Vị Giáo sư từng đoạt giải Nobel ghé thăm Việt Nam với sứ mệnh lớn: giải thích tại sao cơ học lượng tử là tương lai của điện toán và truyền thông

Giáo sư Serge Haroche - Nhà tiên phong trong nghiên cứu cơ học lượng tử

Giáo sư Serge Haroche được biết đến như một trong những nhà khoa học xuất sắc trong lĩnh vực cơ học lượng tử, đặc biệt với các công trình tiên phong về kiểm soát và đo lường các hạt lượng tử riêng lẻ. Ông hiện là Giáo sư danh dự tại Collège de France, thành viên Viện Hàn lâm Khoa học Pháp, Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Hoa Kỳ cùng nhiều hiệp hội khoa học quốc tế uy tín.

Ngoài giải Nobel Vật lý, GS. Haroche còn được vinh danh với nhiều giải thưởng danh giá như Giải Humboldt (1992), Giải Einstein (2009) và Giải Grand Prix de l’Académie des Sciences (2009).

Serge Haroche sinh năm 1944 tại Casablanca, Maroc, trong một gia đình gốc Do Thái mang dòng dõi cả Sephardic lẫn Ashkenazi. Cha ông, Albert Haroche, là luật sư được đào tạo tại Rabat, xuất thân từ gia đình có truyền thống dạy học. Mẹ ông, Valentine Roubleva, là giáo viên, sinh tại Odessa trong một gia đình bác sĩ trước khi chuyển đến Maroc đầu thập niên 1920. Từ 1967 đến 1971, Haroche làm nghiên cứu sinh dưới sự hướng dẫn của Claude Cohen-Tannoudji tại Đại học Paris, bảo vệ luận án tiến sĩ với đề tài về “dressed atoms”, đặt nền tảng cho những khám phá sau này về quang học lượng tử.

Con đường sự nghiệp

Sau khi nhận bằng tiến sĩ, Haroche làm việc tại Trung tâm Nghiên cứu Khoa học Quốc gia Pháp (CNRS) từ năm 1967 đến 1975, đồng thời trải nghiệm một năm nghiên cứu sau tiến sĩ tại Đại học Stanford trong nhóm của nhà khoa học Arthur Leonard Schawlow - một nhà vật lý học người Mỹ cũng từng đoạt giải Nobel hồi năm 1981.

Sau này, Giáo sư Haroche trở thành giáo sư Đại học Paris VI năm 1975 và từng giảng dạy tại nhiều cơ sở danh giá khác như École polytechnique, Viện Công nghệ Massachusetts, Harvard, Yale và Conservatoire national des arts et métiers (2000). Từ 1994 đến 2000, ông là Trưởng khoa Vật lý tại École normale supérieure. Năm 2001, Haroche giữ ghế Giáo sư Vật lý lượng tử tại Collège de France và năm 2012 được bầu làm quản trị viên của trường. Ông cũng là thành viên tích cực của Société Française de Physique, Hội Vật lý châu Âu và Hội Vật lý Hoa Kỳ.

Haroche dành trọn sự nghiệp cho vật lý nguyên tử và quang học lượng tử. Ông tiên phong quan sát hiện tượng suy thoái lượng tử (quantum decoherence) vào năm 1996 tại École normale supérieure, mở đường cho nghiên cứu thông tin lượng tử. Từ các phương pháp quang phổ laser mới, ông chuyển sang nghiên cứu nguyên tử Rydberg - những trạng thái nguyên tử khổng lồ cực nhạy với sóng vi ba, cho phép khảo sát tương tác ánh sáng-vật chất. Các thí nghiệm của ông chứng minh khả năng điều khiển các hệ lượng tử riêng lẻ và thực hiện các thao tác logic lượng tử, nền tảng cho công nghệ máy tính lượng tử hiện đại.

Trong suốt sự nghiệp, Haroche nhận nhiều giải thưởng lớn: Giải Einstein về Khoa học Laser (1988), Giải Humboldt (1992), Huy chương Vàng CNRS (2009), Giải Herbert Walther (2010) và đỉnh cao là Giải Nobel Vật lý năm 2012 (cùng David Wineland) cho công trình đo lường và thao tác các hệ lượng tử đơn lẻ. Ông cũng được trao danh hiệu Fellow của Hội Vật lý Hoa Kỳ và IEEE Honorary Membership (2017).

Vật lý lượng tử chính là tương lai

Ngày nay, khoa học lượng tử giữ vai trò trụ cột trong các công nghệ đột phá như máy tính, cảm biến và truyền thông lượng tử. Với tầm vóc một nhà khoa học hàng đầu, GS. Serge Haroche không chỉ truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ toàn cầu mà còn khuyến khích các nhà nghiên cứu Việt Nam vươn tới đỉnh cao tri thức.

Năm 2025, ông sẽ tham dự Diễn đàn Khai phóng tiềm năng đổi mới sáng tạo Pháp - Việt Nam trong khuôn khổ “Ngày hội Đổi mới sáng tạo”, thuộc khuôn khổ Triển lãm quốc tế Đổi mới sáng tạo Việt Nam (VIIE 2025) và được tổ chức tại Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia tại Khu Công nghệ cao Hòa Lạc (NIC Cơ sở Hòa Lạc).

Sự kiện sẽ diễn ra tại "Hội trường Đổi mới sáng tạo", bắt đầu lúc 8h30 vào thứ Sáu, ngày 03/10 tới đây. Sự hiện diện của ông tại sự kiện này mở ra cơ hội quý báu để giới khoa học và thế hệ trẻ Việt Nam trực tiếp lắng nghe, trao đổi và kết nối với một biểu tượng khoa học đương đại, đồng thời khẳng định Việt Nam là điểm đến hấp dẫn cho cộng đồng nghiên cứu quốc tế.