Thảm cảnh các startup kỳ lân: Founder từng chỉ cần gọi vốn qua Zoom, giờ IPO không được, bán mình cũng chẳng xong, nhiều công ty rơi vào đường cùng phá sản

Hoạt động kinh doanh chưa bao giờ tốt hơn đối với những gã khổng lồ công nghệ của Mỹ. Sau khi sụt giảm vào năm 2022, giá trị thị trường tổng hợp của Alphabet, Amazon, Apple, Meta và Microsoft đã tăng 70%, lên hơn 10 nghìn tỷ USD, kể từ đầu năm 2023 trong bối cảnh lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI) nổi lên mạnh mẽ.

Công nghệ này cũng giúp đưa một số công ty khác lên vị trí cao hơn trong ngành. Vào ngày 21/2, Nvidia, nhà vô địch về chip AI đã báo cáo rằng doanh số bán hàng của họ tăng vọt 265% so với cùng kỳ năm ngoái trong quý tính đến tháng 1. Giá trị thị trường của công ty đã tăng từ khoảng 500 tỷ USD một năm trước lên 1,7 nghìn tỷ USD, trở thành công ty có giá trị thứ năm ở Mỹ. OpenAI, nhà sản xuất ChatGPT và các công ty xây dựng AI khác như Anthropic đã trở nên nổi tiếng, thu về hàng tỷ USD tiền vốn tài trợ.

Hàng nghìn công ty AI nhỏ hơn cũng đã xuất hiện. Tại Thung lũng Silicon, một ví dụ điên rồ nhất có thể kể đến là việc Adam Neumann, người sáng lập bị lật đổ của WeWork, đã đưa ra nỗ lực vào ngày 5/2 để giành lại quyền điều hành công ty.

Tuy nhiên, sẽ là sai lầm khi nghĩ rằng bối cảnh khởi nghiệp của Mỹ đang trở lại thời kỳ hưng thịnh trước đây. Đầu tiên, sự đón nhận từ ban lãnh đạo và các chủ nợ của WeWork đối với lời đề nghị của Neumann là khá thờ ơ. Theo công ty nghiên cứu PitchBook, các công ty đầu tư mạo hiểm (VC) chỉ đầu tư 170 tỷ USD vào Mỹ trong năm ngoái, giảm một nửa so với năm 2021.

Ngoại trừ một số trường hợp ngoại lệ nổi tiếng, chẳng hạn như OpenAI, các nhà đầu tư đặc biệt thận trọng khi ký séc ở mức định giá cao. Trong suốt những năm 2010, số lượng kỳ lân – các công ty tư nhân có giá trị trên 1 tỷ USD – đã tăng vọt ở Mỹ. Toàn bộ 344 đồng trong số đó đã được tạo ra vào năm 2021. Nhưng, con số của năm ngoái chỉ là 45.

Nguyên nhân lớn nhất được cho là bởi sự kết thúc của kỷ nguyên tiền rẻ. Trong những năm đầu phát triển, khi các nhà đầu tư chạy đua để giành được một phần cổ phần của những công ty khởi nghiệp thành công nhất, các công ty công nghệ hầu như không có nhu cầu khai thác thị trường đại chúng để lấy vốn. Các nhà đầu tư chéo như Tiger Global và Coatue, hoạt động ở cả thị trường công và tư nhân, đã tràn vào Thung lũng Silicon.

Dharmesh Thakker của Battery Ventures, một công ty đầu tư mạo hiểm, nhớ lại rằng những người sáng lập có thể "gây quỹ chỉ bằng một cuộc gọi qua Zoom". Vào năm 2021, các nhà đầu tư chéo chiếm hơn một nửa số vốn tài trợ cho các công ty khởi nghiệp. Kể từ đó họ đã rút lui, năm ngoái đóng góp chưa đến một phần ba.

Hiện các nhà đầu tư đang cân nhắc cách bán cổ phần của họ trong các kỳ lân. Hầu hết các quỹ đầu tư mạo hiểm hoạt động theo chu kỳ mười năm, hỗ trợ các công ty khởi nghiệp trong năm năm đầu tiên và rút tiền mặt trong năm thứ hai. Với hơn 700 kỳ lân, với mức định giá tổng hợp là 2,4 nghìn tỷ USD, một số tiền khá lớn đang bị đe dọa.

Cách "exit" đầu tiên là thông qua đợt phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO). Tuy nhiên, thị trường IPO vẫn ở tình trạng bế tắc, với chỉ 83 vụ niêm yết được hỗ trợ bởi VC vào năm 2023, giảm so với con số 309 vào năm 2021. Nhiều công ty niêm yết vào năm ngoái, bao gồm Instacart, một doanh nghiệp giao hàng tạp hóa và Klaviyo, một công ty phần mềm, đang giao dịch ở mức giá cổ phiếu thấp hơn giá ban đầu của họ.

Arm, một công ty thiết kế chip có giá cổ phiếu đã tăng hơn gấp đôi kể từ khi niêm yết vào tháng 9, là một ngoại lệ hiếm hoi. Các công ty đang lên kế hoạch IPO trong năm nay thường thực hiện với mức định giá giảm: Reddit, một trang web chia sẻ meme, có kế hoạch niêm yết ở mức 5 tỷ USD, giảm so với mức định giá tư nhân là 10 tỷ USD vào năm 2021.

Con đường "exit" thứ hai là bán mình cho một công ty muốn mua. Nhưng cách này cũng bị chặn một phần. Theo PitchBook, chỉ có 698 công ty được VC hậu thuẫn được các công ty mua vào năm ngoái, giảm so với 1.311 vào năm 2021. Tháng trước, Amazon đã từ bỏ nỗ lực mua lại iRobot, một nhà sản xuất máy hút bụi robot, sau sự xem xét kỹ lưỡng của các cơ quan quản lý châu Âu.

Bán cho một nhà đầu tư tư nhân khác là lựa chọn thứ ba - cũng không quá hấp dẫn. Theo Caplight, một nhà cung cấp dữ liệu, định giá tư nhân trên cái gọi là thị trường thứ cấp thấp hơn mức định giá ở vòng gây quỹ mới nhất đối với hơn 4/5 số kỳ lân. Discord, một dịch vụ trò chuyện phổ biến với các game thủ, gần đây nhất được định giá trên thị trường thứ cấp ở mức 6 tỷ USD, giảm so với mức định giá gần 15 tỷ USD khi huy động vốn lần cuối vào năm 2021.

Giữa bối cảnh hạn hán như vậy, một số kỳ lân thậm chí đã sụp đổ. Convoy, một công ty khởi nghiệp về hậu cần huy động vốn lần cuối vào năm 2022 với mức định giá gần 4 tỷ USD, đã đóng cửa vào tháng 10. Veev, một kỳ lân trong lĩnh vực xây dựng nhà ở, đã đóng cửa vào tháng 11 và đang thanh lý tài sản. Samir Kaji của Allocate, một công ty kết nối các nhà đầu tư với các quỹ đầu tư mạo hiểm, tin rằng nhiều kỳ lân sẽ "lặng lẽ được mua lại".

QUAY VỀ GARA

Đó là số phận đáng buồn có thể xảy ra với một số người sáng lập, nhân viên và nhà đầu tư của những công ty từng có triển vọng. Nhưng, những người khác không cần phải quá lo lắng. 

Tom Tunguz của Theory Ventures, một công ty đầu tư mạo hiểm khác cho rằng việc giảm nguồn tài trợ kể từ năm 2021 chỉ đơn thuần là sự quay trở lại xu hướng dài hạn đã bị đại dịch làm chệch hướng. Và có rất nhiều điều để ăn mừng với những phát hiện mới được tìm thấy ở Thung lũng Silicon.

Ngày nay, hiếm có công ty khởi nghiệp nào ủng hộ tăng trưởng bằng mọi giá. Những người sáng lập đã bắt đầu tìm hiểu lại khái niệm tiết kiệm. Nhiều người đang thận trọng với việc tuyển dụng của họ, một sự tương phản rõ rệt với cuộc chạy đua tìm kiếm nhân tài trong thời kỳ đại dịch. 

Điều này giúp ích cho việc những gã khổng lồ trong ngành đã tràn ngập thị trường với hàng nghìn kỹ thuật viên sau một đợt sa thải. Trong hai năm qua, Alphabet, Amazon, Meta và Microsoft đã sa thải hơn 75.000 nhân viên.

Hơn nữa, AI đang cung cấp cho các công ty khởi nghiệp ở Mỹ không chỉ những ý tưởng kinh doanh mới mà còn cả những cách để làm được nhiều hơn với ít nguồn lực hơn. Các công ty khởi nghiệp đốt khoảng một nửa số tiền mặt của họ để bán sản phẩm và một phần ba cho kỹ thuật. 

Trợ lý AI dành cho nhân viên bán hàng và lập trình viên đang nâng cao năng suất hơn 1/3 tại một số công ty khởi nghiệp, giảm số vốn họ cần huy động. Trong trường hợp đó, theo thời gian, kỷ nguyên của các startup kỳ lân có thể sẽ không bị bỏ qua.

Theo: The Economist