Từ đĩa than, cassette đến các nền tảng stream nhạc: Nhìn lại hành trình thưởng thức âm nhạc của thế hệ 7X, 8X

Cách chúng ta nghe nhạc không chỉ là câu chuyện công nghệ, mà còn định hình cả thói quen, cảm xúc và cách gắn bó với âm nhạc. Từ thời đĩa than vang lên ở phòng khách, qua những chiếc CD lấp lánh trong tủ kính, đến thời MP3 và nay là streaming, mỗi thế hệ lại mang theo một hình thức thưởng thức khác nhau. Hãy cùng nhìn lại chặng đường ấy, vừa để hoài niệm, vừa để thấy công nghệ đã phát triển như thế nào trong suốt lịch sử loài người.

Đĩa than - “vòng tròn đen” đầy ma lực

Với nhiều người thế hệ 7X, 8X, đĩa than từng là biểu tượng của một thời. Nghe nhạc bằng đĩa than là một trải nghiệm rất “thủ công”: bạn phải nhẹ nhàng đặt kim, lắng nghe tiếng lách tách đặc trưng rồi mới chìm vào giai điệu. Chính cái sự rườm rà ấy lại làm cho việc nghe nhạc trở thành một "nghi thức" trang trọng.

Điểm thú vị là giới hạn thời lượng của đĩa than, thường khoảng 40 đến 45 phút mỗi mặt, đã góp phần hình thành khái niệm “album” - một câu chuyện âm nhạc trọn vẹn thay vì chỉ vài bài hát rời rạc.

Tuy nhiên nhược điểm cũng rất rõ: đĩa dễ xước, dễ hỏng, khá nặng và cồng kềnh. Giá thành để sưu tầm đĩa than và đầu máy chất lượng ngày nay cũng không hề rẻ, khiến nó trở thành thú chơi của những người thật sự đam mê hoặc có điều kiện. Dù vậy, từ giữa những năm 2010 trở lại đây, doanh số đĩa than tại Mỹ và châu Âu đã tăng mạnh, thậm chí có năm vượt cả CD, nhờ xu hướng hoài cổ và mong muốn được thưởng thức hình thức âm nhạc "sơ khai" này.

Băng cassette, thời kỳ của “mixtape” và tiếng những tiếng rè

Nếu đĩa than mang đến sự sang trọng thì băng cassette lại gắn liền với ký ức tuổi trẻ đầy bụi bặm của 8X, 9X đời đầu. Giá rẻ, dễ ghi chép lại, cassette là “cửa ngõ” để nhiều người lần đầu sở hữu âm nhạc cho riêng mình. Những bản “mixtape” tự thu, những lần tua ngược bằng bút bi đều là ký ức khó quên.

Tuy nhiên, vì chất lượng âm thanh không cao lại dễ bị rối băng, cassette chưa bao giờ là một định dạng bền vững. Tiếng rè đặc trưng đôi khi còn che lấp cả giai điệu. Dù vậy, trong thập niên 80 và 90, cassette lại phổ biến khắp thế giới nhờ tính di động, khi kết hợp với máy Walkman của Sony.

Đây là lần đầu tiên nhiều người có thể vừa đi đường vừa nghe nhạc của riêng mình. Ngày nay, cassette chỉ quay trở lại ở quy mô nhỏ, được các nghệ sĩ indie hay lo-fi dùng để phát hành album chi phí thấp hoặc tạo cảm giác vintage, nhưng nó khó có thể trở thành định dạng chính thống một lần nữa.

Đĩa CD - Ánh sáng bạc của một thời hoàng kim

Sự xuất hiện của đĩa CD quả là một cuộc cách mạng! Đĩa gọn nhẹ, lưu trữ được nhiều, âm thanh kỹ thuật số trong trẻo và ít bị suy hao hơn băng cassette. Với nhiều gia đình thập niên 90 đến 2000, có được một chiếc đầu CD và tủ đĩa là niềm tự hào to lớn. CD còn mở ra kỷ nguyên “burn đĩa” và “rip nhạc” khi người nghe có thể dễ dàng tạo album riêng hoặc sao chép nhạc vào máy tính.

CD có ưu điểm là bền hơn băng và gọn hơn đĩa than, dễ lưu trữ hàng trăm chiếc trong không gian nhỏ. Âm thanh số hóa ổn định, không bị rè hay biến dạng dần theo thời gian như cassette. Nhưng nếu CD bị xước thì cũng khó đọc, và thiết bị nghe chuyên dụng thường đắt đỏ vào thời kỳ đầu xuất hiện.

Bước sang thập niên 2010, doanh số CD sụt giảm mạnh do MP3 và các nền tảng nghe nhạc trực tuyến (streaming) lấn át, nhiều hãng máy tính thậm chí bỏ luôn ổ đĩa quang ra khỏi sản phẩm của mình. Dẫu vậy, với nhiều người thì CD vẫn là biểu tượng của một thời hoàng kim khi âm nhạc được coi trọng cả về chất lượng lẫn hình thức.

MP3 và iTunes: Thời kỳ âm nhạc nằm gọn trong túi quần

Sự ra đời của MP3 đã thay đổi hoàn toàn cách con người tiếp cận nhạc. Không còn gò bó bởi album, bạn có thể tải riêng từng bài hát mình thích. iTunes và các dịch vụ tải nhạc biến âm nhạc thành “hàng hóa kỹ thuật số” dễ mua, dễ chia sẻ và đặc biệt dễ mang theo.

MP3 có ưu điểm lớn là gọn nhẹ, dung lượng nhỏ, lưu trữ được hàng nghìn bài hát chỉ trong một thiết bị đút trong túi quần như iPod. Việc tải nhạc cũng nhanh chóng, không cần cửa hàng hay đĩa cứng. Thế nhưng, chính sự tiện lợi này lại gây ra làn sóng vi phạm bản quyền nghiêm trọng, từ Napster đến hàng loạt trang tải nhạc lậu. Ngành công nghiệp âm nhạc mất hàng tỷ USD doanh thu trong những năm đầu 2000.

Một nhược điểm khác của MP3 là chất lượng giảm sút so với bản thu gốc vì quá trình nén, tuy ít người nhận ra, nhưng vẫn không đạt được độ chi tiết như CD hay đĩa than. Dẫu vậy, MP3 đã mở ra kỷ nguyên “âm nhạc bỏ túi”, thay đổi triệt để cách mọi người nghe nhạc.

Streaming: Tiện lợi, nhanh chóng nhưng cũng không còn "cảm xúc xưa" nữa?

Ngày nay, Spotify, Apple Music, YouTube Music đã biến âm nhạc thành dịch vụ theo yêu cầu. Chỉ vài chạm, bạn có cả thế giới nhạc trong tay. Thuận tiện, nhanh chóng và cá nhân hóa bằng thuật toán, streaming mang đến trải nghiệm nghe nhạc trơn tru chưa từng có.

Điểm cộng lớn là kho nhạc khổng lồ, bạn có thể “thử trước khi mua” hoặc khám phá vô tận các thể loại, nghệ sĩ mới. Nhưng mặt trái cũng rõ ràng. Thứ nhất, nghệ sĩ nhận thù lao rất thấp, trung bình vài phần trăm cent cho mỗi lượt nghe, khiến họ khó sống bằng doanh thu streaming.

Thứ hai, người nghe mất quyền sở hữu nhạc, bạn chỉ thuê chứ không thực sự có bài hát. Hôm nay album yêu thích còn trên Spotify, ngày mai có thể biến mất nếu hãng gỡ xuống. Thứ ba, các playlist tự động khiến người dùng dần nghe nhạc thụ động, để thuật toán chọn thay vì tự lựa chọn. Mỗi lần nghe nhạc không còn là "nghi thức" như đĩa than, cassette hay CD nữa.

Tuy vậy, streaming vẫn đang thống trị và ngày càng mở rộng. Thế hệ Gen Z gần như không còn khái niệm “sở hữu” nhạc vật lý nữa, mà coi streaming là lẽ tự nhiên, trong khi thế hệ 7X, 8X lại xen lẫn hoài niệm về thời còn nâng niu từng chiếc đĩa, dành vài tiếng đồng hồ để nghe hết một album.

Hành trình này vẫn chưa dừng lại

Mỗi giai đoạn đều để lại một dấu ấn văn hóa riêng: đĩa than cho cảm giác sang trọng, cassette bình dân, thời hoàng kim với CD, MP3 mang tính cách mạng và streaming đem lại sự tiện lợi. Với thế hệ đi trước thì đó là cả một hành trình trưởng thành cùng âm nhạc.

Với người trẻ hôm nay, có lẽ chỉ còn streaming là quen thuộc, nhưng đâu đó tiếng rè của băng cassette hay vòng xoay đĩa than vẫn có sức quyến rũ riêng. Âm nhạc luôn tồn tại, chỉ là cách truyền tải nhạc vẫn thay đổi theo từng thời, và biết đâu trong tương lai sẽ lại có một định dạng mới khiến chúng ta bất ngờ hoài niệm về chính thời kỳ stream nhạc hiện nay thì sao?