OpenAI và nguy cơ trở thành "quá lớn để sụp đổ" trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo

OpenAI, công ty tiên phong trong lĩnh vực Trí tuệ Nhân tạo, đang nhanh chóng đạt được một vị thế kinh tế độc nhất vô nhị. Với mức định giá tư nhân khổng lồ lên tới khoảng 500 tỷ USD và tham vọng dẫn dắt một cuộc cách mạng công nghệ, công ty này hiện đang được coi là một trong những động lực tăng trưởng chủ chốt của nền kinh tế Mỹ.

Tuy nhiên, chính quy mô, cơ cấu tài chính phức tạp và sự liên kết sâu rộng với các trụ cột công nghệ đã khiến nhiều nhà phân tích phải đặt ra một câu hỏi đầy lo ngại: Liệu OpenAI có đang trở nên "quá lớn để sụp đổ" (Too Big to Fail) theo cách mà các ngân hàng Phố Wall đã từng như vậy trước năm 2008?

Bóng dáng 2008

Hai mươi năm trước, thế giới tài chính từng tin rằng các ngân hàng đầu tư và tổ chức bảo hiểm "quá lớn để thất bại". Sự sụp đổ của Lehman Brothers đã làm lung lay cả hệ thống, buộc chính phủ Mỹ phải can thiệp bằng gói cứu trợ lịch sử.

Ngày nay, OpenAI dường như đang ở vị thế tương tự, không phải vì nợ xấu, mà vì sự phụ thuộc dây chuyền trong một nền kinh tế đang đặt cược vào AI như động cơ tăng trưởng mới.

Thị trường chứng khoán Mỹ hiện gắn chặt với kỳ vọng vào các công ty AI. Khi OpenAI công bố tái cấu trúc giúp dễ huy động vốn hơn, cổ phiếu Microsoft lập tức tăng giá, đẩy vốn hóa công ty vượt mốc 4 nghìn tỷ USD. Nvidia, đối tác chip hàng đầu, cũng trở thành doanh nghiệp đầu tiên cán mốc 5 nghìn tỷ USD.

Bất kỳ cú trượt nào của OpenAI, từ thất bại sản phẩm đến chậm tiến độ AGI, đều có thể kéo theo hiệu ứng dây chuyền, tương tự cách sự sụp đổ của một ngân hàng từng lan ra toàn hệ thống tài chính.

Sự so sánh giữa một startup AI chưa hề có lợi nhuận như OpenAI và các ngân hàng giao dịch thế chấp rủi ro có vẻ khập khiễng. Không ai nói OpenAI đang dính líu đến các khoản cho vay dưới chuẩn. Thế nhưng, cơ chế rủi ro hệ thống lại nằm ở mối liên kết mạng lưới và sự phụ thuộc vốn vô cùng phức tạp.

Trong cuộc khủng hoảng tài chính, các ngân hàng bị ràng buộc bởi mạng lưới các công cụ tài chính phức tạp và các giao dịch đối ứng. Ngày nay, OpenAI, mặc dù không phải là ngân hàng, lại đang là khách hàng quan trọng nhất của các nhà cung cấp cơ sở hạ tầng.

Cụ thể, các giao dịch mua sắm chip và dịch vụ điện toán khổng lồ của OpenAI (với chi phí vận hành hàng năm lên đến hàng tỷ USD và kế hoạch chi tiêu 1 nghìn tỷ USD trong thập kỷ tới) chính là nguồn doanh thu lớn, thậm chí là nguồn sống, của các gã khổng lồ phần cứng như Nvidia.

OpenAI vẫn chưa có lãi. Doanh thu hàng năm chỉ chiếm một phần nhỏ so với các tập đoàn công nghệ lớn, trong khi chi phí vận hành và đầu tư cơ sở hạ tầng khổng lồ lên đến hàng tỷ USD. Thế nhưng, định giá của công ty lại tăng vọt nhờ niềm tin gần như tuyệt đối rằng trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI) sẽ sớm trở thành hiện thực và OpenAI sẽ là người đầu tiên nắm giữ nó.

Niềm tin ấy đã thổi phồng kỳ vọng của giới đầu tư, kéo theo hàng loạt mối quan hệ tài chính phức tạp. Microsoft hiện nắm 27% cổ phần, Nvidia đầu tư 100 tỷ USD vào hạ tầng chip, Oracle trở thành đối tác lưu trữ dữ liệu chiến lược. Mạng lưới lợi ích chằng chịt này khiến OpenAI không chỉ là một công ty khởi nghiệp, mà là mắt xích trung tâm của cả hệ sinh thái công nghệ Mỹ.

Câu hỏi đặt ra là: nếu OpenAI gặp khủng hoảng vì lý do tài chính, kỹ thuật hay pháp lý, điều gì sẽ xảy ra với phần còn lại của hệ thống?

Mối quan hệ giữa OpenAI và các đối tác như Nvidia không chỉ là mối quan hệ mua bán thông thường. Nó là một vòng lặp tài chính tuần hoàn đáng báo động. Nvidia cam kết đầu tư hàng chục tỷ USD vào OpenAI, và đổi lại, OpenAI dùng phần lớn số tiền đó để mua lại chính chip và dịch vụ của Nvidia.

Điều này bơm tiền vào hệ sinh thái của OpenAI, thúc đẩy định giá công ty lên cao, nhưng cũng đồng thời giúp Nvidia đạt mức vốn hóa thị trường 5 nghìn tỷ USD. Nếu OpenAI thất bại, nhu cầu chip đột ngột sụp đổ sẽ ngay lập tức gây ra rủi ro lan truyền (contagion effect), làm suy yếu các công ty cung ứng và kéo theo sự điều chỉnh khắc nghiệt trên thị trường chứng khoán, đặc biệt là Nasdaq.

Giống như việc các công ty viễn thông đầu tư ồ ạt vào cáp quang trong bong bóng Dot-com với kỳ vọng nhu cầu sẽ xuất hiện, OpenAI đang đổ tiền vào cơ sở hạ tầng AI dựa trên kỳ vọng về một AGI thay đổi thế giới.

Nếu AGI không thành hiện thực hoặc các đối thủ cạnh tranh hiệu quả hơn xuất hiện, OpenAI có thể trở thành một công ty "đốt tiền" không thể sinh lời, dẫn đến sự sụp đổ định giá, gây ra rủi ro hệ thống cho toàn bộ phần kinh tế đang giữ cho nước Mỹ không rơi vào suy thoái.

Kỳ vọng và rủi ro

Ngân hàng Trung ương Anh và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đều cảnh báo rằng làn sóng đầu tư AI đang mang dáng dấp của một bong bóng. Tốc độ tăng định giá vượt xa khả năng sinh lời thực tế, và rủi ro nằm ở chỗ: toàn bộ cấu trúc đầu tư này được xây trên giả định rằng công nghệ AI sẽ tiếp tục cải tiến "theo cấp số nhân". Nếu điều đó không xảy ra, thị trường có thể đối mặt với một cú điều chỉnh mạnh, khiến hàng trăm tỷ USD giá trị ảo bốc hơi.

Sam Altman, CEO OpenAI, cũng từng thừa nhận điều này. Ông cảnh báo rằng "các nhà đầu tư đang quá phấn khích" và rằng ngành công nghiệp AI "đang đánh giá thấp quy mô thực tế của rủi ro". Nhưng nghịch lý ở chỗ: chính ông lại là người dẫn đầu cơn sốt ấy, khi khẳng định AGI "là điều kiện cần để nhân loại tồn tại" và cam kết sẽ đưa AI đến tay mọi người.

Khác với năm 2008, khi khủng hoảng chỉ gói gọn trong lĩnh vực tài chính, rủi ro hôm nay còn mang yếu tố địa chính trị. Chính quyền Mỹ coi AI là tài sản chiến lược quốc gia, ưu tiên bảo vệ và phát triển các "nhà vô địch" như OpenAI để duy trì vị thế trước Trung Quốc.

Điều này khiến việc để OpenAI sụp đổ gần như là không thể tưởng tượng được vì nó không chỉ là doanh nghiệp, mà còn là biểu tượng của quyền lực công nghệ Mỹ.

Song, chính điều đó lại làm tăng nguy cơ "moral hazard", tức là rủi ro đạo đức khi một công ty biết rằng mình sẽ được cứu nếu thất bại. Nếu niềm tin rằng "AI sẽ cứu nhân loại" trở thành lý do để chấp nhận mọi rủi ro tài chính và quản trị, thì thảm họa có thể đến không phải từ công nghệ, mà từ chính sự tự tin thái quá của con người.

Thậm chí, Mỹ coi AI là ưu tiên an ninh quốc gia và động lực tăng trưởng năng suất cần thiết để giải quyết vấn đề nợ. Điều này làm tăng khả năng chính phủ sẽ phải can thiệp để bảo vệ công ty, tương tự như các gói cứu trợ lớn năm 2008.

Dù CEO Sam Altman và Chủ tịch Bret Taylor liên tục khẳng định công ty được "xây dựng để mang lại lợi ích cho mọi người" thông qua mô hình "lợi nhuận có giới hạn," nhưng cấu trúc doanh nghiệp phức tạp và các động thái hướng tới IPO nghìn tỷ USD gần đây cho thấy động lực lợi nhuận đang chiếm ưu thế. Một số nhà lập pháp như Thượng nghị sĩ Bernie Sanders đã đặt câu hỏi về quy mô và quyền lực này, cho rằng OpenAI cần được chia tách để đảm bảo cạnh tranh lành mạnh.

OpenAI không phải ngân hàng, nhưng cấu trúc của nó mang cùng một đặc tính: quy mô khổng lồ, liên kết chặt chẽ, và niềm tin mù quáng vào khả năng kiểm soát tương lai. Những gì từng xảy ra với Lehman Brothers có thể không lặp lại theo cách cũ, nhưng nguyên nhân cốt lõi là sự phụ thuộc vào một mắt xích trung tâm vẫn còn nguyên.

Nếu OpenAI thành công, nó có thể mở ra một kỷ nguyên mới, nơi trí tuệ nhân tạo giúp con người giải quyết những vấn đề chưa từng có. Nhưng nếu thất bại, cú sốc ấy sẽ không chỉ là cú sập của một startup mà là lời nhắc rằng thế giới, một lần nữa, đã để niềm tin đi xa hơn thực tế.

*Nguồn: WSJ, Fortune, BI