Vì sao các loài động vật đều có mùa sinh sản còn con người thì không?

Trong thế giới tự nhiên, động dục là một hiện tượng sinh học phổ biến, đây được coi là một chiến lược sinh sản hiệu quả, rõ ràng và mạnh mẽ. Từ sư tử, hổ, khỉ cho đến loài tinh tinh, các cá thể cái thường trải qua những chu kỳ sinh lý đặc biệt, đánh dấu thời điểm cơ thể sẵn sàng sinh sản.

Trong khoảng thời gian ngắn ngủi này, các loài vật trở nên kích động hơn, thể hiện hành vi tìm bạn tình một cách quyết liệt, đôi khi đến mức cuồng loạn. Tuy nhiên, giữa vô vàn loài động vật ấy, con người lại là một ngoại lệ: chúng ta không có mùa sinh sản, hay nói mộ cách chính xác hơn thì con người có thể sinh sản vào bất kỳ thời điểm nào trong năm.

Và sự “thiếu hụt” tưởng chừng là khiếm khuyết đó lại chính là nền móng đưa nhân loại chạm tới đỉnh cao văn minh ngày nay.

Hãy tưởng tượng vào một sáng thứ hai mùa xuân, giữa xe buýt chật cứng người đi làm, bỗng một nhóm hành khách trở nên bồn chồn lạ thường, ánh mắt lạc thần, nhịp thở dồn dập, thậm chí có người còn tỏ ra kích động và phát ra tiếng gầm gừ nguyên thủy.

Một cảnh tượng tưởng chỉ có trong phim kinh dị về xác sống lại có thể trở thành hiện thực nếu con người vẫn giữ nguyên cơ chế động dục như các loài thú hoang. Thật khó hình dung một xã hội văn minh, đầy quy tắc và kiểm soát lại có thể tồn tại giữa những cơn cuồng loạn bản năng bất chợt.

Chính vì thế, việc nhân loại mất đi thời kỳ động dục cố định không phải là điều đáng tiếc, mà là một trong những “phát minh sinh học” vĩ đại nhất của quá trình tiến hóa.

Trong giới động vật, động dục là “tín hiệu xanh” sinh học rõ ràng nhất. Một con tinh tinh cái bước vào chu kỳ sinh sản sẽ có bộ phận sinh dục sưng đỏ, phát tỏa mùi hương đặc trưng để hấp dẫn con đực.

Giai đoạn này kéo dài khoảng 35 ngày, và trong khoảng thời gian đó, hầu như toàn bộ các hành vi giao phối của cả đàn diễn ra. Tương tự, sư tử cái khi động dục có thể giao phối tới 40-50 lần mỗi ngày, mỗi lần chỉ kéo dài khoảng 30 giây.

Những cuộc giao phối như vậy, xét về mặt khoa học, là nhằm tối ưu hóa khả năng sinh sản và thời điểm sinh con rơi vào mùa có nhiều thức ăn nhất, đảm bảo tỷ lệ sống sót của thế hệ sau. Tuy nhiên, đối với con người, chiến lược tiến hóa này đã bị loại bỏ và thay thế bằng một mô hình phức tạp hơn rất nhiều.

Không giống như động vật, con người không còn phụ thuộc vào các chu kỳ sinh sản theo mùa. Phụ nữ không biểu lộ tín hiệu sinh học rõ ràng khi rụng trứng, trong khi nam giới cũng không trải qua chu kỳ động dục theo kiểu bản năng hoang dại.

Điều này giúp giảm đáng kể những mâu thuẫn nội bộ, cạnh tranh đẫm máu và rối loạn xã hội. Ví dụ điển hình là ở các đàn tinh tinh, trong thời kỳ động dục, sự ganh đua giữa các cá thể đực và cái khiến tỷ lệ tử vong lên đến 8% mỗi năm, một con số đủ lớn để đe dọa tới sự ổn định quần thể.

Nếu con người cũng rơi vào hoàn cảnh tương tự, xã hội sẽ luôn bị đe dọa bởi các cuộc xung đột giới tính không thể kiểm soát.

Các nhà khoa học đã chỉ ra rằng bộ não con người tiến hóa để kiểm soát bản năng tình dục ở mức độ cao hơn rất nhiều lần so với các loài linh trưởng khác. Cụ thể, khả năng kìm chế ham muốn của con người gấp 23 lần tinh tinh, một con số cho thấy rõ ràng rằng lý trí đã vượt lên bản năng trong hành trình tiến hóa của chúng ta.

Không còn bị dẫn dắt bởi hormone vào những thời điểm nhất định, con người có thể lên kế hoạch sinh sản, lựa chọn bạn đời và thậm chí là từ chối hành vi tình dục vì lý do đạo đức, tình cảm hoặc xã hội. Đó là bước ngoặt làm nên sự khác biệt giữa người và muôn loài.

Trong thời kỳ động dục, động vật thường tiết ra lượng testosterone cao gấp nhiều lần bình thường, có thể lên đến 200 lần. Điều này giúp thúc đẩy ham muốn và hành vi giao phối, nhưng đổi lại là sự suy giảm của hệ miễn dịch và khả năng nhận thức.

Con người, nhờ đột biến gen liên quan đến hormone sinh dục, đã ổn định hóa quá trình tiết hormone, cho phép não bộ tiếp tục phát triển. Nhờ vậy, thể tích não người hiện đại lớn gấp ba lần tinh tinh, dù tinh hoàn của chúng ta lại chỉ bằng một phần ba. Một lần nữa, tiến hóa đã chọn trí tuệ thay vì bản năng.

Thậm chí, việc phụ nữ che giấu thời điểm rụng trứng (hiện tượng gọi là rụng trứng ẩn) cũng là một chiến lược sinh học đầy tinh tế. Nó khiến người đàn ông khó biết chính xác khi nào bạn tình có thể thụ thai, từ đó hình thành xu hướng gắn bó lâu dài, bảo vệ và hỗ trợ nhau không chỉ trong quá trình giao phối mà còn trong việc nuôi dưỡng con cái.

Sự “mập mờ” ấy kéo dài mối quan hệ và tạo nên những mô hình gia đình, đặt nền tảng cho xã hội ổn định. Trẻ sơ sinh loài người có thể mất hơn 10 năm để trở nên tương đối độc lập, một quãng thời gian rất dài so với hầu hết các loài vật. Nếu không có sự chăm sóc lâu dài từ cả cha lẫn mẹ, sự sống còn của thế hệ sau sẽ rất mong manh.

Vậy chuyện gì sẽ xảy ra nếu con người… sở hữu lại thời kỳ động dục? Các nhà nghiên cứu đã mô phỏng điều này thông qua một nghiên cứu trên loài khỉ đầu chó, loài có cấu trúc xã hội tương đối phức tạp giống con người.

Kết quả là một viễn cảnh u ám: nếu loài người rơi vào tình trạng động dục như các loài vật khác, năng suất lao động của các tổ chức sẽ giảm tới 72%, hệ thống y tế sẽ quá tải 400% vì các chấn thương do xung đột, và mạng xã hội sẽ bị "sập" bởi lượng tin nhắn tán tỉnh không kiểm soát.

Nghiêm trọng hơn, đa dạng di truyền sẽ lao dốc bởi trong môi trường cạnh tranh khốc liệt, chỉ 20% cá thể nam mạnh nhất sẽ chiếm phần lớn cơ hội sinh sản, khiến 75% nguồn gen bị đào thải chỉ trong vòng một thế kỷ. Xã hội sẽ bước vào thời kỳ bất ổn chưa từng có.

Vì thế, việc con người “mất đi” thời gian động dục cố định theo mùa không phải là một thiếu sót sinh học, mà là sự lựa chọn hoàn hảo của tiến hóa. Chúng ta đã từ bỏ những cơn bốc đồng bản năng để đổi lấy khả năng kiểm soát, sáng tạo, yêu thương và xây dựng xã hội phức tạp.