạo được đưa ra bởi các nhà thiết kế và khiến các kỹ sư tức điên.

Peter Roepke, người đứng đầu dự án đưa 3210 thành hiện thực, thừa nhận ăng-ten bị giấu đi là điểm khó khi bán hàng. “Tất cả điện thoại đều có ăng-ten ngoài. Người tiêu dùng mặc định nghĩ nó không hoạt động tốt nếu thiếu ăng-ten”. Còn đối với kỹ sư trong nhóm, họ hoàn toàn phản đối. Song, cuối cùng, họ đã thiết kế lại bộ pin của máy để nhét vừa ăng-ten vào trong.

Chi tiết này khiến điện thoại rộng hơn, cồng kềnh hơn, ngược với sự tôn sùng mảnh dẻ của ngành (một trong những thiết kế thành công đầu tiên của Nuovo tại Nokia là 8110 siêu mỏng ra năm 1996, đẹp tới mức được xuất hiện trong phim Ma trận), nhưng đồng thời làm cho 3210 ngắn lại, cong hơn, vừa vặn trong túi áo. Cùng lúc này, họ lại đưa vào được màn hình rộng hơn, dễ đọc hơn. “Tôi còn nhớ đã thảo luận với Alastair về “vòng hông” trên điện thoại. Chúng tôi muốn nó thật gợi cảm”, Nuovo cho biết.

Cuộc thí nghiệm mở rộng đến thân máy. Các nhà thiết kế thường chế tạo vỏ trước và vỏ sau dễ tháo rời để người dùng kết hợp theo thị hiếu, trang phục hay thậm chí cả tâm trạng. Tuy nhiên, Curtis cho rằng yếu tố then chốt dẫn đến thành công của 3210 chính là các bên thứ ba bắt đầu sản xuất vỏ bảo vệ bằng nhựa nhiều màu sắc cho thiết bị và các nhà bán lẻ cũng bắt đầu sử dụng chúng để thu hút sự chú ý của người mua.

Khi đến tay người dùng, 3210 tiếp tục khẳng định giá trị một lần nữa. Nắm bắt vai trò như một món đồ chơi chứ không chỉ một tiện ích, Nokia đã cài đặt game đơn giản nhưng gây nghiện vô cùng đó là Snake (rắn săn mồi). Lần đầu tiên trong lịch sử, điện thoại biến thành thiết bị giải trí cá nhân, một cách để giết thời gian khi bạn chẳng có gì để làm. “Đó là bước ngoặt quan trọng, không chỉ về phong cách mà cả mục đích sử dụng của điện thoại”, Nuovo nói.

Các thành viên trong nhóm Vision '99 thiết kế nên Nokia 3210

Vậy làm thế nào Nokia nhìn thấy hết tất cả điều này? Sự tập trung vào thiết kế chắc chắn là một phần trong thành công của họ nhưng không thể không nhắc đến tính quốc tế của thị trường mà Nokia phục vụ. Giữa những năm 1990, trong khi Motorola thống trị thị trường Mỹ với điện thoại analog, Nokia lại có bước đi mạo hiểm khi đặt cược vào tiêu chuẩn viễn thông GSM mà hãng tiên phong. GSM hỗ trợ ra đời các tính năng mới như SMS hay tin nhắn văn bản mà Nokia giới thiệu năm 1992.

Tại Mỹ, khách hàng doanh nghiệp có thể chi cả đống tiền cước gọi hàng tháng nhưng tại những nơi khác trên thế giới, mọi người mua điện thoại giá rẻ hơn và tiết kiệm từng phút. Một trong các phương pháp tiết kiệm là liên lạc chủ yếu qua tin nhắn. 3210 đặc biệt dễ nhắn tin vì có hai tính năng mới: dự đoán từ T9 để nhắn nhanh hơn và “tin nhắn hình ảnh” cài sẵn, chính là tiền nhân của emoji ngày nay.

Trong bài báo trang bìa tạp chí Wired năm 1999 có tựa đề “Just Say Nokia”, Steve Silberman đã tới Phần Lan và chứng kiến những cô cậu thanh thiếu niên “dán mắt” vào chiếc điện thoại Nokia của mình, nhắn tin liên tục cho người khác.

Nokia giới thiệu 3210 vào ngày 18/3/1999, gọi nó là “chiếc điện thoại di động cho sự thuận tiện và cá nhân hóa căn bản”, tung ra chiến dịch tiếp thị nhằm vào đối tượng trẻ hơn thông thường. Hãng đã bán được khoảng 160 triệu máy, biến 3210 trở thành một trong những điện thoại bán chạy nhất mọi thời đại. Không có chiếc iPhone nào được ưa chuộng như thế. Nó giúp Nokia vượt qua Motorola chiếm ngôi nhà sản xuất điện thoại di động lớn nhất thế giới, danh hiệu này mãi đến năm 2012 mới bị Samsung tước đoạt.

Thử nghiệm của Nuovo với các phân khúc thị trường vô cùng quan trọng đối với sự trỗi dậy của Nokia. Nếu không có chúng, sẽ không có 3210 hay bất kỳ chiếc điện thoại nào khác “ăn theo” con đường này. Song, khi Nokia tỏ ra ngoan cố trước sự phát triển của thị trường, chiến lược trở thành điểm yếu khi đối thủ hoàn toàn mới nổi lên với sự tập trung vào một loại thiết bị đặc biệt.

Apple iPhone ra đời năm 2007 đã làm được nhiều thứ với smartphone giống như Nokia làm với điện thoại phổ thông: làm cho chúng đẹp hơn, dễ sử dụng và hướng đến đám đông. Trong khi Nokia và các hãng khác thử nghiệm vô số loại phần cứng khác nhau, Apple chỉ tạo ra một mẫu iPhone và tập trung nguồn lực vào phần mềm ưu việt.

Bị kéo xuống bởi hệ điều hành Symbian cồng kềnh mà Nokia đồng sở hữu với Ericsson, điện thoại Nokia bắt đầu mất đi ưu thế, ban đầu ở dấu ấn và cuối cùng là doanh số. Công ty phải bán mảng thiết bị cho Microsoft năm 2014 lấy 7,9 tỷ USD. Trong vòng 2 năm, Microsoft về cơ bản đã tách từng phần và bán mảng điện thoại phổ thông và thương hiệu Nokia cho Foxconn với giá chỉ 350 triệu USD vào đầu năm nay. Tất cả những người có liên quan đến sự ra đời của 3210 đều đã chia ly.

Dù vậy, bản thân 3210 vẫn chứng tỏ sự bền bỉ của nó. Bạn vẫn có thể mua và sử dụng 3210 ngày nay và thậm chí phát hiện nhiều ưu điểm so với các smartphone cao cấp khác. Pin kéo dài hàng ngày chỉ với một lần sạc và bạn không phải lo nó bị cong hay vỡ. “Khi bạn đánh rơi những thứ này, chúng không bị vỡ”, Nuovo nói đầy tự hào, “Chúng bật lên”. Sản phẩm kế nhiệm 3210, 3310, cũng được yêu thích đến mức có “ảnh chế” riêng và còn được BuzzFeed gọi là “phát minh vĩ đại nhất của con người”.

3210 không phải chiến thắng của phân khúc thị trường mà là của hợp nhất thị trường. Với khái niệm điện thoại “biểu đạt”, Nuovo, Curtis, Roepke và đồng nghiệp đã tái tưởng tượng mẫu di động cho người trẻ nhưng cuối cùng lại là cho tất cả mọi người. Sự đơn giản, dễ sử dụng, tính thời trang hóa ra lại trở thành giá trị phổ biến hơn những gì họ mong đợi.

Câu chuyện về 3210 là lời nhắc nhở dành cho những công nghệ mới rằng con đường để được công chúng chấp nhận hiếm khi dễ dàng. Các thiết bị mới hiện tại như smartwatch, kính thông minh, tai nghe thông minh, thiết bị thực tế ảo đều không duyên dáng, không thú vị và không thay đổi cơ bản cách chúng ta sống. Tuy nhiên, với thiết kế đúng đắn vào đúng thời điểm, nó có thể trở nên huyền thoại như 3210.

Theo ICT News